روزنامه شرق
1399/04/10
سرانجام یک توضیح
6 ماه بعد از ساقطشدن هواپیمای اوکراینی سرانجام یک توضیح شرق: نزدیک به شش ماه بعد از اتفاق تلخ ساقطشدن هواپیمای اوکراینی با موشک خودی، دادستان نظامی تهران در جلسهای در مقابل خانوادههای قربانیان حادثه نشست تا شرحی از روند اتفاقات آن صبحگاه تلخ و بررسیهای انجامشده در این فاصله ارائه دهد. غلامعباس ترکی در جلسهای که با تعدادی از بازماندگان قربانیان این هواپیما و وکلای آنان برگزار شده بود، درباره وقایع آن روز، اتفاقات منجر به شلیک و سقوط هواپیما، تحقیقات انجامشده پس از آن و وضعیت جعبه سیاه توضیحاتی ارائه داد. روز گذشته همچنین رئیس سازمان قضائی نیروهای مسلح در جلسه شورای عالی قوه قضائیه درباره همین نشست چنین توضیح داد: «به مناسبت هفته قوه قضائیه میزبان ۴۱ خانواده از قربانیان حادثه هواپیمای اوکراینی بودیم که در فضایی صریح و شفاف به بیان مسائل و دغدغههای خود پرداختند که البته با توضیحات مسئولان سازمان، بسیاری از نگرانیهای این خانوادهها رفع و این جلسه منجر به ثبت ۸۱ شکایت خانوادههای قربانیان برای رسیدگی به این حادثه شد». دادستان نظامی در ابتدای جلسه با خانوادهها و وکلا ضمن تشکر از حضار بابت پذیرش دعوت سازمان قضائی نیروهای مسلح اشاره کرد که پرداختن به این جزئیات در حضور آنان «سخت» است. ترکی همچنین تأکید کرد: «تشریح حادثه در این جلسه، بهمنظور طبیعیجلوهدادن یا توجیه آن نیست». در جزئیات منتشرشده از این جلسه البته مشخص نیست چه تعداد از خانوادهها و به چه دلیل در این جلسه نماینده داشتهاند.وضعیت اجازه پرواز در روز حادثه
این دادستان نظامی به تشریح وضعیت آسمان ایران در آن روز، همزمان با حمله موشکی ایران به پایگاه نظامی آمریکا در عراق پرداخت و گفت با توجه به احتمال حمله هوایی آمریکا، «بخش نظامی برای تأمین امنیت پروازها به بخش غیرنظامی کنترل فضای کشور اطلاع میدهد که تنها پروازهایی مجاز به برخاستن از باند فرودگاهها هستند که از قبل از طریق شبکه پدافند شناسایی شده و مجوز پرواز آنها از سوی این شبکه صادر شده باشد». به گزارش ایسنا، او گفت بر این اساس در این زمینه تغییر ایجاد میشود و پروازها به اجازه نیاز پیدا میکنند و این برای همه پروازهای آن روز انجام شده است». ترکی افزود فرمان توقف پروازها در شرایط قطعیت حمله هوایی دشمن خارجی صادر میشود، درحالیکه آن روز تنها احتمال این اتفاق وجود داشته است: «بنابراین مراجع مسئول مطابق مقررات به اتخاذ تدابیر کنترلی اکتفا کرده و آسمان روی پروازها بهطورکامل بسته نشده است». او همچنین تأخیر پرواز را دارای دلایل فنی خواند.
او درباره انطباق صدور مجوز پرواز بر هواپیمای اوکراینی با رویه ابلاغی شبکه پدافندی کشور گفت: «در ساعت 5:52 واحد کنترل تقرب مراقبت پرواز با مرکز کنترل فضای کشور تماس میگیرد و درخواست صدور مجوز میکند و مرکز کنترل کشور یک دقیقه بعد درخواست را به مرکز هماهنگی اعلام میکند و نهایتا با تأیید این مرکز در ساعت 6:12 خلبان مجوز پرواز را از برج مراقبت فرودگاه امام خمینی(ره) دریافت میکند». ترکی ادامه داد: «در ساعت 6:12، هواپیما در ارتفاع ۶۰۰ متری هدف موشک پدافند هوایی قرار گرفته و متأسفانه سقوط میکند».
