روزنامه ایران
1398/03/30
دچار آشفتگی هستیم نه فروپاشی
مهسا قوی قلب/یاسمن صادق شیرازیخبرنگار
دومین روز از همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران دیروز در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با حضور اساتید برتر جامعه‌شناسی کشور برگزار شد. مسائل و الزامات نظریه‌پردازی درباره جامعه ایران، نگرش مورخان به تضاد و همبستگی اجتماعی، دین در مواجهه با وفاق و تضاد از مهمترین پنل‌های این همایش بود. همچنین، نقش رسانه‌ها در پوشش خبری سیل اخیر و دلایل و پیامدهای اجتماعی سیلاب‌های اخیر از دیگر موضوعاتی بود که تعدادی از اساتید برجسته جامعه‌شناسی و ارتباطات دراین باره به سخنرانی پرداختند. برگزاری این نشست‌ها، کوششی برای ارزیابی فعالیت‌های صورت‌گرفته از سوی جامعه‌شناسان و اصحاب علوم اجتماعی در زمینه ساختن و پرداختن به مفاهیم لازم برای درک زندگی اجتماعی در ایران است.
به گزارش «ایران»، مهدی فرقانی، استاد علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبایی در این نشست به تحول ژانرهای مختلف روزنامه‌نگاری اشاره کرد و گفت: در قرن ۲۰ بود که روزنامه‌نگاری دستخوش تغییرات شد و سبک و سیاق‌های مختلف روزنامه‌نگاری به وجود آمد. البته برای سبک‌ها و ژانرهای روزنامه‌نگاری نمی‌توان تاریخ تولد اعلام کرد چون این مفاهیم به مرور زمان هویت پیدا می‌کنند.این استاد رسانه به تجربه شخصی‌اش درباره روزنامه‌نگاری راه‌حل‌گرا اشاره کرد و اظهارداشت: بیش از دو دهه در روزنامه کیهان مشغول به کار بودم و گزارش‌های زیادی با سبک روزنامه‌نگاری راه‌حل‌گرا نوشتم که در آرشیو این روزنامه موجود است.فرقانی ادامه داد: اعتقاد دارم وقتی روزنامه‌نگار وضع موجود را نقد می‌کند باید از کارشناسان بپرسد که راه‌حل چیست و چگونه می‌توان از این مشکل بیرون آمد؟وی با تأکید بر اینکه روزنامه‌نگاری راه‌حل‌گرا شاخص اصلی روزنامه‌نگاری توسعه است، اظهارداشت: گرچه بخشی از قضیه نظارت و دیده‌بانی است هدف از این نوع روزنامه‌نگاری نق زدن و منفی‌گرایی نیست.
این استــــــــــــــاد ارتباطات درمورد روزنامه‌نگاری بحران که در سیل اخیر مورد توجه کارشناسان و افکار عمومی قرار گرفت هم اظهار داشت: برخی خبرنگاران و رسانه‌ها تصور می‌کنند که روزنامه‌نگاری بحران نقد به مدیریت و دولت است. درحالی که این تفکر غلط است.
وی از تعطیلی روزنامه‌ها در دو هفته عید نوروز انتقاد کرد و اظهار داشت: در هفته دوم عید کشور با شرایط بحرانی‌ای روبه‌رو بود اما روزنامه‌های کشور در تعطیلات به‌سر می‌بردند. بنابراین اخبار توسط رادیو، تلویزیون، خبرگزاری‌ها و فضای مجازی منتشر می‌شد.وی به شیوه پخش اخبار در سیل اخیر هم انتقاد کرد و ادامه داد: در آن سیل به جای اینکه انعکاس اخبار در جهت امیدوار کردن مردم باشد به تسویه‌حساب‌های شخصی اختصاص یافت و همه به نوعی تلاش می‌کردند خود را مطرح کنند.
