روزنامه اعتماد
1397/07/29
امپراتوري رسانه‌اي سعودي عليه ايران
سارا معصومي«ما جنگ را به داخل ايران مي‌كشانيم.» اين جمله براي نخستين‌بار از زبان محمدبن سلمان، وليعهد سعودي شنيده شد اما از مدت‌ها پيش از آنكه اين تهديد به سياست اعلامي سعودي بدل شود جاي خود را در استراتژي عملي عربستان در قبال ايران پيدا كرده بود. از نگاه عربستان‌سعودي، تهران دشمن شماره يك رياض است و به نظر مي‌رسد كينه‌اي كه سعودي‌ها سال‌ها در سينه حبس كرده و نسل به نسل از پادشاهان به وليعهدها به ارث رسيده بود، در دوره پادشاهي ملك سلمان و ولايتعهدي محمد بن سلمان عيان‌تر از قبل شده است. اگر سلف ملك سلمان در زمزمه‌هاي درگوشي با باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده اصرار به استفاده از گزينه نظامي عليه ايران داشت و اين جان كري، وزير خارجه سابق امريكا بود كه پرده از اين عداوت برداشت، امروز محمد بن سلمان اندك ابايي از تهديد مستقيم همسايه شيعه و فارسي‌زبان خود ندارد. شايد بهترين تعبير براي توصيف رابطه ايران و عربستان‌سعودي اين باشد كه دو كشور در حال تجربه جنگ سرد هستند. هر چند تهران و رياض نبرد مستقيم و تن به تن را تجربه نمي‌كنند اما سعودي‌ها در حوزه‌هاي متفاوت شمشيرهاي خود را عليه تهران از غلاف خارج كرده‌اند. تلاش‌هاي سعودي در چهار حوزه سياسي، اقتصادي، نظامي و رسانه‌اي براي مغلوب كردن نظام جمهوري اسلامي ايران به پررنگ‌ترين شكل ممكن ادامه دارد. سعودي با دستاويز قرار دادن فعاليت‌هاي ايران در منطقه در قالب تلاشي سياسي تهران را بازيگري مخرب مي‌خواند و همه آنچه در چنته دارد براي به فروش رساندن اين تعبير به افكار عمومي به كار گرفته است. همزمان در حوزه اقتصادي، عربستان‌سعودي پشت تحريم‌هاي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا پنهان شده و تمام تلاش خود را مي‌كند تا در آستانه بازگشت تحريم‌هاي ثانويه امريكا كه فروش نفت ايران را نشانه رفته، كسري نفت ايران در بازار بين‌المللي را جبران كند. در حوزه نظامي سعودي دست از هزينه‌سازي مادي و معنوي براي خود به اسم مبارزه با نفوذ ايران برنمي‌دارد. به ارتزاق گروه‌هاي تروريستي در سوريه پرداخت تا شايد با فربه كردن مخوف‌ترين جريان‌هاي تروريستي بتواند بشار اسد را كه متحد شناسنامه‌دار ايران در منطقه مي‌خواند، از تخت قدرت پايين بكشاند. در يمن با توسل به بمباران و گرسنه نگه داشتن زنان و كودكان مي‌كوشد تا به آنچه نفوذ ايران در ميان حوثي‌ها مي‌خواند، پايان دهد. همزمان عربستان با تحريف واقعيت‌ها درباره برنامه موشكي ايران، شبه جزيره سعودي را به انباري از تجهيزات نظامي اروپايي و امريكايي بدل كرده است. در ميان تمام اين نبردها، محمد بن سلمان جبهه جديد ديگري هم براي مقابله با ايران تعريف كرده و آن بسط امپراتوري رسانه‌اي سعودي عليه ايران است.