خطای منجر به شلیک
او با اشاره به «یکسری خطاها» در این زمینه، یک نمونه تأثیرگذار را چنین توضیح داد: «سامانه سیاری که موشک شلیک کرده، پس از راهاندازی مجدد بهدلیل شرایط میدانی، شمال واقعی را دقیق تعیین نمیکند و همین اشتباه فاحش موجب میشود سمت اهداف شناساییشده توسط سامانه با اختلافی حدود ۱۰۵ درجه از سوی اپراتور مشاهده شود و این خطا، مبنای یک سلسلهاشتباهات دیگر قرار میگیرد و در نتیجه سامانه پدافندی دچار اشتباه میشود». ترکی افزود: «این خطای انسانی در تنظیم مختصات موجب میشود، اپراتور سامانه پدافند هوایی، هواپیما را بهعنوان هدفی که از ناحیه شمال غربی در حال نزدیکشدن به تهران است و محل و سمت حرکت آن، ارتباطی با باند پروازی فرودگاه ندارد، در رادار خود مشاهده کند و خط سیر هواپیما با خط سیری که کاربر مشاهده میکرده متفاوت بوده است». او افزود: «کاربر سامانه پدافندی، مشخصات هدف شناساییشده را به مرکز هماهنگی مربوطه اعلام میکند، ولی پاسخی دریافت نمیکند و اطلاعات ثبتشده نشان میدهد پیام سامانه دفاعی با مرکز هماهنگی مبادله نشده و قبل از مبادله پیام و دریافت پاسخ، متأسفانه کاربر اقدام به شلیک کرده، درحالیکه این قطع ارتباط تنها در حد چند ثانیه بود». ترکی ادامه داد: «کاربر سؤال را میپرسد و منتظر پاسخ نمیشود و براساس تشخیص خودش، شلیک را انجام میدهد و انتشار خبری مبنی بر شلیک موشک کروز در سامانه ناشی از مشاهدات نورهای پرتابشونده در مناطق مرزی ازسوی دیدهبانان در ساعاتی قبل از وقوع سانحه نیز مزید بر علت میشود».
او توضیح داد واحدهای پاییندستی ارتباطی با برج مراقبت نداشته و برای تشخیص اهداف مشکوک باید از مرکز بالادستی استعلام میگرفتهاند. ترکی افزود دستوری در این زمینه از سوی شبکه صادر نشده بوده و تشخیص نهایی در این زمینه با شبکه بوده است نه سامانه، درحالیکه سامانه بدون اخذ اجازه اقدام به شلیک کرده است. او افزود: بعد از شلیک بیتأثیر موشک اول، کاربر بعد از ۲۶ ثانیه باز هم بدون کسب تکلیف اقدام به شلیک موشک دوم میکند: «افرادی که مجموعه این خطاها را مرتکب شدند کسانی هستند که بازداشت شدند».
۶ نفر بازداشتی و ۳ نفر آزاد با قرار تأمین
ترکی ادامه داد: «در همان شب ۲۱ دی تعدادی از افرادی که در سامانه شلیککننده و بخشهای بالادستی آن حضور داشتند، بهعنوان متهم احضار شدند و تحقیقات مبسوطی در همان شب انجام دادند و یکی از متهمان بازداشت شد. در فرایند تحقیقات، پنج نفر دیگر بهعنوان متهم تحت تعقیب قرار گرفتند که با قرار قانونی بازداشت شدند و در ادامه سه نفر از متهمان پس از انجام تحقیقات مقتضی با تودیع وثیقه آزاد شدند، درحالحاضر نیز سه نفر در بازداشت به سر میبرند». پیشتر در خردادماه سخنگوی قوه قضائیه از بازداشت شش نفر در این زمینه خبر داد و گفت سه نفر از این جمع با قرار تأمین آزاد هستند. رئیس سازمان قضائی نیروهای مسلح نیز در فروردینماه از بازداشت «چند نفر» خبر داده و گفته بود یکی از آنها همچنان در بازداشت است. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز در بهمن ماه در گفتوگو با اشپیگل گفته بود: «فردی که در ایران به اشتباه هواپیمای اوکراینی را هدف قرار داد، اکنون در زندان است». ترکی در این جلسه افزود: «در طول تحقیقات، اگر افرادی بهعنوان متهم شناسایی شوند طبعا به اتهامات آنها رسیدگی میشود».
