روزنامه مردم سالاری
1398/02/25
سد تنگ معشوره قرباني كشمكش‌هاي سياسي
بيش از دو دهه است كه مطالعات احداث سد تنگ معشوره بصورت جدي در حوضه آبريز كرخه در استان لرستان و بر روي رودخانه كشكان و در تلاقي رودخانه‌هاي چم زكريا و كاكارضا در دستور كار قرار گرفته است. هدف اوليه و اصلي اين طرح تامين انرژي برقابي بوده كه در سال 1385 تحت تاثير پاره‌اي جريانات سياسي، دستخوش تغييراتي از نظر هدف‌گذاري گرديد و همين موضوع موجب شد بيش از يك دهه بر اثركش و قوس‌هاي فراوان ميان وزارت نيرو، نمايندگان مجلس و مسئولين دولتي محلي، طرح در بلاتكليفي قرار گيرد. مرور سوابق تغييرات در فرآيند مطالعات و اجراي طرح موضوع طولاني شدن آن را بيش از پيش نمايان خواهد نمود.مطالعات پيش توجيهي طرح در سال 1381 با هدف صرفا برقابي و تراز نرمال 1400 متر از سطح دريا با حجم مخزني حدود 1.7 ميليارد متر مكعب پيشنهاد گرديد. در سفر استانی هيات دولت به استان لرستان در سال1384، تغيير اهداف طرح (تخصيص آب مورد نياز شرب و کشاورزی و صنعت شهرستان کوهدشت به ميزان 273 ميليون متر مكعب با هدف ايجاد اشتغال، محروميت زدائی و کاهش مشکلات اقتصادی و اجتماعی مردم شهرستان و به تبع آن كاهش 50 درصدي سهم توليد انرژي برقابي و مد نظر قراردادن حقابه محيط زيست و تغذيه آبخوان‌هاي زيرزميني پايين دست سد) مصوب شد. متعاقب اين تصميم مطالعات توجيهي طي سال‌هاي 1386 لغايت 1389 با هدف تخصيص 250 ميليون مترمكعب در سال براي اراضي كشاورزي شهرستان كوهدشت، تأمين نياز شرب كوهدشت به ميزان 17 ميليون مترمكعب و صنعت شهرستان كوهدشت به ميزان 6 ميليون مترمكعب درسال با اولويت اول و توليد انرژي سالانه 200 گيگاوات ساعت با اولويت دوم در دستور كار قرار گرفته و تراز نرمال 1376 متر از سطح دريا با حجم مخزني حدود 900 ميليون متر مكعب پيشنهاد گرديد. علي‌رغم تصويب مطالعات توجيهي طرح براساس سيماي جديد (برقابي و كشاورزي) در شهريور سال 1390 توسط كارفرما و واگذاري عمليات اجرايي احداث سد و نيروگاه تنگ معشوره طي مصوبه استاني هيات دولت به قرارگاه خاتم الانبياء و آغاز عمليات اجرائي(ساختمان تونل انحراف آب و بخشي از جاده‌هاي دسترسي و جايگزيني طرح طي سال‌هاي 91 تا 93)، در تصميمي غير مترقبه موافقت اوليه تخصيص آب سد تنگ معشوره در سال 1393 به دليل شرايط آبي حوضه آبريز كرخه و البته با مداخله موثر نمايندگان سياسي استان خوزستان ابطال (كاهش تخصيص از 273 به 50 ميليون متر مكعب) و بازنگري مجدد طرح تنگ معشوره براساس هدف‌گذاري جديد (تخصيص 27 ميليون متر مكعب در سال براي آب كشاورزي صرفاٌ جهت كشت‌هاي گلخانه‌اي كوهدشت، تأمين نياز شرب كوهدشت به ميزان 17 ميليون مترمكعب و صنعت شهرستان كوهدشت به ميزان 6 ميليون مترمكعب) ابلاغ می‌گردد. طرح تنگ معشوره با هر هدف‌گذاري (برقابي، كشاورزي، شرب و صنعت و ...) با سيماي قبلي و رقوم نرمال 1376 متر از سطح دريا، قطعاً مي‌توانست با كنترل، مديريت و ذخيره‌سازي جريان‌هاي سيلابي رودخانه كشكان نزديك به يك ميليارد مترمكعب، ضمن ايجاد فرصت‌هاي شغلي (مستقيم و غيرمستقيم)، توسعه زيرساخت‌ها، توليد برق، توسعه كشاورزي، دامداري و صنايع تبديلي و تكميلي مرتبط با بخش كشاورزي، توسعه بخش صنعت و... از بروز خسارات مالي و جاني در پائين‌دست (شهرستان‌هاي دوره چگني و پلدختر و استان خوزستان) در يك دهه اخير پيشگيري نموده و موجب ساماندهي نظام فضائي سكونتگاه‌هاي انساني گردد. ناگفته نماند عملياتي كردن فرايند جابجايي و اسكان مجدد ساكنين محدوده مخزن سد تنگ معشوره با رويكرد توسعه پايدار و تامين منابع معيشت جايگزين كه از منظر كميته بين‌المللي سدهاي بزرگ (آيكولد) مهمترين تاثير و پيامد منفي سدهاي بزرگ به شمار مي‌رود، موضوع بسيار مهمي و جدي در سيماي فني قبلي طرح مزبور است كه بايستي مورد توجه و اهتمام قرار گيرد. در اين راستا علاوه بر تحقق اهداف مختلف برنامه ريزي شده براي طرح، پايداري لازم در حوزه‌هاي اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي سكونتگاه‌هاي انساني بالادست و پايين دست سد فراهم گرديده و از شكل‌گيري توسعه نامتوازن و نابرابري فضائي جلوگيري خواهد نمود.