صداي دشمن را به زبان فارسي مي‌شنويد
با ايراني‌ها به زبان فارسي سخن مي‌گويند، از مردم مي‌خواهند كه در راستاي تقويت ايده شهروند-خبرنگار از اعتراض‌هاي بادليل يا بي‌دليل خود فيلم گرفته و آن را در اختيار شبكه‌هاي تلويزيوني قرار دهند، دولت را تافته‌اي جدابافته از ملت مي‌دانند و به تعميق شكاف‌هاي موجود ميان مردم و نظام دل بسته‌اند، از آزادي‌هاي فردي به عنوان نخستين و اولين حق يك شهروند ياد مي‌كنند و براي ايراني‌ها نسخه مبارزه تا احياي حقوق از دست رفته را مي‌پيچند. اين اقدامات تنها بخش كوچكي از تكنيك‌هايي است كه عربستان‌سعودي در رسانه‌اي چون ايران اينترنشنال دنبال مي‌كند. نكته قابل توجه اين است كه ايده و سرمايه به راه انداختن رسانه‌هاي فارسي‌زبان متعلق به وليعهد كشوري است كه در آن از انتخابات و حضور مردم در پاي صندوق‌هاي راي خبري نيست، كشوري كه جابه‌جايي قدرت در آن موروثي است، مردم آن چيزي به اسم قانون اساسي ندارند و كمتر از يك سال از روزي مي‌گذرد كه رانندگي براي زنان در آن ممكن شد. ايران اينترنشنال، اينديپندنت فارسي و ام‌بي‌سي رسانه‌هاي فارسي‌زباني هستند كه با پول و ايده سعودي به منظور تضعيف نظام جمهوري اسلامي ايران فعاليت مي‌كنند يا به زودي فعاليت خود را آغاز خواهند كرد. پيش از اين نيز شرق‌الاوسط متعلق به سعودي اقدام به راه‌اندازي وب‌سايتي به زبان فارسي كرده بود. عربستان در حالي جنگ رسانه‌اي با ايران را كليد زده كه محمدبن سلمان مخالفي معتدل چون جمال خاشقچي را تاب نياورد و به منظور ساكت كردن وي فرمان
قطعه قطعه كردنش در كنسولگري سعودي در تركيه را صادر كرد.
مخاطب هدف، جوانان ايراني هستند
در 6 ماه اخير خبر ايجاد شبكه فارسي‌زبان ام‌بي‌سي و اينديپندنت فارسي با سرمايه عربستان‌سعودي سر و صداي بسياري در رسانه‌هاي منطقه‌اي به راه انداخت. براساس آنچه مقام‌هاي سعودي در ماه اكتبر در اختيار رسانه‌ها قرار دادند، «ام‌بي‌سي» ايجاد شبكه فارسي‌زباني كه اقدام به توليد محتواي فارسي براي مخاطب ايراني كند را در دستور كار قرار داده است. هرچند كه مديران ام‌بي‌سي مي‌گويند مخاطب هدف آنها تمام فارسي‌زبان‌ها در منطقه هستند اما ناگفته پيداست كه اين شبكه فارسي نيز قرار است همان راهي را برود كه ايران اينترنشنال در يك سال گذشته طي كرده است. پيش از اين تاريخ 6 اكتبر براي آغاز به كار اين شبكه اعلام شده بود اما ظاهر امر حاكي از اين است كه برنامه با تعويق پيش مي‌رود. مسوولان اين شبكه مي‌گويند كه پخش فيلم سينمايي، كمدي، برنامه‌هاي متنوع ورزشي و ترجمه فيلم‌هاي هاليوود و باليوود به زبان فارسي را در دستور كار خود قرار داده‌اند. سخنگوي شبكه ام‌بي‌سي مي‌گويد كه هدف از راه‌اندازي اين شبكه تا پايان سال 2019 ميلادي، توليد محتوا به زبان فارسي خواهد بود. از تحليل محتواي برنامه‌هايي كه مديران اين شبكه در نظر دارند، اين‌گونه برمي‌آيد كه مخاطب اصلي اين شبكه فارسي جوانان زير 30 سال ايراني هستند. سخنگوي اين شبكه در اين باره مي‌گويد: ما اعتقاد داريم كه جوانان بيش از نيمي از جمعيت فارسي‌زبان‌ها در منطقه را شامل مي‌شوند و بايد شبكه سرگرمي-تفريحي براي آنها وجود داشته باشد.
گروه ام‌بي‌سي پيش از اين قريب به 10 سال پيش براي راه‌اندازي شبكه فارسي تلاش‌هايي كرده بود اما شبكه فوق اقدام به توليد محتوا به زبان فارسي نمي‌كرد و تنها فيلم‌هاي هاليوودي را با زيرنويس فارسي در اختيار مخاطبان قرار مي‌داد.
