روزنامه ابتکار
1398/01/27
پاسخ کارشناسان به طرفداران سدسازی در ایران چیست؟ سیل دوباره سدسازی در راه ایران!
زهرا داستانیکارشناسان و اساتید مدیریت منابع آبی در کشور می‌گویند که ۹۲ میلیارد متر مکعب آب از طریق بارش‌های سیل‌آسای اخیر وارد کشور شده اما از این میزان تنها چیزی حدود ۴۰ میلیارد مترمکعب آن مدیریت شده است. یعنی ۵۰ میلیارد مترمکعب آبی که از طریق بارندگی‌های بهاری نصیب ایران شده از دست رفته است؛ آبی که به قول این کارشناسان اگر به طور صحیح هدایت می‌شد می‌توانست نزدیک به 2 سال ما را از نگرانی درباره آب خلاص کند. اما این جملات کارشناسان به چه معنا است؟ آیا مدیریت و هدایت آب به معنای ساخت سدهای بیشتر است؟ این سوالی است که از ابتدای بارندگی‌های اخیر در ایران و وقوع سیل‌های ویرانگری که سبب جان باختن ۷۶ تن و تخلیه چندین روستا شد، در ذهن بسیاری از فعالان محیط زیست نقش بست. سوالی که پاسخ آن برای دوست‌داران طبیعت «خیر» و برای کسانی که سودای ساخت و ساز و بهره‌برداری از پروژه‌های عمرانی را در سر دارند «بله» است.
«سیل»؛ کلمه‌ای تک‌هجایی که تمامی معادلات ما را در سال 98 برهم ریخت؛ حتی معادلات ما را درباره «آب». تا همین یک ماه پیش اگر درباره وضعیت آب در ایران سخن به میان می‌آمد، حرف از خشکسالی، ورشکستی، کمبود آب، نزاع بر سر آب و راه‌حل‌های جبران این کمبودها از طریق انتقال آب تا خرید آن در سال جدید بود. اما با آمدن ابرهای سیاه و قدرتمند از سوی غرب ایران، معادلات درباره وضعیت آب در یک سال اخیر برهم خورد. ابرهایی که بر سر البرز و زاگرس باریدند، سیل به راه انداختند و هر‌چه بر سر راه‌شان بود با خود بردند. کارشناسان عدم توجه به مسیل سیلاب و تجاوز به حریم رودخانه‌ها را از جمله دلایل وقوع این سیل دانستند. مواردی که به دلیل خشکسالی و فروکش‌کردن آب رودخانه‌ها و جریان‌های فصلی از یاد مسئولان و تصمیم‌گیرندگان توسعه شهری و روستایی ایران رفته بود. با این حال اما سیل‌هایی که به واسطه طغیان رودخانه‌ها سبب تخلیه برخی از روستاها و شهرها و به زیر آب رفتن زمین‌های کشاورزی و باغات شد، راه را برای مطرح کردن تاثیرات مثبت سدسازی در ایران باز کرد. پرویز فتاح، وزیر سابق نیرو و رئیس فعلی کمیته امداد امام‌خمینی(ره) در بازدید از سد کرخه گفت که این سد به تخلیه آب و جلوگیری از ورود آب به مناطق مسکونی و روستایی کمک کرده است. او در رابطه با تاثیر مثبت سد کرخه در کنترل سیل در خوزستان گفته است که «سد کرخه از خسارت‌های بزرگی در کشور جلوگیری کرد. سد کرخه برای مقابله با سیلاب‌های احتمالی در کشور طراحی و احداث شده است و در این زمینه مشکلی ندارد.»