خانوادههای ۸۰ قربانی شکایت کردهاند
ترکی از شکایت خانوادههای ۸۰ نفر از قربانیان و نیز از اقدام در جهت تعیین «وکیل معاضدتی» برای آنها، با همکاری ستاد حقوق بشر قوه قضائیه، مرکز امور مشاوران و وکلای حقوقی قوه قضائیه و کانون وکلا» خبر داد. او گفت فرایند تشکیل پرونده ۲۸ خانواده در بنیاد شهید نیز بهطورکامل طی شده است. به گفته دادستان نظامی استان تهران، بحثهای مربوط به خسارتها نیز طبق نرخ بینالمللی پیگیری و غرامت «ترجیحا زودتر از زمان برگزاری دادگاه سانحه هوایی» پرداخت خواهد شد. او افزود: «براساس توافقنامه همکاریهای قضائی مصوب ۸۳ طی نیابتی که به اوکراین دادیم، از آنها خواستیم که اسناد بیمهای هواپیما و برخی مستندات قانونی لازم را برای ما بفرستند». به گفته او اوکراین هنوز به این درخواست پاسخ کامل نداده است، اما همزمان اوکراین چند نیابت قضائی در این زمینه به ایران داده است و ایران «جهت همکاریهای حقوقی- قضائی در سه مرحله پاسخهای لازم» را داده است.
او از تأکید مقامات قضائی کشور در تسریع در رسیدگی به پرونده نیز خبر داد و گفت ضمن حفظ استقلال قضائی با همه مراجع مسئول تعامل سازنده میشود: «در نهایت صدور رأی نهایی با دادگاه نظامی تهران است».
ترکی: پذیرش شلیک در این مدتزمان بیسابقه بود
دادستان نظامی تهران در این جلسه گفت نیروهای انتظامی و هلال احمر با مدیریت فرماندار شهریار و پس از آنها «گروههای دوازدهگانه» بررسی سانحه هواپیمایی در صحنه حاضر شدهاند. به گفته او، «هیئت ۴۷نفره اوکراینی» روز بعد یعنی ۱۹ دی محل حادثه را بررسی کردند. ترکی توضیح داد که پس از اعلام خطای انسانی بهعنوان علت حادثه، «به دستور رئیس قوه قضائیه، پرونده به سازمان قضائی نیروهای مسلح ارسال و هیئت قضائی دادسرای نظامی در همان روز تشکیل شد». او درباره تأخیر سهروزه در اعلام علت حادثه «ضرورت تحقیق و بررسی حداقلی برای روشنشدن چگونگی شلیک و وقوع سانحه، از جمله تحقیق از افراد مرتبط، پیادهشدن نوار مکالمات و فیلمهای ضبطشده، تطبیق گرافهای راداری و بررسی احتمالات و فرضیههای مطرح» را از جمله دلایل آن اعلام کرد و گفت این بررسیها در حداقل زمان ممکن انجام شده است. او افزود: «در حوادث مشابه، پذیرش شلیک در این مدتزمان، بیسابقه بوده است».
گزارشها دریافت شده
دادستان نظامی استان تهران با اشاره به دستورات قضائی برای اخذ گزارش سانحه از مراجع مسئول گفت: «ستاد کل نیروهای مسلح، وزارت اطلاعات، سپاه، پدافند هوایی، هواپیمایی کشوری و حتی مراجع علمی و دانشگاهی، گزارشهای خود را حسب دستورات صادره به دادسرای نظامی ارسال کردند». او همچنین از «جلسات متعدد بازپرسی» با «افرادی بهعنوان شهود و مطلع در پدافند هوایی، فرودگاه، تیم کنترل هوایی، نمایندگان پدافند هوایی مستقر در واحدهای مراقبت پرواز، فرد جامانده از پرواز ۷۵۲ و خلبان هواپیمایی آسمان به سبب مشاهداتشان» گفت و اشاره کرد حرفهای خلبان هواپیمایی آسمان «با تحریف و جابهجایی کلمات» منتشر شده است. این مقام قضائی همچنین به بررسی مکالمات انجامشده و فیلمها و صوتهای ارتباط واحد مراقبت پرواز با هواپیما و بین خود واحدها در بخشهای لشکری و کشوری و رادارها و سامانههای پدافندی، همچنین جمعآوری فیلمهای همه دوربینهایی که مشرف به محل سقوط هواپیما بوده و افراد و اشخاص ثبت کردهاند و استعلامات مربوط به گراف راداری رادار پدافند هوایی و سایر مستندات فنی هواپیمایی اشاره کرد. پیشتر محسن بهاروند، معاون امور حقوقی و بینالمللی وزیر امور خارجه، با اعلام ارسال جعبه سیاه به خارج از کشور گفته بود تحقیقات انجام شده و جعبههای سیاه اطلاعات جدیدتری ارائه نخواهند کرد. به نظر میرسد بررسیهایی که دادستان نظامی تهران به آنها اشاره کرده، همان تحقیقاتی است که به عقیده این مقام با انجام آنها روند وقوع حادثه مشخص شده و جزئیات مبهمی برای برداشت از جعبههای سیاه نمانده است.
