روزنامه همدلی
1397/11/23
«آزاداندیشی» درون مرزها
حسن دادخواه- ارزشمندترین، پایهایترین و پیچیدهترین ویژگی انسان در مقایسه با دیگر موجودات زنده، قدرت اندیشیدن اوست. انسان موجودی اندیشمند است و ذهن آن، توانایی پرسشگری، جزیینگری، کلینگری، ایجاد ارتباط میان چند پدیده و کشف نوع روابط میان رخدادها و تبیین و توضیح پیرامون مجهولات را در پیچیدهترین شکل، دارد.انسان در سراسر تاریخ، به مدد قدرت اندیشه، توانسته زندگانی خود را دگرگون و متحول کند و با کشف و اختراعات علمی و عمق بخشیدن به نیروی تفکر و اندیشه، گستره آن را به بنیادیترین عرصهها بسط دهد.
از میان نوع انسان، دستهای به عنوان متفکر، اندیشمند، فیلسوف و متکلم، بهطور ویژه و خاص، وظیفه راهگشایی و تبیین مجهولات و کند و کاو در مسایل کلی انسانها را بر عهده گرفتند.
تاریخ تفکر بشری پر از فراز و نشیبهای خرسندکننده و ناراحت کننده از سرگذشت اندیشمندان و فیلسوفانی است که برای بیان دیدگاههای خویش با مشکلات و موانعی روبرو بودهاند و چه بسا جان خویش را بر سر ادعاها و تفکرات جدید نهادند.
تاریخ تحولات ادیان، از جمله در جهان اسلام در برهههای پر از برخوردهای قهری و مبارزه علیه متفکران و متکلمانی است که بهویژه در عرصههای دینی نظریهای نو از خود ارائه دادهاند.
مخالفان اندیشههای نو در عرصههای دینی، دغدغه این داشتند که اندیشه بشری نباید به قلمروهایی از آموزههای وحیانی داخل شود و ایمان مردم را خدشه دار کند و از اصول و مسلمات دینی فاصله بگیرد.
ناگفته نماند که فضای آزاد برای اندیشه ورزی در عرصههای دینی در برهههایی از تاریخ تحولات تفکر اسلام، موجب تضارب آرا و پختگی اندیشه و روشنبینی و بسط شریعت عقلانی شده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، طبعا باید فضایی آزاد برای متفکران و اندیشمندان دانشگاهی و حوزوی فراهم میشد تا با نشاطتر و آزادانهتر از پیش از انقلاب، به واکاوی و بازشناسی و تبیین و نقد و بررسی اندیشه و آموزهها و باورهای دینی بپردازند و خوشبختانه این گونه شد.
از دو دهه گذشته، در دانشگاهها نشستها و تشکیلاتی با عنوان کرسیهای نظریهپردازی و تریبون آزاد اندیشی راه اندازی شد تا دانشگاهیان بتوانند در این نشستها با حضور کارشناسان دینی، دیدگاهها و نظرات خویش را در باب اندیشه اسلامی و اعتقادات مطرح کنند.
با گذشت زمان و پس از سرد شدن ذوق زدگیها، این پرسش در اذهان دغدغهمندان شکل گرفت که بالاخره اسب آزادی اندیشه در عرصههای دینی تا کجا میتواند سوار خود را پیش ببرد؟ مرزهای آزادی اندیشه و آزاد اندیشی کجاست و خط قرمز آن کدام است؟ این دغدغه و پرسش، گویای آن است که نزد این افراد دغدغهمند، اصولا آزادی اندیشه بهخصوص در عرصههای دینی نمیتواند بی مرز و محدوده باشد.
واقعیت این است که «آزاداندیشی»، از دو واژه مناقشه برانگیز تشکیل شده است. بیگمان این آزادی و اندیشهورزی، اگر در عرصه دین و باورهای دینی مطرح شود، بر مناقشه میافزاید. برخی دینداران و کارشناسان دینی و پژوهشگران بر این باورند که اندیشه ورزی در باورهای دینی نباید از چنان آزادی برخوردار باشد که اصول و ریشههای باورهای دینی را زیر سوال ببرد و موجب سستی ایمان دینداران شود.
نباید فراموش کرد که اندیشه ورزی در درون خویش متصف به اخلاق اندیشمندی است. یک اندیشمند، نیک میداند که در مسیر کار خود نباید شخصیت انسانها را لکهدار کند یا در امر اندیشهورزی از سازوکارهای نادرست و غیرمنطقی برای طرد و ردّ طرف مقابل استفاده کند.
از آن سو مشاهده میشود دغدغهمندانی که برای آزاد اندیشی حد و مرز می شناسند، برای تعیین حد و مرز برای آزادی اندیشه، حد و مرز نمی شناسند. گاهی باورهای دینی را مرز آزاد اندیشی میدانند و گاهی یک فرد و یا یک شکل از حکومت دینی و یا باورهای مسلط در میان مردم را مرز آزادی اندیشه قرار دادهاند.
به هر حال، به هیچ عنوان نباید با تعیین مرزهای متنوع و متعدد و ذوقی و حاکمیتی، آزاد اندیشی را دچار چنان محدودیتی کرد که عملا هیچ نتیجهای از اندیشهورزی حاصل نشود و نشستهای آزاد اندیشی فقط به تکرار و شرح اندیشههای موجود بپردازد.
تاریخ تحولات اندیشه بشری در شرق و غرب زمین نشان میدهد که بسیاری از اصول به ظاهر مسلم و مقدس و باورهای چیره و مسلط در میان مردم و محافل فکری، با طرح دیدگاههای نو و تازه، زیر سوال رفته و به زیر کشیده شدند و تفکرات و دیدگاههای نو به جای آن نشسته است.
سایر اخبار این روزنامه
برگزاری مراسم اختتامیه جشنواره فیلم فجر با اعتراض و سانسور کارگردان مسخرهباز و یکهتازی فیلم نرگس آبیار؛
آسیبشناسی «همدلی» از نتیجه یک راهبرد اقتصادی که قرار بود تحریم را دور بزند بورس، نفت را پس زد
گفتوگو با «محمد توسلی» در سالگرد پیروزی انقلاب، آنچه برای آن انقلاب شد و آنچه که به ثمر نرسید
رئیسجمهور: ما از مشکلات عبور خواهیم کرد
تقابل دیپلماتیک بین آنکارا و پکن بر سر برخورد دولت چین با مسلمانان اویغور
تبعات اجتماعی پدیده پولشویی در سینما در گزارش «همدلی» سینما علیه مردم
«آزاداندیشی» درون مرزها
رئیسجمهور: ما از مشکلات عبور خواهیم کرد
برگزاری مراسم اختتامیه جشنواره فیلم فجر با اعتراض و سانسور کارگردان مسخرهباز و یکهتازی فیلم نرگس آبیار؛