روزنامه آرمان امروز

«ترس از خدا»

مراتب عبادت (8)
«ترس از خدا»
 
در بخش قبل اشاره کردیم که آنچه در عبادات نکوهیده است و با عنوان «عبادت عبید» مورد اشاره قرار گرفته، «ترس از عذاب‌های جسمانی» است و هرگز نباید آن را با ترس از خدا، به معنای «خشیّت» و تحیّر در مقابل عظمت الهی، اشتباه گرفت. در توضیح این مطلب لازم است ابتدا به نکته‌ای از کتاب خصال اشاره کنیم که ایشان به 5 نوع ترس اشاره می‌کند. ایشان نوع اول را «خوف» برمی‌شمارد و آن را مخصوص گناهکاران می‌داند، نوع دوم خشیّت است که ویژه دانشمندان است. نوع سوم «وَجَل» است که اختصاص به خاشعان دارد. نوع چهارم «رهبت» است که از آنِ عابدان است و نوع پنجم «هیبت» است که مخصوص عارفان است.1 البته ذکر این نکته لازم است که این اصطلاحات گاه به‌جای هم استعمال می‌شوند و لذا نمی‌توان استعمال این کلمات در قرآن را الزاما به معنایی که در بالا خواندیم، دانست. در قرآن با عبارات مختلف، موارد بسیاری وارد شده که ترس را فقط و فقط مختص خدا دانسته است. مثلا می‌فرماید: «وَ إِيَّايَ فَارْهَبُونِ»2 (و تنها از من بیم داشته باشید) یا «وَلَمْ يَخْشَ إِلَّا اللَهَ» 3 (و جز از خدا نترسيده‏‌اند) و یا از زمره صفات متّقین می‌نویسد که ایشان فقط از خدا می‌ترسند: «وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَهَ »4 (و از هيچ‌كس جز خدا بيم ندارند) و یا اشاره می‌کند که دل مومنین وقتی به یاد خدا است، به ترس می‌افتد: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ»5 (مؤمنان همان كسانى‏‌اند كه چون خدا ياد شود دل‌هايشان بترسد) همچنین لازمه ایمان به خدا را «ترس از خدا» و «نترسیدن از غیر او» برمی‌شمارد «أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»6 (آيا از آنان مى‏‌ترسيد با اينكه اگر مؤمنيد خدا سزاوارتر است كه از او بترسيد.) و جالب اینجاست که قرآن به مومنین سفارش می‌کند که در مقامی که خدا را یاد می‌کنند، نوعی ترس و خوف را همراه داشته باشند: «وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ»7 (و در دل خويش پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس بى‏صداى بلند ياد كن.) و اشاره می‌کند که در حساب الهی، «مومنان خدا ترس»، از دیگران جدا هستند «لِيَعْلَمَ اللهُ مَنْ يَخَافُهُ بِالْغَيْبِ»8 (تا معلوم دارد چه كسى در نهان از او مى‏‌ترسد.) همچنین قرآن چندین نوبت، مردمان را به سبب اینکه از خدا نمی‌ترسند، مورد ملامت قرار داده است. چنانکه به قوم ابراهیم می‌گوید: «وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلَا تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُمْ بِاللَهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالْأَمْنِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»9 ترجمه: (و چگونه از آنچه شريك [خدا] مى‏‌گردانيد بترسم با آنكه شما خود از اينكه چيزى را شريك خدا ساخته‏‌ايد كه [خدا] دليلى درباره آن بر شما نازل نكرده است نمى‏‌هراسيد پس اگر می‌دانید كدام‌يك از [ما] دو دسته به ايمنى سزاوارتر است.) و به قوم نوح خطاب می‌کند که: «مَا لَكُمْ لَا تَرْجُونَ لِلَهِ وَقَارًا»10 (شما را چه شده است كه از شكوه خدا بيم نداريد.) (مطابق تفسیری که امام باقر(ع) از این آیه کرده است که می‌فرماید معنای آیه آن است که چرا از خدا نمی‌ترسید11)نکته مهم در همه این آیات آن است که برخلاف موارد دیگر که انسان از آنچه می‌ترسد، دور می‌شود «ترس از خدا»، هرگز عامل دوری از خدا نیست بلکه مطابق آیه شریفه ترس از خدا مختص به عالمان است چنانکه می‌فرماید: «إِنَّمَا يَخْشَى اللَهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ»12(از بندگان خدا تنها دانايانند كه از او مى‏‌ترسند.) و مطابق روایات هرچه شناخت نسبت به «خود» بیشتر شود، خشیت الهی در انسان بیشتر می‌شود چنانکه امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: «خودشناس‌ترین مردم، خداترس‌ترین آنهاست.»13 پس باید توجه کنیم که در مرتبه «عبادت بندگان» ترس از عذاب جسمانی، راه کنترل انسان است، چراکه او از معرفت کامل برخوردار نیست، چنانکه «طمع به ثواب جسمانی» چنین نقشی را دارد و به همین جهت پیامبر(ص) می‌فرماید: «گروهی از مومنین همواره بین دو ترس محصور هستند، ترس از روزگاری که رفت و نمی‌داند که خدا با ایشان چه می‌کند و ترس از از زمانی که خواهد آمد و نمی‌داند که خدا با او چه می‌کند... چراکه قسم به کسی که جان محمد در دست اوست، در دنیای دیگر، توبه‌ای در کار نیست و یا دوزخ است و یا بهشت است.»14 و امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: «هیچ‌یک از شما جز از گناه خود مترسید و جز به خدا امید نداشته باشید.»15و از امام صادق(ع) روایت است که: «اگر انسان همان‌قدر که از فقر می‌ترسید از دوزخ می‌ترسید، از هر دو امان می‌ماند و اگر همان‌قدر که در ظاهر از مردم می‌ترسید در باطن از خدا می‌ترسید، در دنیا و آخرت سعادتمند می‌شد.» 16 اما در مرتبه «عبادت احرار و آزادگان»، ترس از خدا به معنای «ترس از دوری از خدا» است که ناشی از درک عظمت خداست. «ترس از خدا» به‌معنای ترس از فروافتادن در وادی دشمنان خداست و به همین جهت است که امام در آداب الصلاة می‌نویسند: «به مقدار فهم عظمت [خدا]، خوف و خشیت حاصل می‌شود.»17 و در جای دیگر می‌نویسند که: «خوف و خشیت آنها [پیامبر و اولیاء خدا] از همه کس بیشتر بوده و عظمت و جلال حق در قلب آنها از همه کس بیشتر تجلی نموده است.»18 و در جای دیگر این خشیت و ترس از خدا را «اخلاق دوستان خدا و انبیاء» برمی‌شمارند.19 خلاصه کلام آنکه باید میان «ترس از خدا» که ناشی از درک عظمت اوست و «معلول ترس از دور افتادن از ساحت قرب» است با ترس از عذاب اخروی فرق گذاشت. این بحث را با این آیه شریفه به پایان می‌بریم که می‌فرماید مومنان شب‌ها از بستر خواب برمی‌خیزند و همواره از دوری خدا در هراس هستند و به قرب او طمع دارند.«تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ.» 20 ترجمه: (پهلوهايشان از خوابگاه‌ها جدا مى‏‌گردد [و] پروردگارشان را از روى بيم و طمع مى‏‌خوانند و از آنچه روزيشان داده‏‌ايم انفاق مى‌كنند.