فرقانی اظهار داشت: گاهی حتی شاهد پخش اخبار مبتنی بر بزرگنمایی هم بودیم. به‌طور مثال کوچه‌ای را نشان می‌دادند و می‌گفتند کل یک محله را آب گرفته است.در حالی‌که مردم در این شرایط بیش از گذشته نیازمند دریافت حس زندگی هستند. حسین افخمی استاد رسانه نیز از تعطیلی روزنامه‌ها در نوروز و زمان سیل اخیر انتقاد کرد و گفت: آن چیزی که من در این ایام شاهد آن بودم عدم نظارت ارتباطی در شرایط بحران است. کجای دنیا می‌گویند دو هفته روزنامه‌های کشور باید تعطیل باشد؟
وی به عدم رعایت قانون کپی‌رایت در مطبوعات هم انتقاد کرد و اظهار داشت: حتی گاهی گزارشی چاپ میشود و اسم نویسنده ذکر نمی‌شود درحالی‌که این کار حرفه‌ای نیست.
سبحان یحیایی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز به تحولات فناورانه و گفتمان ارتباطات در ایران پرداخت و گفت: کشور ما در حوزه تکنولوژی در حوزه ارتباطات همپای کشورهای توسعه‌یافته حرکت کرده درحالی‌که از نظر جامعه مخاطب حرکت کندی داشته است. یعنی تکنولوژی وارد شده اما جامعه مخاطب آن‌گونه که باید نتوانسته از آن استفاده کند.وی به افزایش توسعه ارتباطات در دهه ۵۰ تا ۸۰ اشاره کرد و‌گفت: تحول در این دوره همراه با سانسور بود اما وقتی به دهه ۹۰ و رشد فضای مجازی رسیدیم توانستیم از این فضا عبور کنیم.این استاد رسانه ادامه داد: در این دهه با مخاطبی روبه‌رو شدیم که سال‌ها روزنامه‌خوان نبوده و با فضای وب آشنا میشود. بنابراین طبیعی است که مخاطب دچار طغیان شود.وی شرایط نامطلوب فضای مجازی را ماحصل بی‌توجهی به اندیشیدن درباره رسانه دانست و گفت: مشکلاتی که درباره سواد رسانه‌ای و ناتوانی در کنترل اخبار در فضای وب داریم ناشی از کم‌توجهی به رسانه‌ها از گذشته تاکنون است.عاطفه آقایی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز به‌طور ویژه به مبحث ارتباطات سلامت پرداخت و گفت: تجربه ارتباطات سلامت این امکان را به وجود می‌آورد که ما بتوانیم روایت‌های بیماران را بشنویم و به همدلی با بیمار بپردازیم و از دریچه آنها به جهان بنگریم.
دین در مواجهه با وفاق و تضاد
مقصود فراستخواه درباره نقش جامعه‌شناسی دین در مواجهه با وفاق و تضاد در این همایش گفت: جامعه‌شناسی دین در ایران چندان فرصت بسط و توسعه پیدا نکرده است.
به گفته این جامعه‌شناس، با توجه به اندازه جرم عظیم آموزش عالی در حوزه علوم انسانی، وزن تئوریک و نظریه‌پردازی در این حوزه رضایتبخش نیست. در کشور ما دانش جهانی جامعه‌شناسی دین، عمدتاً مصرف میشود. یعنی ما بیشتر مصرف‌کننده دانش جهانی هستیم. به نظر می‌رسد ما نتوانستیم سبک علم ورزی متفاوتی در جامعه‌شناسی دین ایجاد کنیم.
به گفته او، جماعت علمی ما فرصت بسط پیدا نکرده و نحیف است. انجام کارهای کیفی در امر دینی بسیار سخت شده و انتشار یافته‌های بدست آمده هم بسیار سخت است. می‌توان گفت که به نوعی پرس‌وجوی علمی کم شده است. یکی از علل مؤثر هم اسطوره‌ها و استعاره‌هایی است که در لایه‌های زیرین فرهنگ ما وجود دارد. در حکومت صفوی این امر نظام‌مند و بازتولید شد، در واقع صفویه مقارن با افزایش بار علمی دنیا بود و در آن دوره نوعی بی‌اعتنایی سیستماتیک نسبت به علم به وجود آمد. این اتفاق زمانی افتاد که علم در دنیا در حال حرکت بود و در نتیجه این بی‌اعتنایی نتوانستیم همراه با سایر ملت‌ها رشد کنیم.
فراستخواه در ادامه افزود: بی‌اعتنایی مانع هم‌جوشی سنت‌های علمی ایرانی و جهانی بویژه در علوم انسانی و اجتماعی شد. ما در ایران، کفران نعمت علم کردیم و به نوعی محدودیت‌های ذهنی برای خود ایجاد کردیم، این در حالی است که جامعه‌شناسی دین می‌تواند بسیاری از مشکلات را در جوامع حل کند.
