روزنامه وطن امروز
1398/09/14
بودجه 99 همان همیشگی
سیدمهدی موسوی حسینی: وابستگی بودجه به نفت درد مزمنی است که سالیان سال، گریبان اقتصاد ایران را گرفته است. حالا محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور وعده داده بودجه سال آینده بدون نفت بسته میشود اما عملکرد و اقدامات وی نشان می‌دهد صفر شدن نفت در بودجه، امیدی واهی است. به گزارش «وطن امروز»، نقطه ضعف اصلی بودجه، وابستگی به منابع ریالی حاصل از صادرات نفت‌خام و میعانات گازی است. منابع ریالی حاصل از فروش نفت نیز متأثر از 3 متغیر قیمت نفت‌خام، میزان صادرات و نرخ تبدیل ارز (دلار) به ریال است. 2متغیر قیمت نفت‌خام و میزان صادرات از جمله متغیرهای برون‌زای اقتصاد ایران است که مقدار آنها علاوه بر شرایط حاکم بر بازار جهانی نفت، تابع تحولات سیاسی نیز هست، از این رو ممکن است مقادیر هدف‌گذاری شده در بودجه هرگز تحقق پیدا نکند؛ بی‌توجهی به چنین ریسکی، بودجه دولت را بشدت آسیب‌پذیر کرده است. در نتیجه چنین وابستگی‌ای، دولت همواره هنگام مواجهه با افزایش هزینه‌ها یا کاهش منابع حاصل از نفت (به‌دلیل کاهش قیمت نفت یا محدودیت‌های صادراتی)، از طریق افزایش نرخ ارز مبنای محاسباتی و در حقیقت کاهش ارزش پول ملی، بودجه را تراز کرده است. از این رو به‌جای محدود کردن مصارف یا برنامه‌ریزی برای افزایش منابع غیرنفتی، همواره ساده‌ترین راه انتخاب شده است (نمونه آخر آن 2 برابر شدن قیمت محاسباتی ارز هنگام تنظیم بودجه سال ۱۳۹۲ در پی کاهش حدود ۵۰ درصدی صادرات نفت به دلیل تحریم‌ها بود). بحث نرخ تبدیل دلار به ریال موجب شده تا تعیین نرخ ارز، تابع بودجه شود و این رابطه میان سیاست بودجه‌ای (مالی) و متغیر ارزی، موجب پیروی سیاست‌های ارزی از سیاست‌های بودجه دولت شده است.زنگ هشدار! کسری بودجه سال 98، زنگ هشداری برای نظام بودجه‌ریزی کشور بود. زمانی که تحریم‌های نفتی دوباره از سرگرفته و کشور با مشکل جدی فروش نفت روبه‌رو شد، عملا 30 درصد از درآمدهای دولت که در بودجه روی آن حساب شده بود، در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت. طبق قانون بودجه سال ۹۸، دولت باید کشور را با حدود ۴۴۸ هزار میلیارد تومان اداره کند. از این مقدار حدود ۱۵۰ هزار میلیارد آن از طریق فروش نفت‌خام تامین می‌شد، یعنی کسری بودجه‌ای حدود 150 هزار میلیارد تومانی. در این راستا در جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا، راهکارهایی برای تامین کسری بودجه در نظر گرفته شد و طبق پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه، قرار شد نیمی از آن با کاهش هزینه‌ها و نیمی دیگر با افزایش منابع تامین شود. راهکارهایی که سازمان برنامه برای افزایش منابع پیشنهاد داد از این قرار بود: واگذاری و مولدسازی دارایی‌های دولت توسط وزارت اقتصاد (۱۰ هزار میلیارد تومان). فروش اوراق مالی اسلامی مازاد قانون بودجه ۹۸ (۳۸ هزار میلیارد تومان)، برداشت از حساب مخصوص نزد صندوق توسعه ملی (۴۵ هزار میلیارد تومان)، 50 درصد موجودی حساب ذخیره ارزی (4 هزار و 500 میلیارد تومان) و راهکارهای ارائه شده توسط سازمان برنامه راحت‌ترین راه تامین کسری بودجه بود و به اصلاحات ساختاری برای حل مشکلات مزمن اقتصاد کشور توجه نشد. اصلاح بودجه در هاله‌ای از ابهام رهبر انقلاب آذرماه سال 97 در فرمانی خواستار اصلاح ساختار بودجه و حذف درآمدهای حاصل از فروش نفت‌خام از بودجه شدند. دولت 4 ماه فرصت داشت تا لایحه‌ای را برای اصلاح ساختاری در نظام بودجه‌ریزی کشور به مجلس ارسال کند اما پس از یک سال لایحه‌ای به مجلس ارائه نشده است. عدم ارسال اصلاحیه لایحه بودجه به مجلس حسینعلی حاجی دلیگانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه درباره عدم ارسال لایحه اصلاح ساختار بودجه به «وطن امروز» گفت: دولت برخلاف وعده‌اش عمل کرد و هیچ لایحه‌ای برای اصلاح ساختار بودجه به مجلس نفرستاد اما لایحه شرکت‌های دولتی یک ماه زودتر از بودجه سالانه به مجلس ارائه شد. اینکه این حرکت آغاز شد، جای تقدیر دارد ولی این لایحه اصلا مطلوب مجلس نبود و دارای شفافیت لازم درباره دخل و خرج شرکت‌های دولتی نبود. تا وقتی لایحه بودجه به مجلس تقدیم نشود، نمی‌توان از جزئیات اصلاح ساختار بودجه مطمئن بود و آنچه از اظهارنظرها درباره لایحه بودجه شرکت‌های دولتی پیداست، انگار دولت قصد جدی برای اصلاح ساختار بودجه را ندارد.
مخالفت با حذف یارانه ثروتمندان در سال‌های اخیر مجلس بارها خواستار قطع یارانه ثروتمندان بود و هر بار نیز نوبخت به عنوان مخالف اصلی این اتفاق وارد میدان می‌شد. در جریان بررسی لایحه بودجه سال ۹۵، مجلس قطع یارانه ثروتمندان را تصویب کرد. براساس این قانون، دولت باید سال ۹۵ یارانه 3 دهک بالای درآمدی یعنی یارانه حدود ۲۴ میلیون نفر را قطع می‌کرد. نوبخت در همان زمان تصویب، پشت تریبون مجلس قرار گرفت و این اقدام را غیرعادلانه و نشدنی خواند و بعد از آن نیز تا همین امروز این طرح اجرایی نشده است. این داستان در فرآیند اجرای بودجه سال 97 هم تکرار شد. معاون اول رئیس‌جمهور، آیین‌نامه اجرایی بخشی از بودجه سال ۹۷ را ابلاغ کرد که براساس آن وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی باید یارانه نقدی 3 دهک بالای درآمدی را حذف می‌کرد. در مدت زمان کوتاهی، نوبخت در واکنشی توئیتری اجرای این قانون را غیرممکن خواند و نوشت: «همانطور که در زمان بررسی لایحه بودجه 97 در مجلس نیز اعلام کردیم، حذف یارانه 3 دهک قابلیت اجرایی ندارد و حتی با وجود مضایق اقتصادی نیز پرداخت یارانه‌ها در سال 97 به همان صورت قبلی ادامه خواهد یافت؛ برای مردم ایجاد نگرانی نکنید!» اخذ مالیات از سلبریتی‌ها ممنوع! در پیش‌نویس «لایحه اصلاح برخی قوانین و مقررات مالیاتی»، سازمان مالیاتی خواستار حذف معافیت مالیاتی هنرمندان یعنی بند «ل» ماده 139 قانون مالیات‌های مستقیم شد. بسیاری از سلبریتی‌ها نظیر خوانندگان و بازیگران از درآمدهای میلیاردی برخوردار هستند و پرداخت نکردن مالیات از سوی این قشر توجیهی ندارد اما نوبخت در این زمینه هم وارد عمل شد و به صف مدافعان باقی ماندن معافیت مالیات سلبریتی‌ها پیوست و در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها اینچنین عنوان کرد: «بخشی که باید از معافیت مالیاتی مستثنا شده یا تقلیل پیدا کند، بخش فرهنگ و هنر نیست، حتی ما باید اگر می‌توانیم در این رابطه مالیات منفی هم داشته باشیم. یعنی مساعدت‌هایی را به عنوان «یارانه» پرداخت کنیم، نه اینکه از این بخش حساس و ارزشمند فرهنگ و هنر، بخواهیم مالیات بگیریم. به همین دلیل دولت مخالف حذف معافیت مالیاتی اصحاب فرهنگ و هنر است». جالب اینجاست که نوبخت این توانایی را داشت که بدون سروصدا معافیت مالیاتی سلبریتی‌ها را تمدید کند و جای سوال دارد که چرا به‌صورت رسمی و در حساب شخصی در توئیتر روی این موضوع تاکید کرده است.
کسری بودجه اجتناب‌ناپذیر است سیدمحمد حسینی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس هم با بیان اینکه مستثنا کردن بودجه جاری سال ۹۹ از درآمدهای نفتی امر بسیار مشکلی است، به «وطن امروز» گفت: منابع پیش‌بینی شده از محل اخذ مالیات‌ها در بودجه سال ۹۸ حدود ۱۲۶ هزار میلیارد تومان بوده و هزینه‌های جاری اجتناب‌ناپذیر دولت حدود ۳۷۵ هزار میلیارد تومان است که اختلاف میان ۳۷۵ هزار میلیارد و ۱۲۶ هزار میلیارد تومان رقم بزرگی است. وی اظهار کرد: نمی‌توان فاصله میان درآمدهای مالیاتی و هزینه‌های جاری اجتناب‌ناپذیر دولت را با رشد درآمدهای مالیاتی جایگزین کرد، هر چند در حال حاضر فرار مالیاتی وجود دارد و می‌توان درآمدهای مالیاتی را افزایش داد اما این افزایش چشمگیر نیست، بنابراین نمی‌توان هزینه جاری سال آینده را تنها با اخذ مالیات بیشتر پوشش داد. می‌توان گفت عملکرد غیرقابل دفاع نوبخت در سازمان برنامه و بودجه به عنوان مغز دولت پیامدهای جبران‌ناپذیری برای کشور داشته و خواهد داشت. مخالفت با اخذ مالیات از سلبریتی‌ها از یک سو و مخالفت با کاهش هزینه‌های دولت از سوی دیگر و عدم ساماندهی معافیت‌های مالیاتی، عدم وضع مالیات بر عایدی سرمایه و اجرا نکردن مالیات بر درآمد باعث شده تا دولت ساده‌ترین راه را برای افزایش درآمد یعنی افزایش قیمت حامل‌های انرژی انتخاب کند. با توجه به اینکه دولت گام موثری در جهت افزایش پایه‌های درآمدی برنداشته، پیش‌بینی میشود در ادامه هزینه کسری بودجه را باید اقشار متوسط و ضعیف‌تر جامعه بپردازند.
بودجه 99 اصلاحات خاصی نداشته است سیدمحمد حسینی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در بخشی از گفت‌وگوی خود با «وطن امروز»، درباره اصلاحات دولت در لایحه بودجه سال 99 گفت: در رابطه با لایحه بودجه سال آینده 2 بحث وجود دارد، یکی شرایط خاص کشور و تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد و دیگری قطع وابستگی هزینه‌های جاری کشور به درآمدهای نفتی است. حسینی درباره لایحه بودجه شرکت‌های دولتی گفت: در این لایحه اطلاعات بهتری نسبت به گذشته وجود دارد که نشان‌دهنده شفافیت و راستی‌آزمایی اعداد و ارقام است اما تغییراتی در حوزه بودجه‌ای ندارد. در واقع امسال اسناد پشتیبان بیشتری از دولت در لایحه یادشده دریافت شده اما رویه‌ها بدون تغییر هستند. به بیان دیگر ظاهر تغییر کرده اما محتوا تغییری نکرده است. وی درباره احتمال اصلاح ساختار بودجه عمومی کشور بیان کرد: با توجه به اخباری که از کمیسیون برنامه و بودجه و همچنین صحبت‌های نوبخت منتشر شده است، احتمالا بودجه 99 نسبت به گذشته خیلی متفاوت نیست، بلکه شکل برخی موارد تغییر کرده است، در حالی که برای ما محتوا مهم بود. در حال حاضر بیش از 75 درصد بودجه صرف هزینه‌های حقوق و دستمزد میشود، بنابراین در بعد هزینه‌ای کار چندانی نمی‌توان انجام داد، در این زمینه نیازمند اصلاح ساختارهای کلان هستیم. عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس ادامه داد: اینکه براساس زمان، مدرک و سنوات به کارکنان دولت حقوق می‌دهیم، آیا می‌تواند بر افزایش بهره‌وری در حوزه نظام اقتصادی اثر داشته باشد؟ وقتی بدنه دولت سنگین است، عدد بزرگی هم صرف حقوق و مزایا میشود. امروز افتخار دولت این است که با همه گرفتاری‌ای که دارد توانسته حقوق و مزایای کارکنان دولت را بموقع پرداخت کند؛ با این شرایط چه اصلاحاتی می‌توان در بودجه ایجاد کرد؟ حسینی با اشاره به مفروضات احتمالی در بودجه 99 اظهار داشت: افزایش درآمدهای مالیاتی، بحث اصلاح قیمت حامل‌های انرژی، کاهش هزینه‌های غیرضرور، استفاده از ابزارهای بازار سرمایه و همچنین واگذاری طرح‌های نیمه‌تمام به بخش خصوصی از جمله مفروضات لایحه است. وی درباره ارسال اصلاحات بودجه عمومی به شورای سران قوا گفت: یکی از ایرادهایی که ما در کمیسیون به نوبخت گرفتیم این بود که در برخی موارد دولت مجوزهای لازم را ندارد، با توجه به توصیه رهبری، دولت چرا برای اخذ این مجوزها اقدام نکرده که لایحه‌ای ارائه کند و مجوزهای لازم را بگیرد؛ نوبخت براساس برداشت‌هایی که از ابلاغیه صورت گرفته بود، گفت ما باید این اصلاح ساختار را به شورای سران قوا ببریم.