لیزر و هک در کار نبوده است
ترکی گزینه «برخوردهای آسیبزننده شامل پرتوهای لیزری و الکترومغناطیس» را بهعنوان علت حادثه منتفی خواند و با اشاره به نظر کارشناسان، «انفجار یا احتراق دیگری در لحظه وقوع سانحه» را نیز رد کرد. او همچنین گفت تا این لحظه «دلیلی بر هک سایبری و الکترونیکی، اختلال بیرونی در سامانههای پدافندی و موشکی و نفوذ در سامانهها یا شبکهها» به دست نیامده است: «به هیچ شواهد و قرائنی برای احتمال خرابکاری و جاسوسی در هواپیما نرسیدیم و آثاری از قطعات موشک شلیکشده بر روی بدنه هواپیما مشهود است و هواپیما بر اثر برخورد با زمین منفجر شده و قطعات آن تا شعاع وسیعی از محل اصابت پراکنده شده که بهلحاظ مسکونیبودن محل با مشکلاتی از نظر جمعآوری قطعات هواپیما و حفظ صحنه مواجه شدیم».
وضعیت جعبههای سیاه
دادستان نظامی تهران در مرحله بعد به تشریح وضعیت جعبههای سیاه پرداخت. او با اشاره به آسیب فیزیکی و پیچیدگی بازخوانی این جعبهها ،مقررات ایکائو درباره حضور کشورهای درگیر را تشریح کرد و روند تعاملات بین ایران، اوکراین، کانادا، سوئد و افغانستان را در این زمینه مرور کرد. او همچنین اشاره کرد که ایالاتمتحده حاضر نشده تجهیزات بازخوانی را در اختیار ایران قرار دهد و در نهایت در پایان سال ۹۸ قرار بر ارسال جعبهها به خارج از کشور میشود؛ اما طرف خارجی بهدلیل شیوع کرونا اعلام میکند: «لابراتورهای ما امکان پذیرش جعبه سیاه را تا زمان فروکشکردن ویروس کرونا ندارند». او سپس با اشاره به نپذیرفتن توانایی اوکراین در این زمینه از سوی کانادا و آمریکا توضیح داد که در نهایت و پس از فروکشکردن نسبی شیوع کووید ۱۹، لابراتوارهای فرانسه اعلام آمادگی کردند و با تشخیص سازمان هواپیمایی کشوری قرار شد جعبهها به این کشور ارسال شوند. در همین رابطه یکشنبه بهاروند اعلام کرده بود سازمان هواپیمایی کشوری ایران مکاتبات ضروری را با دفتر تحقیق و تحلیل سوانح هوایی فرانسه انجام داده و توافقات تقریبا نهایی شده است؛ «چنانچه همهچیز به همین نحو پیش برود و اتفاق غیرمترقبهای رخ ندهد، جعبه سیاه ازسوی تیم هواپیمایی کشورمان به فرانسه منتقل و کار استخراج و خوانش اطلاعات جعبه سیاه ۳۰ تیر ۹۹ (۲۰ جولای ۲۰۲۰) شروع خواهد شد».
پربازدیدترینهای روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
تشکیک در هویت یک جسد
موضوع جلسه؛ آشتیکنان آیتالله بهشتی و محمد منتظری
عزم عارف برای پاستور؟
گزارشگران فساد و ناهیان از منکر مورد حمایت قرار میگیرند
رکورد بیسابقه مرگ بر اثر کرونا
تکذیب پشتبامخوابی با چه مدرکی؟
همه شاکیان رسایی
خیزش یک تزار مدرن
سرانجام یک توضیح
ماجرای درخواستهای متفاوت از رئیسجمهور
یک اتهام بیثمر
مقررات کاغذی علاج کار نیست
ذات دلار؟!
ایران و آمریکا ، نقطه سر خط