هزينه كل اجراي سد (ساختمان سد و نيروگاه، سيستم انتقال و خسارت مخزن) در سال 1389 به مراتب كمتر از هزينه خسارت وارده ناشي از سيلاب در يك دهه اخير (خسارت سيل در فروردين 1398 در شهرستان پلدختر بيش بر 500 ميليارد تومان) بوده است. بنابراين اگر احداث اين سد گرفتار سياست زدگي و مشمول زمان نمی‌شد، بدون شك می‌توانست علاوه بر فوايد قابل توجه، از تحميل هزينه و خسارات اقتصادي و اجتماعي در پايين دست بويژه شهرستان‌هاي دوره چگني و پلدختر پيشگيري نمايد. متاسفانه در چند سال اخير تغييرات مكرر در هدف‌گذاري و محدوديت مالي و اقتصادي كشور موجب شد اهميت تاثيرگذاري سد تنگ معشوره به حاشيه رانده شده و به تناسب رويدادهاي مختلف، بهره‌برداري سياسي از طريق طرح صورت پذيرد. همچنين موضوع تغيير اقليم و تاثير بر وضعيت آوردهاي رودخانه از يك سو و فشار و مداخله نمايندگان سياسي در حوضه پايين دست رودخانه (رییس مجمع نمایندگان استان خوزستان در مجلس شورای اسلامی در تيرماه 1393 اعلام می‌كند نمایندگان استان اعتراض خود را نسبت به سد در حال ساخت معشوره در کوهدشت لرستان را به رییس جمهوری اعلام کرده‌اند)، زمينه ساز ابطال مجوز قبلي و صدور مجوز جديد و در نهايت تغیير در سيماي طرح و تطويل فرآيند كار گرديد. موضوعي كه در سياست گذاري آن(تغيير و كاهش ميزان تخصيص) به چالش‌ها و تعارضات اجتماعي محدوده شبكه آبياري در جامعه مقصد به دليل انجام مطالعات و ايجاد انتظار در مردم منطقه و همچنين وجود آسيب‌‌هاي متعدد اجتماعي شهرستان كوهدشت توجه نگرديد. اين اتفاق كافي بود پروژه تنگ معشوره(گاشمار) مسير پر فراز و نشيبي طي نموده و به نتيجه مطلوب نرسيده و به گوشت قرباني سهم خواهي كنشگران مختلف و رقباي سياسي - جناحي بدل شود كه هريك از شهرستان‌هاي متاثر از طرح(سلسله، دلفان، كوهدشت، دوره چگيني و پلدختر) به دنبال تامين منافع محلي(سهم خواهي) و نه منافع منطقه‌اي و ملي باشند و نتيجه آن شد كه در سيلاب‌هاي اسفند 97 و فروردين 98 شاهد بوديم. بدون شك وجود يك رويكرد و ديدگاه جامع يكپارچه و البته حفظ منافع ملي مي‌توانست هم اجراي طرح را تسريع نمايد و هم جلوي يك تراژدي انساني كه ساليان متمادي گريبانگير مردم محلي در پلدختر، معمولان و دوره چگني خواهد بود، را بگيرد. ذكر اين نكته ضروري است احداث سد تنگ معشوره جزء با اجماع سياسي در داخل و خارج استان و اهميت فرا شهرستاني و استاني و نگاه ويژه دولت محقق نخواهد شد.
*دانش آموخته جامعه شناسي اقتصادي و توسعه
سایر اخبار این روزنامه
نقش توریسم ورزشی در توسعه شهری
برنامه آمریکا در منطقه چیست؟
ارائه خدمات رایگان برای زوج‌های نابارور
سد تنگ معشوره قرباني كشمكش‌هاي سياسي
پیشنهادهای جدیدی دارم اما پرسپولیس دنبال تمدید قرارداد است
شناسایی ۲۱۷۵ فقره سایت قمار در کشور
حمله پهپادهای یمن به قلب صنایع نفتی سعودی
عده‌ای تلاش می‌کنند به تنش‌ها در منطقه دامن بزنند
آقای رئیس جمهور! پذیرفتنی نیست بگویید اختیار ندارم
سید هادی رضوی ۱۰۷ میلیارد تومان صرف عیش‌ونوش کرده است
نه ما دنبال جنگ هستیم، نه آنها
