ایران در سرازیری لرزش

در ماه‌های اخیر بحث زلزله در فضای کشور به نقل مجالس تبدیل شده و همه از کوچک و بزرگ در خصوص افزایش قابل توجه رخداد زلزله بحث می‌کنند. در این مقاله قصد دارم اندکی در خصوص چرایی این مساله صحبت کنم. ایران کشوری لرزه خیز است و بر روی کمربند لرزه ای قرار دارد. لذا رخداد زلزله در این کشور مساله ای عجیب و دور از ذهن نیست. براساس شرایط ایران، نوع گسل‌ها، سابقه فعالیت آنها و همچنین توان لرزه زایی هر یک از آنها بر اساس آمار می‌توان اطلاعاتی را به صورت ذیل ارائه نمود. به طور معمول در ایران در هر سال حدود 200 زلزله 4 تا 6 ریشتر و همچنین دو زلزله 6 تا 7 ریشتر پیش بینی می‌شود. این آمار برای زلزله‌های بالای 7 ریشتر به دو مورد در هر ده سال محدود می‌شود. این اعداد علمی ولیکن غیر قطعی می‌باشند. نگاه موشکافانه به تعداد زلزله‌های رخ داده در بیست سال اخیر تا پیش از زلزله 21 آبان ماه سال 96 ازگله کرمانشاه نشان می‌دهد در این مدت صرفا دو زلزله بالای 7 ریشتر در ایران رخ داده یکی مربوط به سال 76 قائن که بزرگی آن 7.3 ریشتر بود و دیگری مربوط به زلزله سال 92 سراوان که بزرگی 7.5 ریشتر داشت. در خصوص زلزله‌های بالای 6 ریشتر نیز در ده سال پیش از زلزله کرمانشاه صرفا 11 مورد زلزله رخ داده است. آمار زلزله‌های 4 تا 6 ریشتر نیز بسیار کمتر از حد توقع خود بوده است.
حال اگر آمار رخداد زلزله‌ها را در کشور بعد از زلزله ازگله بررسی کنیم به خوبی مشخص است که صرفا در 6 ماهه بعد از این زلزله حدود 200 زلزله 4 تا 6 ریشتر در کشور اتفاق افتاده است. لذا به طور خلاصه می‌توان اینطور نتیجه گیری کرد که اگرچه بررسی وضعیت رخداد زلزله‌ها در یک یا دو سال اخیر ممکن است این احساس را حاصل نماید که رخداد زلزله‌ها غیرطبیعی است ولیکن همین بررسی برای یک دوره طولانی تر مثلا 50 یا 250 سال همان نتیجه معمول و مورد توقع از وضعیت لرزه خیزی ایران را نشان می‌دهد. و به طور خلاصه می‌توان عنوان کرد که پوسته از لحاظ انرژی درونی در حال رسیدن به وضع تعادلی مورد انتظار می‌باشد و عملا کسری رخ داد زلزله‌ها در بیست سال اخیر در حال جبران می‌باشد. لذا انتظار می‌رود این روند ادامه دار باشد تا جایی که کسری رخ داد‌ها جبران شود. می‌توان گفت ایران در سراشیبی لرزش قرار گرفته است و در سال‌های اخیر لرزش‌های متعددی را شاهد خواهیم بود.
در خصوص تهران نیز باید گفت 188 سال است که هیچ زلزله بزرگی (بین 6.5 تا 7.5 ریشتر ) در شعاع 50 کیلومتری تهران رخ نداده است. آخرین زلزله بزرگ تهران مربوط به سال 1830 میلادی می‌باشد که بزرگی در حدود 7.1 ریشتر داشته و در اثر فعالیت گسل مشا رخ داده است. در اثر این زلزله کل شمیرانات و دماوند ویران شده است. با توجه به این مساله که در تهران هر 170 سال یک بار انتظار رخداد زلزله بالای 7 ریشتر می‌رود و با توجه به شروع سال‌های پر لرزه در کشور، احتمال رخداد زلزله شدید در تهران بسیار بسیار محتمل است و توجه بیش از پیش مسوولین در نوسازی بافت‌های فرسوده و افزایش کیفیت ساخت و ساز ضروری است .
*عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی