روزنامه شهروند
1398/07/30
معدن ناپسند دره زرشک
مهتاب جودکی| هم روستاییان معترض‌اند و هم کارشناسان و نهادهای مختلف. آنها سال‌هاست که می‌گویند معدن مس چه در دره زرشک باشد، چه کمی آن طرف‌تر در علی‌آباد تفت، نباید به بهرهبرداری برسد. در تفت امسال باران خوبی بارید، اما قنات دایمی داموک خشکیده. اهالی می‌گویند معدن چنین کرده و نگران 300چشمه و قنات دیگر پایین دست‌اند. فعالیت این معدن از 18سال پیش پر از چالش بوده و مخالفت‌ها نگذاشته هیچ‌وقت کارش به مرحله استخراج برسد. عملیات اکتشافی هشت‌سال پیش از این، بدون مجوز سازمان محیط‌زیست از سر گرفته شد و با اعتراض روستانشینان، شورای روستا و شهر، اداره محیط‌زیست شهر تفت و استان یزد، کارشناسان و دست آخر سازمان حفاظت محیط‌زیست متوقف شد. بعد از این همه، حالا دو هفته‌ای است که رفت‌وآمدها به معدن دوباره خبرساز شده است. یکی از اهالی دره زرشک می‌گوید مطالعات ارزیابی جدیدی در حال انجام است و احتمال دارد راه‌اندازی و بهرهبرداری معدن جلو بیفتد. صاحبان معدن مس دوباره به تقلا افتاده‌اند تا هرطور شده موتورش را به کار بیندازند. فعالان محیط‌زیست مخالف این طرح و اهالی منطقه می‌گویند دومعدن مس دره زرشک و علی‌آباد در آبخوان اصلی تامین‌کننده آب مورد نیاز دشت یزد- اردکان قرار گرفته است و به همین دلیل باید روبه‌روی این طرح ایستاد. موافقان اما معتقدند بهرهبرداری از این دو مقرون به صرفه است و برای کاهش صدمات محیط‌زیستی، طراحی و جانمایی صحیح کارخانه فرآوری، انتخاب روش مناسب کانه آرایی، ساخت و جانمایی صحیح سد و دپوهای باطله، طراحی صحیح الگوی آتش باری و ... می‌تواند راهگشا باشد. کارشناسان مختلف در سال‌های گذشته بارها درباره اثرات سوء فعالیت این معدن گفته‌اند: «آلودگی آب‌های منطقه، ریزش قنات‌ها، نزدیکی معدن به گسل دهشیر و افزایش خطر زلزله با انفجارهای معدنی، افزایش زمین لغزش در گردنه علی‌آباد، نابودی مراتع، تخریب روستاهای پایین دست و از بین رفتن کشاورزی و باغداری در منطقه و ... .»
حتی آزمایش هم اثبات نمی‌کند که «شب» است
با وجود مخالفت نهادهای مختلف با بهرهبرداری از این دو معدن از حدود 18سال پیش تا امروز، اخبار تازهای از مطالعه دوباره این طرح به بیرون از دره زرشک درز کرده است. عباس‌هاشمی، مدیر جمعیت واقفین سبز و دبیر شبکه زیست محیطی استان یزد به «شهروند» می‌گوید: «در‌سال گذشته سه مرتبه به سازمان بازرسی کل کشور، وزارت نیرو و معاونت تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری رفتیم و با حضور مسئولان استانی و ملی با قاطعیت، مخالفت‌های کارشناسی را ارایه کردیم و دلایل کارشناسی مورد تأیید قرار گرفت. مطالعه ارزیابی که صاحبان معدن مس انجام داده بودند، رد شده بود، اما حالا به هر طریقی دنبال این هستند که مطالعات جدیدی انجام دهند و جواب دیگری بگیرند، اما وقتی الان روز است و همه می‌دانند، مگر میشود با آزمایش و مطالعه ثابت کنند که شب است؟»
چند‌سال پیش بعد از مخالفت‌های بسیار با «طرح ارزیابی معدن مس علی‌آباد»، شرکت مس با تغییر نام پروژه به «طرح ارزیابی معدن مس دره زرشک»، طرحش را دوباره به جریان انداخت، اما باز هم به در بسته خورد. علی‌آباد یک طرف کوه است و دره زرشک آن طرف. وقتی آنها نتوانستند برای علی‌آباد مجوز بگیرند، پیگیر مجوز برای دره زرشک شدند. هاشمی می‌گوید: «هر طور که باشد این معدن مجوز محیط‌زیست ندارد. اکتشاف آن از سوی شرکت خصوصی مس بود و بعد از مخالفت‌ها دادستان یزد این‌طور دستور داد که دست نگه دارند و برای هر عملیات دیگری مجوز بگیرند. «مسی‌ها» دنبال این هستند که به هر طریق مجوز بگیرند. قبلا به اسم علی‌آباد دنبال مجوز بودند و طرح مطالعه‌شان رد شد. وقتی نتوانستند مجوز علی‌آباد را بگیرند، رفتند آن طرف کوه که یک معدن دیگر است؛ دره زرشک. از هر طرف بروی به معدن می‌رسی. آنها فقط نامش را عوض کردند.»
به گفته این فعال محیط‌زیست، قرار شده آخرین طرح مطالعات ارزیابی با نظارت وزارت نیرو و هزینه شرکت مس انجام شود. «هنوز قراردادی بسته نشده، اما ظاهرا دو هفته پیش استادی از دانشگاه شیراز مسئول این ارزیابی شده است.» مخالفان امیدوارند باز هم نتیجه قبلی را بگیرند.
یک قنات دایمی خشکید
معدن علی‌آباد و دره زرشک، اکنون فعال نیستند و تنها گمانه‌زنی‌هایی برای عملیات اکتشافی در آنها انجام شده است. دبیر شبکه زیست محیطی استان یزد اما می‌گوید همین سطح از فعالیت هم باعث شده قنات دایمی داموک (دامک) علی‌آباد تفت در طول دو‌سال گذشته بخشکد. یکی از اهالی دره زرشک که نمیخواهد نامش عنوان شود، مسبب خشکی این قنات را معدن می‌داند: «عملیات اکتشافاتی در این سال‌ها تبعات مختلفی داشت و یکی خشکیدن بستر قنات داموک بود. با این‌که امسال، سال آبی خیلی خوبی داشتیم، اما داموک بدون آب است. صحبت از یکی از اصلی‌ترین قنات‌های تفت است که در گذشته حتی در بدترین خشکسالی‌ها هم نمی‌خشکید. نمی‌شود خشکسالی را بهانه کرد. ما امسال بهترین بارش را داشتیم، اما داموک نجوشید. چاله‌های اکتشافی معدن در بستر داموک حفر شد و راه آبش را بست.» نگرانی همه مخالفان معدن، خشکیدن قنات‌ها و آلوده شدن منابع آبی است. به گفته محمدمهدی جوادیانزاده، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای یزد، حدود ۳۰۰چشمه و قنات در پایین‌دست این معدن قرار دارد و با وجود سطح بالای آب در این قنات‌ها، به‌طور قطع پس از بهرهبرداری از معادن آسیبهایی به منابع آب زیرزمینی وارد خواهد شد.
علی اصغر سمسار یزدی، رئیس دانشکده قنات یزد هم در پنجاه‌وهفتمین نشست این کانون گفته بود: «تاکنون مطالعات زیادی در این زمینه انجام و مشخص شده در صورت فعالیت معادن ۲۵ رشته قنات تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت و به دلیل تأثیر معادن بر جریانات سطحی، تغذیه سایر قنوات نیز با مسائلی روبه‌رو خواهد شد.» او حالا از بررسی دوباره بهرهبرداری این معدن و تأثیر آن بر قنات‌ها به «شهروند» خبر می‌دهد: «تشکل آب دانشگاه یزد درحال بررسی تأثیر معدن روی منابع آب منطقه و قنات‌هاست و بر همین اساس تا چند روز دیگر بیانیه‌ای منتشر خواهد شد.» دبیر کانون تفکر آب دانشگاه یزد درباره عوامل انسانی و طبیعی تخریب قنات‌ها می‌گوید: «خشکسالی و تغییرات اقلیمی که اخیرا حادث شده از عوامل طبیعی از بین رفتن قنات‌هاست که باعث شده در بعضی مناطق بارندگی کاهش پیدا کند و خشکیدن قنات‌ها مضاعف شود. عوامل انسانی تخریب، انواع تجاوزهایی است که به حریم قنات‌ها و حدود منابع آبی آنها میشود؛ آلوده کردن قنات‌ها، اتصال فاضلاب به آنها و ... کارکرد قنات را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. یکی دیگر از عوامل انسانی، حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق است که موجب افت عمیق آب در سفره‌های زیرزمینی میشود و پایین رفتن سطح آب باعث میشود قنات خشک شود. طرح‌های توسعه‌ای مثل بهرهبرداری از معادن هم از عوامل دیگری است که سرنوشت قنات‌ها در آن نادیده گرفته میشود.»
با این همه سمسار یزدی درباره ارتباط خشکیدن قنات داموک علی‌آباد و فعالیت اکتشافی معدن مطمئن نیست: «درباره صحت این ادعا نمی‌توان مطمئن بود، چون معدن هنوز در آن نقطه عملیات جدی نداشته و تنها فعالیت اکتشافی انجام شده است. این‌که فعالیت‌های اکتشافی مستقیما روی این قنات تأثیر گذاشته را نمی‌دانم و نیازمند مطالعه است، اما این را می‌دانم که بعضی قنات‌ها از درز و شکاف آب می‌گیرند. حالا اگر اتفاقی بیفتد، زلزله خفیفی پیش بیاید یا انفجاری صورت بگیرد، درز و شکاف را مسدود می‌کند. مسدود شدن این درز و شکاف یعنی خشک شدن قنات.»
قنات‌ها همیشه فراموش می‌شوند. جاده‌های زیادی از روی آنها گذشته، کارخانه‌هایی رویشان تأسیس و خانه‌هایی ساخته شده، بدون این‌که کسی به اهمیت آنها پی ببرد. این کارشناس قنات می‌گوید باید به جوانان آموزش داد تا کسانی که در آینده مهندس مشاور می‌شوند، اهمیت قنات را گوشزد کنند: «قنات‌ها در طرح‌های راهسازی، در شهرسازی و ایجاد شهرک‌های صنعتی و معادن نادیده گرفته می‌شوند. هر کدام از اینها را یک مهندس مشاور طراحی می‌کند، کسی که باید قنات‌ها را در نظر بگیرد، اما از آنها می‌گذرد. خیلی از جاها را داشته‌ایم که بزرگراه از روی قنات‌ها گذشته و آنها را مسدود کرده است. در صورتی که قنات را در نظر بگیرید، می‌توانید برای آن راه‌حل‌های مختلف تعریف کنید؛ مثلا میشود راهرو را استحکام بخشی کرد تا ضمن احداث آن طرح توسعه‌ای، قنات هم از بین نرود. وقتی مشاوران آگاهی ندارند، با طرح آنها قنات‌ها در معرض تهدید قرار می‌گیرد.»
اهالی می‌گویند
«قضیه اظهر من الشمس است. از 18سال پیش هیچ‌کس با این معادن موافق نیست و در تمام این مدت آنها تلاش کرده‌اند نظر مخالفان را جلب کنند. فعالیت این معدن در همه سطوح کارشناسی با مخالفت همراه بوده است.» احمد، یکی از اهالی دره زرشک است که این را می‌گوید. منطقه علی‌آباد شهرستان تفت منبع تأمین‌کننده آب سفره‌های زیرزمینی در دشت یزد، اردکان و باغ‌ها و اراضی کشاورزی پایین‌دست است و به همین دلیل است که بعضی اهالی می‌گویند فعالیت این معدن با توجه به موقعیت منطقه می‌تواند باعث آلودگی آب‌ها و منابع زیست‌محیطی شود. احمد می‌گوید که اهالی روستاهای اطراف هم از این تاثیرات خبر دارند: «صحبت از یک قنات نیست، یک مجموعه قنات در خطر است و یک قنات شاخص هم خشکیده. آب در خطر است. مردم در خطرند. این معدن در بالادست قرار گرفته و در مبدأ سرچشمه‌های دو دشت؛ در خط الرأس دشتِ یزد- اردکان و یک طرف دشت دهشیر و دشت ابرکوه. در مجموعه این دو دشت، دو‌هزار قنات و چشمه وجود دارد که 30-40 قنات از این تعداد، در نزدیکی معدن‌اند. آب‌های منطقه سطحی است و از 6-7 متر به آب می‌رسیم و انتهای آب‌های اطراف سایت پلان 20 متر است. وقتی استخراج از معدن شروع شود و 20 متر حفر کنند، رگه‌های آب قطع میشود. در این صورت شاهرگ حیاتی قنات کور خواهد شد و هر چه پایین‌تر برود فلزات سنگین در آب مخلوط میشود و کم‌کم سفره‌ها و قنات‌های زیردست هم آسیب می‌بیند. از طرف دیگر، جداسازی مس با مواد شیمیایی انجام میشود و این مواد سالانه با میزان بالا، آب و خاک را آلوده خواهد کرد و باطله‌های اسیدی معدن هم تا ده‌ها کیلومتر قنات‌ها را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.»
یازدهم اردیبهشت ۱۳۹۱، اهالي روستاهاي حسن‌آباد و دره زرشك يزد در اعتراض به فعاليت معدن مس دره زرشك، در محل اين معدن حضور يافتند و فعاليت‌هاي آن را متوقف كردند. همان وقت یکی از اهالی روستا به ایسنا گفته بود، با وجود مخالفت سازمان حفاظت محيط زيست كشور، فعاليت روزانه 50 تا 60 دستگاه بولدوزر و ديگر ماشين‌آلات سنگين سر و صداي زيادي را در روستاهاي حسن‌آباد و دره زرشك كه در مجاورت اين معدن قرار دارند ايجاد و زندگي را براي اهالي دشوار كرده است. علاوه بر این، آلودگي و گرد و خاك فراوان، كشاورزي در باغ‌ها را از بين برده؛ به‌گونه‌اي كه توليد محصولات باغي، سيفي‌جات، گندم و جو در روستا كاهش يافته است.
مخالفت با فعالیت معادن در یزد، فقط به ماجرای دره زرشک و علی‌آباد ختم نمی‌شود. اهالی روستای کردآباد، از توابع شهرستان تفت هم دی‌ماه سال 95 به از بین رفتن طبیعت و استخراج معادن سنگ تراورتن اعتراض کردند. آنها که شغل اغلب‌شان دامداری و کشاورزی است، همان زمان می‌گفتند به دلیل فعالیت این معدن از سال 83، قنات‌ها خشک، جاده‌ها تخریب و طبیعت تهدید شده است و خیلی‌ها به دلیل کمبود آب به‌ناچار به شهرهای اطراف مهاجرت کرده‌اند.
احمد می‌گوید: «اهالی تبعات فعالیت معدن مس را می‌دانند و برای همین مخالفند. می‌گویند این طرح اشتغال‌زایی خواهد داشت اما نکته اینجاست که همین طرح اشتغال‌های پایدار منطقه را از بین می‌برد؛ زنبورداری، دامداری، گلخانه، پرورش کبک، محصولات کشاورزی، باغ‌های گردو. زحمات صدها‌ساله آبا و اجداد ما از بین خواهد رفت.»
از نگاه او، تبعات فعالیت معدن دره زرشک فرامنطقه‌ای است: «صحبت از روستای علی‌آباد و دره زرشک نیست. این ریزگردهای آلوده کویر مرکزی را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. این روستاها در دامنه سلسله جبال شیرکوه قرار گرفته است. شیرکوه منبع اصلی تغذیه آب استان است و اگر معدن استخراج و اکتشاف شود، تبعات صنعتی آن استان یزد را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. سال 90-91 آمدند بافت منطقه را از بین بردند و منابع طبیعی را تخریب کردند. آنها درحالی این کار را کردند که هنوز مجوز نداشتند. شانس آوردیم که سازمان بازرسی نگذاشت و نتوانستند برداشت کنند. آنها مدام مسأله اقتصادی را بهانه می‌کنند اما تفت و دامنه‌های شیرکوه از مهمترین مناطق گردشگری است و اگر به جای این تخریب‌ها، گردشگری را به کار بیندازند، فوایدش کل استان را در برخواهد گرفت.» ماجرای دره زرشک
اکتشاف اولیه معادن مس علی‌آباد و دره زرشک اواخر دهه 40 انجام شد و در سال 1382 فرماندار وقت شهرستان تفت تقاضایی به وزارت صنایع و معادن ارسال کرد و خواستار انتقال معادن دره زرشک و علی‌آباد به شرکت ملی صنایع مس ایران شد. اما این دو معدن تا آن تاریخ فعال نشده بودند و تا پیش از سال 85 شرکت مس هم خصوصی شد. فعالیت‌های اکتشافی معادن مس تفت از خردادماه 1388 وارد مرحله جدیدی شد و تلاش برای راضی کردن مخالفان هم بیشتر شد. آذر سال 90، محمدجواد حبیبیان، مدیر پروژه معادن مس تفت گفت: «از آنجایی که معدن دره زرشک علاوه بر سولفور ذخیره اکسید هم دارد، لذا امکان تولید سالیانه 100هزار تن کنستانتره با عیار 26درصد و حدود 3هزار تن کاتد مس وجود دارد. حجم باطله‌برداری در معدن دره زرشک بسیار پایین است و صرفه اقتصادی آن بسیار بالا.» یک‌سال بعد از این تاریخ شرکت خصوصی فعال در بخش معادن مس با عنوان ملی، سعی داشت مجوز بهرهبرداری از آن را بگیرد اما با مخالفت مردم، کارشناسان و نهادها موفق به این کار نشد. بار دیگر در سال 96 تلاش برای فعالیت معدن دره زرشک از سر گرفته شد و این‌بار جمعی از تشکل‌های محیط زیستی استان در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهوری، او را در جریان آثار مخرب این معدن بر محیط زیست استان قرار دادند و از او خواستند پرونده معدن مس دره زرشک را برای همیشه بایگانی کند.
آخرین نامه درباره معدن دره زرشک، فروردین سال 97 منتشر شد. زمانی که شایعاتی درباره تلاش یک شرکت خصوصی از طریق شرکت ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) برای شروع مجدد بهرهبرداری از معدن مس دره زرشک یزد شنیده شد. آن زمان گروهی از تشکل‌های محیط زیستی استان یزد در نامه‌ای خطاب به معاون اول رئیس‌جمهوری از او خواستند با توجه به آسیب‌های بسیار جدی و مخرب بهرهبرداری از معدن مس دره زرشک یزد همانند آلوده کردن منابع آبی استان و منطقه شیرکوه، دستور دهد برای همیشه موضوع بهرهبرداری از این معدن که هر چند وقت یک‌بار مطرح میشود، بایگانی شود. آنها با اشاره به این‌که شعار اصلی دولت تدبیر و امید حفظ محیط زیست است، از دولت دوازدهم خواستند دست به عمل بزند و با مختومه کردن ماجرای بهرهبرداری از معدن مس دره زرشک، سبب شود در هیچ مقطع زمانی دیگری اشخاص حقیقی و حقوقی نتوانند به حیات این مردم و بخش مرکزی کشور ضربه بزنند.
بر اساس این نامه، که به امضای سازمان‌های مردم‌نهاد محیط زیستی استان یزد رسیده، استاندار سابق یزد در جلسه‌ای تأکید کرده اگر معدن مس مذکور عیار ۲۴ هم داشته باشد باید با توجه به تبعات آن مورد بهرهبرداری قرار گیرد، اما «مجرمان مهاجم قبل از اخذ مجوز، تخریب‌های زیادی هم صورت داده‌اند که باید جبران شود و آنان منصفانه محاکمه و مجازات شوند». سودجویانی که «تحت عناوین بهرهبرداری از معدن و کارخانه به امکانات و منابعی از حاکمیت» دسترسی پیدا می‌کنند و «سودهای کلان را بدون حساب به خارج هدایت می‌کنند و اشتغال اندک آنها برای مهاجران و آلودگی محیط زیست و تخریب آن و تبعات گسترده مادی و معنوی و جانی ازجمله افسردگی و بیماری‌های روحی و جسمی و افزایش سرطان و سکته و مرگ و میرش در یزد برای مردم شریف آن بوده است.»
در نامه‌های مخالفت با فعالیت معادن مس یزد، تبعات این دست فعالیت‌ها از زبان کارشناسان محیط زیست و زمین‌شناسی بارها گوشزد شده است. با وجود احتمال آلودگی منابع آبی استان و تاثیرات مخرب معدن بر دشت‌ها و قنات‌های حوزه آبریز استان یزد، این معدن قرار است در کنار مهمترین منابع آبی استان به بهرهبرداری برسد و بنا بر نظر هیأت علمی دانشکده قنات و شرکت آب منطقه‌ای استان یزد اثرات مخرب زیادی خواهد داشت. فرسایش خاک از مسائل دیگر است؛ حفاری‌های گسترده و نیز باطله‌های مخرب و آلوده بر حوزه آبخوان و آبریز یزد اثر خواهد گذاشت. مخالفان به نزدیکی معدن به گسل دهشیر و افزایش خطر زلزله به واسطه انفجارهای معدنی، افزایش زمین‌لغزش در گردنه علی‌آباد و ریزش قنات‌ها هم اشاره می‌کنند. آنها می‌گویند به کار افتادن معادن دره زرشک و علی‌آباد نابودی مراتع، تخریب روستاهای پایین‌دست و از بین رفتن کشاورزی و باغداری را به دنبال خواهد داشت.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) جنگ رسانه‌ای در فضای موشکی (کيهان) پیام صریح ایران به جنگ‌طلبان صهیونیست (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
توافق با دستگاه قضا در مورد بورسیه‌ها
شش‌هزار خانواده پول برق نمی‌دهند
معدن ناپسند دره زرشک
رسانه‌ای که جای تلویزیون را گرفت
بازگشت امید
13 ساعت می‌خوابیم پس تنبلیم
شورش لبنان علیه فساد و فقر
دود از نیمکت بلند میشود!
آماده و با توان بیشتر در خدمت محرومان
صفحه شهرونگ
هفته درخشان مدعیان لیگ
بازگشت امید
ماهِ سرطان پستان