حقوق دو برابر سعودي به خبرنگاران ايراني
حمايت مالي عربستان‌سعودي از شبكه فارسي‌زبان ايران اينترنشنال پس از حمله تروريستي اهواز كه منجر به كشته شدن بيش از 30 نفر شد بيشتر در معرض ديد و قضاوت عمومي قرار گرفت. زماني كه اين شبكه در نخستين ساعات وقوع حادثه تروريستي اهواز تريبون خود را در اختيار گروهي تروريستي و جدايي‌طلب قرار داد تا از همان تريبون مسووليت اين حمله را بپذيرد، ماهيت ايران اينترنشنال براي بسياري از ايراني‌ها مشخص شد. پس از پوشش خبري جانبدارانه ايران اينترنشنال از حادثه تروريستي اهواز بود كه ديده‌بان رسانه‌هاي انگليس (افكام) اعلام كرد ورود به پرونده خطاي حرفه‌اي ايران اينترنشنال را بررسي مي‌كند. در آن تاريخ، سعيد كمالي دهقان خبرنگار گاردين در گزارشي به افشاي رابطه مالي ايران اينترنشنال و عربستان‌سعودي پرداخت و نوشت: ورود افكام به پرونده فعاليت‌هاي ايران اينترنشنال در لندن نشان از افزايش نفوذ شبكه‌هاي مورد حمايت سعودي كه در لندن مستقر هستند، دارد. مي‌توان گفت كه اين شبكه‌ها به ميدان مبارزه‌اي براي جنگ‌هاي نيابتي در خاورميانه تبديل شده‌اند. گاردين در بخش‌هاي ديگري از اين گزارش نوشته بود كه ايران اينترنشنال يكي از ايستگاه‌هاي تلويزيوني رو به ازدياد مستقر در لندن است كه تلاش مي‌كند از اين فاصله بر تحولات خاورميانه تاثيرگذار باشد. در حال حاضر سوال‌هايي درباره منابع مالي ايران اينترنشنال و ارتباط‌هاي آن با عربستان‌سعودي مطرح شده است. ايران اينترنشنال فعاليت خود را از ماه مه سال 2017 و اندكي پيش از انتخابات رياست‌جمهوري در ايران آغاز كرد و به مجموعه بي‌بي‌سي فارسي و شبكه من و تو اضافه شد. ايران اينترنشنال براي كارمندان خود ميانگين حقوقي بسيار بالايي در نظر گرفته و برخي از كارمندان آن مي‌گويند كه حقوق دريافتي آنها دو برابر حقوق رسانه‌هاي مشابه است. عادل عبدالكريم يكي از دو مدير ايراني اينترنشنال سعودي است و سابقه كار با رسانه‌هاي سعودي را نيز در كارنامه خود دارد. گاردين در بخش‌هاي ديگري از اين گزارش به نقل از منبعي كه با محمد بن سلمان وليعهد سعودي كار كرده، مي‌نويسد: پول موردنياز ايران اينترنشنال كه رقمي حدود 250 ميليون دلار است از طرف سعودي پرداخت مي‌شود. با وجود آنكه مشخص نيست خاندان سلطنتي در اين پرداخت‌ها دست دارند يا پروژه متعلق به يك فرد حقيقي معمولي يا شخص حقوقي است اما ناگفته پيداست كه يك سرمايه‌گذار معمولي و خصوصي دليلي براي به خطر انداختن سرمايه خود در به راه‌اندازي رسانه‌اي مانند ايران اينترنشنال ندارد. حادثه تروريستي اهواز نخستين مورد براي محك استقلال رسانه‌اي چون ايران اينترنشنال نبود و پيش از اين حادثه نيز اين شبكه اقدام به پوشش زنده و وسيع برنامه‌هاي گروهك تروريستي مجاهدين خلق (منافقين) كرده بود. پس از عملكرد منفي ايران اينترنشنال در حادثه تروريستي اهواز چند نفر از كارمندان و خبرنگاران اين شبكه ترك كار را به تداوم فعاليت در اين شبكه ترجيح دادند. گاردين در ادامه گزارش خود از لندن به عنوان هاب رسانه‌هاي فارسي‌زبان در تبعيد ياد كرده و تلويزيون من و تو را نزديك به سلطنت‌طلب‌ها خواند. پيام اصلي برنامه‌ها در شبكه من و تو بر محور درخشان نشان دادن وضعيت ايران در دوره سلطنت پهلوي و پيش از انقلاب اسلامي متمركز است. تلويزيون من و تو در سال‌هاي 2016 و 2017، 33 ميليون ضرر كرد و البته از سال 2012 تاكنون اين شبكه از افشاي منابع مالي خود سرباز زده است.
فرزندان مشكوك اينديپندنت
نقشه رسانه‌اي عربستان‌سعودي عليه ايران با اعلام قرارداد همكاري روزنامه اينترنتي اينديپندنت، مستقر در بريتانيا با شركت پژوهش و بازاريابي عربستان‌سعودي (SRMG) وارد ابعاد جديدتري شد و البته بازتاب بيشتري هم در رسانه‌ها پيدا كرد. رياض اعلام كرده كه ثمر اين همكاري، وب‌سايت‌هاي جديدي به چهار زبان عربي، اردو، تركي و فارسي خواهد بود. غسان بن عبدالرحمن الشبل، رييس گروه رسانه‌اي «SRMG» با خاندان سلطنتي عربستان‌سعودي ارتباط نزديكي دارد و داراي نشرياتي است كه براي دولت سعودي تبليغ مي‌كنند. اگرچه اين گروه رسانه‌اي مالك چهار وب‌سايت جديد بوده و محتواي مدنظر خود را در اين سايت‌ها تحت عنوان نام «اينديپندنت» منتشر خواهد كرد، اما اعلام شده است كه محتواي اخبار فارسي، تركي، اردو و عربي نيز مبتني بر استانداردهاي اخبار و سرمقالات وب‌سايت انگليسي‌زبان اينديپندنت تهيه خواهند شد. البته با مرور زمان شك و شبهه‌هايي نسبت به اين ادعا مطرح شده است.
روزنامه گاردين در تازه‌ترين گزارش خود نسبت به اينكه رسانه‌هاي متولد شده از اينديپندنت به زبان‌هاي غيرانگليسي استانداردهاي اينديپندنت را رعايت نكنند، نوشته است: در معامله‌اي كه روزنامه اينديپندنت با يك شركت سعودي براي راه‌اندازي سايت‌هاي چندزبانه تحت نام تجاري «اينديپندنت» امضا كرده، اما و اگرها و البته نگراني‌هايي مطرح شده است. استقلال رسانه‌اي و بي‌طرفانه عمل كردن بخش سردبيري چهاررسانه‌اي كه قرار است به زبان‌هاي فارسي، تركي، اردو و عربي منتشر شود زير سوال رفته است. بر همين اساس دو نامزد مورد نظر براي نظارت بر سايت جديد فارسي‌زبان اين شركت به گاردين گفته‌اند كه از همكاري با اين شركت صرف‌نظر كرده‌اند، زيرا آنها قانع نشده‌اند كه فعاليت وب‌سايت‌هاي زيرنظر اين شركت، مطابق با استانداردهاي موجود در اينديپندنت باشند. براساس معامله‌اي كه در اوايل سال جاري اعلام شد، قرار شد اينديپندنت نام تجاري خود را به يك ناشر عربستان‌سعودي كه ارتباطات نزديكي با شاهزاده «محمد بن سلمان» وليعهد عربستان دارد، بدهد. وليعهد جوان در هفته‌هاي اخير و پس از قتل «جمال خاشقجي» روزنامه‌نگار منتقد توسط مقامات امنيتي سعودي، تحت انتقاد شديد قرار گرفته است. براساس اين معامله، گروه سعودي پژوهش و بازاريابي (SRMG) كاركنان خود را به سايت‌هاي مستقل كه تحت سربرگ روزنامه اينديپندنت كار مي‌كنند، منتقل مي‌كند. اين بولتن كه قرار است در ماه‌هاي آينده راه‌اندازي شود، به زبان‌هاي عربي، تركي، اردو و فارسي منتشر خواهد شد. رييس سابق اين شركت، تابستان امسال به عنوان وزير فرهنگ عربستان‌سعودي برگزيده شد.
كمك ناشر سعودي به توني بلر
براساس ترجمه سايت جماران از گزارش گاردين، گروه سعودي پژوهش و بازاريابي با اهداف سياسي و روابط دولتي عربستان‌سعودي پيوند خورده است و فعاليت‌هاي آن فراتر از يك ناشر سنتي است. SRMG همچنين پيش از شراكت با اينديپندنت، به تامين بودجه صندوق «موسسه تغيير جهاني توني بلر» كمك مي‌كرد و گزارش شده كه مبلغي معادل 10 ميليون دلار
(7.6 ميليون پوند) به برنامه نوسازي عربستان‌سعودي كمك مالي كرده است. اين نگراني‌ها درباره رويكرد سايت‌هاي جديد متصل به اينديپندنت در حالي مطرح مي‌شود كه «كريستين برورتون» سردبير اينديپندنت اخيرا به كاركنان مستقر در لندن اطمينان داده است كه سايت‌هاي جديد با وجود پيوندهاي خود با دولت عربستان‌سعودي، «مستقل و بي‌طرف» هستند.
انصراف ناظرها با طرح نام سعودي
اما دو فردي كه از سوي اينديپندنت براي نظارت بر سايت فارسي‌زبان اين گروه -كه مخاطب آن خوانندگان ايراني بودند- درخواست كار داده بودند، اظهار داشتند كه پس از آنكه دريافتند اطمينان كافي وجود ندارد كه مطالب اين سايت به دولت عربستان‌سعودي وابسته نباشد و از اين كشور جانبداري نكند، درخواست خود را پس گرفتند. آنها به اين موضوع اشاره كردند كه عربستان‌سعودي در سراسر خاورميانه با ايران وارد جنگ نيابتي شده است.
يك منبع آگاه در اين باره به گاردين مي‌گويد: در گفت‌وگوهاي اوليه با مديران در اينديپندنت، روشن شد كه انتشارات اصلي يعني خود اينديپندنت تنها درگير چرخه انتشار روزمره خواهد بود. همزمان خبرهايي رسيده مبني بر اينكه بلومبرگ هم مجوز استفاده از نامش را براي راه‌اندازي يك كانال تلويزيوني به SRMG داده است. موفقيت سرمايه‌گذاري اينديپندنت در بخش زبان‌هاي خارجي به كاركنان انتخاب شده توسط SRMG بستگي دارد كه محتواي زبان محلي را توليد كنند. گاردين مطلع شده كه يك روزنامه‌نگار ايراني به نام «كامليا انتخابي‌فرد» توسط SRMG براي وب‌سايت فارسي‌زبان اينديپندنت انتخاب شده كه احتمال مي‌رود مقر آن در نيويورك باشد. او براي شبكه خبري تلويزيوني ايران اينترنشنال مستقر در لندن كار مي‌كرده كه گاردين دريافته بودجه‌اش را دادگاه سلطنتي عربستان تامين مي‌كند. به محض ناپديد شدن جمال خاشقجي، انتخابي فرد هم مسير با سعوي‌ها پيام‌هايي را در توييتر بازنشر كرده بود كه احتمال قتل او را كمرنگ نشان دهد.
هيچ نشانه‌اي وجود ندارد كه وب‌سايت انگليسي زبان اصلي اينديپندنت پوشش خبري خود را بر حمايت از حكومت سعودي منطبق كرده باشد. اين روزنامه انگليسي اخيرا خبرنگاران بيشتري در خاورميانه استخدام كرده است، در حالي كه «جورج اوزبورن» ويراستار «ايوينينگ استاندارد» در دفاع از خاشقجي سخن گفته است.
وقتي براي افشاي دخالت سعودي در امور داخلي ايران
قتل جمال خاشقچي روزنامه‌نگار سعودي در كنسولگري عربستان در تركيه بار ديگر و البته شايد اين‌بار قوي‌تر از گذشته نگاه‌ها را به سمت خاندان سعودي و رفتارهاي مخرب و خارج از عرف آنها در سطح بين‌المللي چرخانده است. چهره‌هايي چون محمد بن سلمان و عادل الجبير، وزير خارجه عربستان، ايران را به دخالت در امور داخلي كشورهاي عربي متهم مي‌كنند در حالي كه شخص وليعهد به هر طريق ممكن در حال تلاش براي ايجاد آشوب و ناآرامي در داخل ايران است. شايد اگر موج رسانه‌اي كه عليه عربستان‌سعودي به دليل قتل يك روزنامه‌نگار در 10 روز اخير در سطح بين‌المللي به راه افتاده به مدد حق‌السكوت‌هاي سعودي فروكش نكند، از اين پس رسانه‌هايي چون اينديپندنت كه اسناد بده و بستان‌هاي مالي هر چند غيرمستقيم آنها با سعودي منتشر شده راهي متفاوت‌تر را در حوزه رسانه طي كنند و افشاگري‌ها درباره تلاش‌هاي سعودي براي دخالت در امور داخلي ايران سرعت بيشتري بگيرد.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