حبیب‌الله بی‌طرف، وزیر نیرو در دولت‌های هفتم و هشتم نیز که نامش به نام سد گتوند گره خورده و از جمله افرادی است که انتقال آب به یزد را کلید زده است، به روزنامه «ایران» گفته است که «اگر روی رودخانه‌های بزرگ و پرآب کشور سدهای بیشتری ساخته شده بود، امکان ذخیره‌سازی آب باکیفیت بیشتری نیز در اختیار داشتیم. این سدها می‌توانستند از گذر آب‌ها به رودخانه و دریا جلوگیری کنند به خصوص در استان خوزستان که نزدیک به 10 میلیارد مترمکعب آب در اثر بارندگی‌های اخیر به وجود آمد و بیش از نیمی از آن به خاطر فقدان مخازن ذخیره‌سازی مناسب و کافی وارد خلیج فارس شد. اگر کارون 2، خراسان 1، 2و 3، بازفت را روی رودخانه کارون به بهره‌برداری رسانده بودیم و یا از سد بختیاری روی رودخانه دز می‌توانستیم استفاده کنیم، این منابع آبی هدر نمی‌رفت و در دریاها گم نمی‌شد. این سدها با ذخیره‌سازی باران هم می‌توانستند منبعی برای ایجاد آب قابل تنظیم در فصول زراعی باشند و هم از بروز خسارت‌های ناشی از سیل جلوگیری کنند.»
این اظهارنظرها سبب شد که بحث طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی نظیر سدها و کانال‌های انتقال آبی که تا کنون به دلیل مخالفت‌ها، انتقادها و نبود ارزیابی‌های زیست‌محیطی مسکوت مانده، باز شود. حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده مردم شاهین‌شهر و میمه طی تذکری در صحن علنی سه‌شنبه ۱۹ فروردین ماه، با انتقاد از عدم ورود آب به زایندهرود و سهیم نبودن اصفهان از افزایش حجم آب سدها گفته است: «به داد زایندهرود برسید، با وجود آنکه هزار و ۹۷۵ میلی‌متر باران در مناطق مشترک باریده، اما آب به سمت زایندهرود نیامده است، چرا نگذاشته‌اند آب به سمت سدها بیاید؟ اگر اجازه داده بودند بهشت‌آباد اجرایی شود اکنون سیل به سمت خوزستان و لرستان نمی‌رفت.»
گرچه سدها، این سازه‌های غول‌پیکر که نمادهای اولیه مدرنیته در ایران به شمار می‌آیند تا کنون برای مدیریت منابع آبی ایران بدون نفع نبوده‌اند اما در سال‌های اخیر این سازه‌ها یکی از عوامل خشکسالی در ایران به شمار می‌روند و انتقادات بسیاری را با خود به همراه داشته‌اند. احداث سدهای فراوان بر روی رودخانه‌های ایران و خشکی در پایین دست سدها و همچنین کمک به تبخیر بیشتر آب به واسطه انباشت آن در پشت سدها از عواملی هستند که سبب شدند تا این سازه‌های غول‌پیکر تبدیل به عامل تشدید خشکسالی در ایران خشک و نیمه خشک شوند. با این حال اما آیا سدسازی راهی برای جلوگیری از وقوع سیل‌های احتمالی در آینده خواهد بود؟
هوشنگ جزی مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به ایسنا گفته است که «سدسازی‌های غیر‌‌اصولی خطرناک‌تر از سیل است». به گفته او، در کشور ما اغلب بارش‌ها در فصل‌هایی اتفاق می‌افتد که نیازی به آن نداریم پس باید بتوانیم با استفاده از روش‌های مختلف آب را ذخیره کنیم و مانع هدر رفت آن شویم. سنتی‌ترین روش ذخیره آب در کشور ما قنات است. قنات‌ها می‌توانند آب را در زمین نفوذ دهند و جلوی تبخیر آن را بگیرند.