نقش جامعه شناسی در بهبود وضعیت روانی جامعه
محمد توکل در این نشست با اشاره به اهمیت وضعیت روانی جامعه گفت: محوریت کار جامعه شناس در خصوص مفهوم همبسته بودن و جمع بودن مجموعه انسان‌ها است. جامعه شناس غیر از اینکه آسیب‌ها را می‌بیند باید با کار تخصصی در عین حال به هشدارها هم برسد و به سیاستگذاران و مجریان کمک کند تا مسیر جامعه را اصلاح کنند.
به گفته این جامعه شناس، بحران‌هایی مثل وضعیت بیماری روانی در جامعه غیر از آسیب برای جامعه شناسی، هشدار انفجار، فروپاشی و ایجاد آینده بسیار خطرناک برای جامعه است. متأسفانه از هر دو و نیم نفر یک نفر مشکل روان دارد. ۳ تا ۵ میلیون معتاد در کشور، بیش از ۱۶ میلیون پرونده قضایی و ۲۴۰ هزار زندانی، در عین حال وجود سلول‌هایی یک پنجم استانداردها نشان می‌دهد، اصل مسلم مبنایی یک جامعه عادی که همبستگی است، به خطر افتاده است. چنانچه فرد ببیند با راه‌های شرعی نمی‌تواند زندگی کند یا فاسد و روانی میشود یا مأیوس و سرخورده میشود و ارزش‌های متعالی برای این افراد زیر سؤال می‌رود.عالیه شکر بیگی نیز در این همایش با اشاره به اینکه مهارت گفت‌و‌گو‌در جامعه ما هنوز عمومیت پیدا‌نکرده است، گفت: خانواده مهمترین بنیادی است که افراد در آن رشد می‌کنند، اما متأسفانه وضعیت گفتوگو در خانواده‌های ما مطلوب نیست.وی عدم داشتن گفتوگو در بین زوجین را عامل طلاق عنوان کرد و اظهار داشت: این روند باعث تزلزل در بنیاد خانواده و ایجاد فضای نا آرام و استرس زا میشود.
نگرش مورخان بر تضاد و همبستگی اجتماعی در جامعه ایرانی
در ادامه سلسله نشست‌هایی که با عنوان یادمان سید محمد امین قانعی راد برگزار شد، محمد جواد عبد اللهی مورخ گفت: بخشی از فرهنگ نوسازی، نوسازی شهری است که در دوره رضاشاه با خراب کردن خندق‌ها شروع میشود. پس از آن، دهه به دهه، پیوند ایران با اقتصاد جهانی بیشتر میشود و شاهد شکل‌گیری طبقات مختلف اجتماعی و نوعی مسکن‌یابی در تهران هستیم.
وی در ادامه افزود: اصلی‌ترین عاملی که کمک می‌کند الگوی طبقاتی شهری شکل بگیرد، نوسازی در محلات شمالی و تفاوت قیمت‌ها با محلات جنوبی است. از طرفی قبل از فرآیند نوسازی شاهد از جا کنده شدن روستاییان نیز هستیم. به گفته این مورخ، اتفاقی که به بحرانی شدن وضعیت مسکن در تهران کمک کرد، طرح جامع توسعه فیزیکی شهرتهران بود و اولین طرحی بود که در کشور اجرا شد. همچنان طرح‌های نوسازی شهری از دیرباز تاکنون ادامه دارد و مهمترین مسأله، معضل اسکان شهری است.
برش
سیل اخیر مردم و دولت را به هم نزدیکتر کرد
حمیدرضا جلایی‌پور استاد دانشگاه در ادامه این همایش با اشاره به اینکه گفته میشود همبستگی اجتماعی ایران فرسوده شده است، بیان کرد: بر اساس پیمایش‌های انجام شده بیش از ۷۰ درصد مردم ایران به نهادهای عمومی اعتماد ندارند و وضعیت اعتماد در روابط میان مردم نیز خوب نیست. در نهایت هم انسجام جامعه بیشتر به کنترل نهاد حکومت وابسته است.این جامعه شناس، با اشاره به اینکه یکی از وظایف‌جامعه شناسی تحلیل کلان از وضع جامعه است، گفت: یکی از عناوینی که درباره جامعه ایران گفته میشود مفهوم فروپاشی اجتماعی است که من مخالف این ادعا هستم، اعتقاد دارم که از این واژه نباید استفاده شود. کسانی که این‌ادعا را مطرح می‌کنند دو دلیل برای گفته‌های خود دارند. نخست اینکه نهادهای خانواده، فرهنگ، دین و‌اقتصاد در جامعه به درستی عمل نمی‌کنند و دیگری آنکه رابطه مردم با نهادهای کشور وضعیت نامطلوبی دارد.