پانوشت: 1. خصال، 281. 2. بقره/40. 3. توبه/18. 4. احزاب/39. 5. انفال/2. 6. توبه/13. 7.اعراف/205. 8.مائده/ 94. 9. انعام/81.10نوح/13. 11. تفسیر علی بن ابراهیم، ج2، ص387. 12.فاطر/28. 13. غررالحکم، حکمت82. 14. کافی، ج2، ص70. 15.نهج‌البلاغه ،حکمت 82. 16.تنبیه‌الخواطر، ج2، ص112. 17. آداب‌الصلوة، ص121. 18. آداب‌الصلوة، ص147. 19. شرح جدیث جنود عقل و جهل، ص339. 20. سجده/16.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) اخبار ویژه (کيهان) پیام صریح ایران به جنگ‌طلبان صهیونیست (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
قیمت‌گذاری مسکن سامان می‌گیرد ديپلماسي آمريكا تا اين حد بي‌ادبانه نبود احتمال اخراج بولتون تكرار تخريب‌ها عليه وزير جوان لاریجانی، عارف یا حاجی بابایی؟ رازگشايي از تبليغات حبابي در پرونده پديده چرخ دکه‌داران نمی‌چرخد لوازم‌آرايشي‌ر‌اه رفع درآمد كم داروخانه‌ها کوپنی‌شدن به معنای بازگشت به دهه ۶۰ نیست «ترس از خدا» راهکار دولت برای مبارزه با دلالان کاغذ رازگشايي از تبليغات حبابي در پرونده پديده احتمال اخراج بولتون کدام بلوف یا کدام تهدید؟