وی با اشاره به اینکه سدسازی از دیگر روش‌های حفظ آب در کشورهای مختلف دنیا است، تصریح کرد: سدسازی استانداردهای خاص خود را دارد. ابتدا باید مشخص کنیم که چند درصد از آب قابل دسترس را می‌توانیم در سدها نگهداری کنیم. به‌طور معمول گفته میشود که می‌توان حدود ۴۰ درصد از آب قابل دسترس را در سدها ذخیره کرد که این مقدار در ایران چیزی حدود ۴۰ میلیارد مترمکعب است. اگر سدهای ما در کشور ظرفیتی بیش از این مقدار داشته باشند به اکوسیستم فشار وارد میشود. جزی با تاکید بر اینکه تبخیر آب در کشور ما سه برابر متوسط جهانی است، گفت: در این شرایط نمی‌توانیم در کشور آب را روی سطح زمین ذخیره کنیم و باید در کنار سدسازی‌های اصولی، از روش‌های مکملی استفاده کنیم تا آب را به داخل زمین نفوذ دهیم. متاسفانه در ایران از تکنیک‌های نفوذ آب به درون زمین غفلت شده و به همین دلیل است که سدسازی در کشور رواج دارد. مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با بیان اینکه آبخیزداری روشی است که می‌تواند در طول حوضه آبخیز سرعت سیلاب را کاهش دهد و امکان نفوذ آن به زمین را فراهم کند، اظهار کرد: با عملیات آبخیزداری می‌توانیم استحصال آب باران را افزایش دهیم و به کاهش تبخیر کمک کنیم. وی با اشاره به اینکه تنها از طریق آبخیزداری می‌توانیم چشمه‌ها و قنوات را تغذیه کنیم، گفت: پس از سیل‌های اخیر برخی از طرفداران سدسازی به نقش سد در کنترل سیل تاکید می‌کنند و برخی منتقدان نیز می‌گویند که سدها هیچ تاثیری بر کنترل سیلاب ندارند. دراین‌باره باید توضیح داد که سدها مخزنی برای کنترل سیلاب دارند و شاید بتوانند در پایین‌دست خود تا حدی سیلاب را کنترل کنند اما در بالادست اینگونه نیست. جزی با بیان اینکه نمی‌توانیم در هر آبراهه‌ای سدهایی با ارتفاع بلند بسازیم، تصریح کرد: احیای پوشش گیاهی و ایجاد سدهایی با بندهای کوتاه کار عملیات آبخیزداری است که سبب کنترل بارش‌ها به بهترین شکل ممکن میشود. در سیل‌های اخیر در مناطقی که عملیات آبخیزداری صورت گرفته بود، خسارات سیل تا حد زیادی کاهش یافت.
براساس آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران، 1330 سد در مرحله مطالعاتی، اجرایی یا بهره‌برداری هستند. سدهایی که پیش از تصمیم برای افزودن به شمار آنها باید به این اندیشید که آیا آینده‌ای که در انتظار محیط‌زیست ایران است، نوید روزهای پربارانی را می‌دهد یا روزهای خشک‌تر؟
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) اخبار ویژه (کيهان) پیام صریح ایران به جنگ‌طلبان صهیونیست (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
کیهان کلهر در آخرین کنسرتش برای سیل‌زدگان نواخت
فریادِ «شهر خاموش»
ژوبین صفاری
استعدادسوزی زیر سایه انحصارطلبی
«ابتکار» از اهداف پیدا و پنهان طرح تحقیق و تفحص از مجلس گزارش می‌دهد
شفاف‌سازی آری، مچ‌گیری نه
گسترش جنبش‌های ضد واکسیناسیون در جهان باعث افزایش ابتلا به برخی بیماری‌ها شده است
پاسخ کارشناسان به طرفداران سدسازی در ایران چیست؟
سیل دوباره سدسازی در راه ایران!
محمدجواد ظریف در واکنش به اظهارات اروپایی‌ها تصریح کرد که هیچ منعی برای غنی‌سازی ایران وجود ندارد
«ابتکار» از خیز اصولگرایان برای انتخابات 98 گزارش می‌دهد
هوای مه‌آلود فصل ائتلاف اصولگرایان
شکاف عظیمی میان نظام آموزشی و نظام کاری وجود دارد
بحران بیکارای فارغ‌التحصیلان
رهبر انقلاب در پاسخ به درخواست مجوز رئیس‌جمهوری برای برداشت از صندوق توسعه ملی:
اقدامات لازم برای جبران خسارات از محل‌های موجود را سریعا آغاز کنید
جهانگیری در جلسه شورای عالی آب:
صیانت از حریم طبیعت باید بدون مماشات پیگیری شود
رئیس سازمان انرژی اتمی:
گزارش تعاملات در عرصه علوم و فنون هستهای به رئیس‌جمهوری ارائه شد
آسیبشناسی سیلاب‌های اخیر و تعیین نقشه راه