جلایی‌پور با اشاره به اینکه بر اساس نظرسنجی سال گذشته ۷۸ درصد از مردم اعلام کردند که به نهادهای عمومی اعتماد ندارند و نسبت به آنها امیدوار نیستند، اظهار داشت:این موضوع نشان می‌دهد جامعه در وضعیت نگران کننده‌ای قرار دارد اما به نظر من فروپاشی اجتماعی واژه تندی است و‌باید با احتیاط از آن استفاده شود.وی ادامه داد: اگر بخواهیم جامعه ایران را بر اساس شاخص‌های اجتماعی و سیاسی کشورهای دنیا طبقه‌بندی کنیم وضعیت ما متوسط است. چراکه جایگاه ما در حوزه‌های آموزش، بهداشت و امید به زندگی مطلوب است. بنابراین به جای فروپاشی اجتماعی باید از واژه آشفتگی استفاده کنیم.
این استاد دانشگاه، با تأکید بر اینکه سیل ۹۸ بزرگ‌ترین سیل در ایران بود که ۱۰ استان کشور را دربرگرفت، اظهار داشت: تحقـــــــــــــیقات نشان می‌دهد۶۳ درصد مردم ایران در شرایط رکود و تعطیلات نوروز به این مصیبت واکنش نشان دادند که این میزان از مشارکت بالاتر از متوسط جهانی است. بنابراین، اگر جامعه فروپاشیده باشد چنین عکس العملی نشان نمی‌دهد، برخی پیش‌بینی می‌کردند بعد از سیل‌های اخیر جامعه ایران از بین برود اما خلاف این ادعا اتفاق افتاد و مردم و‌دولت را به هم نزدیکتر کرد.
جلایی‌پور درباره اقدام ترامپ علیه ایران هم گفت: ترامپ از برجام خارج شد و بزرگ‌ترین تحریم‌ها را علیه ایران وضع کرد. خب خیلی‌ها پیش‌بینی می‌کردند که‌این اقدام باعث از هم پاشیدگی ایران شود اما این اتفاق نیفتاد. مهناز علیزاده، جامعه شناس نیز با اشاره به اینکه وضعیت اقتصادی حاکم در جامعه ایران بیشتر مایل است که معتادان را به خانواده محول کند تا دولت گفت: اعتیاد در ایران مسأله اقتصادی است ولی اخلاقی و نظم دهنده معرفی میشود. کمپ‌ها مراجع قضایی شدند که جز خود مرجع دیگری را به رسمیت نمی‌شناسند و شیوه‌های سرکوب را از محاکم عادی نمی‌گیرند.وی ادامه داد: این مراجع قضایی به ایجاد پشیمانی در ذهن و روح معتاد به مثابه بیمارمی اندیشند. معتاد در آنها تحقیر میشود بیش از آنکه فرصت پذیرفتن و شناخت خود را یابد.
سایر اخبار این روزنامه
واکنش‌ها به ابلاغیه قوه قضائیه در مورد اهدای عضو محکومان به اعدام
وقتی عیارشناس نیستیم
استراماچونی آمد برانکو خداحافظی کرد
هنوز بهار شوق دیدار تو را دارد
مذاکرات با نخست وزیر ژاپن بسیار مفید بود
روایت ایران از حادثه دریای عمان
گفتوگو با مردم و تسهیل ورود گردشگران
دچار آشفتگی هستیم نه فروپاشی
هزینه‌ها را کاهش دهید
ترامپ امریکایی‌ها را به مریخ می‌برد
50 کشور، وزارت بازرگانی دارند
تصمیمی برای حذف ارز 4200 تومانی گرفته نشده است
درباره اهمیت واحدهای سنجش
تحولات جهانی بازار کار با همگرایی در نظام بین الملل
