روزنامه اعتماد
1399/04/10
174 روز پس از انهدام
دقيقا 6 ساعت و 19 دقيقه از آغاز هجدهمين روز دي‌ماه 98 گذشته بود. توجه بسياري از ايرانيان به «انتقام سخت» سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از ايالات متحده امريكا و حمله موشكي به مقر آنان در عراق معطوف بود. تنش‌هاي ايجاد شده بعد از اين حمله موشكي و احتمال پاسخ نظامي واشنگتن به تهران سبب شد تا بسياري از آغاز جنگي ديگر در خليج فارس سخن به ميان آورند. در چنين شرايطي يكي از تلخ‌ترين وقايع يك دهه اخير جمهوري اسلامي به ثبت برسد و هواپيمايي مسافربري با 176 سرنشين براي هميشه از رادار محو شود. محوي كه پس از 174 روز دادستان نظامي تهران پرده‌هاي جديدي از آن را افشا كرده است.اولين ابهام؛ «غرامت»
انهدام هواپيماي اوكرايني اذعان مسوولان به اين مهم اما پايان ماجرا نبود و هنوز ابهاماتي قابل‌تامل درباره اين غائله وجود دارد كه رفته‌رفته به كشف آنان از ميان اظهارات مسوولان مي‌توان اميد بست. نخستين ابهام شيوه و ميزان غرامت پرداختي به خانواده قربانيان اين واقعه محل ابهام است. اين درحالي است كه غلامرضا سليماني، رييس‌كل بيمه مركزي ۲۳ دي ماه با اشاره به مشخص بودن مقصر در ماجراي انهدام هواپيماي اوكرايني، تاكيد كرده بود كه «با توافق دولت‌هاي ايران و اوكراين، خسارت هواپيما توسط ايران پرداخت خواهد شد.» غلامعلي جهانگيري، معاون بيمه مركزي نيز در همين رابطه گفته بود كه «حدود ۲۴ ميليون دلار خسارت براي «مسافر، خدمه و بار» پيش‌بيني شده كه با احتساب ۷۰ ميليون دلار خسارت هواپيما در مجموع مبلغ كل قابل پرداخت دست‌كم ۱۰۰ ميليون دلار است.» با اين اوصاف به نظر مي‌رسيد كه حداقل و برخلاف روند طي شده درباره جعبه سياه هواپيماي مسافربري اوكرايني و تجزيه و تحليل اطلاعات مربوط به آن، كه از قرار معلوم با ابهاماتي هم همراه است، در زمينه پرداخت غرامت به خانواده قربانيان اين انهدام مشكلي وجود نداشته باشد ولي روزگذشته شكرالله بهرامي، رييس سازمان قضايي نيروهاي مسلح در جريان اظهارات خود با اشاره به جزييات ديدارش با خانواده قربانيان هواپيماي مسافربري اوكرايني كه آن را «صميمي» و «صريح» توصيف كرده، حل مشكلات مربوط به پرداخت غرامت به آنان را منوط به ديدار با حسن روحاني به عنوان رييس‌جمهوري كرده و گفته كه «به‌صورت ويژه پيگير پرداخت غرامت و خسارت در اين پرونده هستيم و در اين زمينه درخواست برگزاري نشستي با رييس‌جمهوري هم ارايه شده تا مشكلات موجود براي پرداخت اين خسارات برطرف شود.»
دومين ابهام؛ «متهمان»
جداي از اين قضايا، آنچه هنوز در هاله‌اي از ابهام است، متهم يا متهمان شليك پدافند هوايي تهران به هواپيماي مسافربري اوكرايني است. همان زمان و پس از اعتراف به انهدام، مسوولان دولتي و قضايي از پيگيري اين ماجرا و مجازات متهمان سخن به ميان آوردند اما هرگز جزييات شفافي در اين مهم اعلام نشد؛ چنانكه حتي يك‌مرتبه حسن نوروزي درقامت سخنگوي كميسيون حقوقي و قضايي مجلس در شرايطي رسما اعلام كرد كه «كسي در ماجراي انهدام هواپيماي مسافربري اوكرايني بازداشت نشده» كه پيش از او، محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي تاكيد كرده بود كه يك تن درباره اين ماجرا بازداشت شده است. پس از اين اظهارات بود كه غلامحسين اسماعيلي، سخنگوي قوه قضاييه رسما از بازداشت 6 تن در ماجراي هواپيماي اوكرايني خبر داد و تاكيد كرد كه 3 نفر از آنان همچنان در بازداشت هستند. در همين راستا روزگذشته غلامعباس تركي، دادستان نظامي استان تهران به جزييات بازداشت‌هاي صورت گرفته، اشاره كرد ولي نام يا مسووليت بازداشت‌شدگان را اعلام نكرد و گفت: «در همان شب ۲۱ دي‌ماه تعدادي از افرادي كه در سامانه شليك‌كننده و بخش‌هاي بالادستي آن حضور داشتند به عنوان متهم احضار شدند و تحقيقات مبسوطي همان شب انجام و يكي از متهمان بازداشت شد. در فرآيند تحقيقات ۵ نفر ديگر به عنوان متهم تحت‌تعقيب قرار گرفتند كه با قرار قانوني بازداشت شدند و در ادامه ۳ نفر از متهمان پس از انجام تحقيقات مقتضي با توديع وثيقه آزاد شدند؛ در حال حاضر ۳ نفر در بازداشت به سر مي‌برند. در طول تحقيقات، اگر افرادي به عنوان متهم شناسايي شوند، طبعا به اتهامات آنها رسيدگي مي‌شود.» او همچنين در بخش ديگري از اظهاراتش تاكيد كرده «افرادي كه مجموعه اين خطاها را مرتكب شدند، كساني هستند كه بازداشت شدند.»
سومين ابهام؛ «فايل صوتي»
پس از پذيرش انهدام هواپيماي اوكرايني يك كليپ و يك فايل صوتي بيش از ساير فايل‌ها و فيلم‌هاي منتشر شده، موردتوجه قرار گرفت. فيلمي كه در پايان آن، برج مراقبت فرودگاه امام خميني تهران 7 مرتبه تكرار مي‌كند «پرواز هواپيمايي بين‌المللي اوكرايني 752 پيام را دريافت مي‌كنيد؟» اما پاسخي نمي‌شنود. چند ثانيه پس از اين جمله، خلبان هواپيما از مشاهده «نور»هايي شبيه «موشك» خبر مي‌دهد ولي شايد هرگز تصورش را هم نمي‌كرد يكي از همان نورها براي هميشه به كار او و مسافران و خدمه پرواز و هواپيماي تحت هدايتش پايان دهد. انتشار اين كليپ با واكنش‌هاي مختلفي همراه شد ولي شايد ادعاي تغيير كلمات در فايل‌هاي منتشرشده كه روز گذشته توسط دادستان قضايي تهران مطرح شد، يكي از عجيب‌ترين موارد باشد. او گفته كه «پس از بررسي مستندات، متوجه شديم» كه فايل صوتي مربوط به خلبان هواپيماي آسمان «با تحريف و جابه‌جايي كلمات منتشر شده است.» دادستان قضايي تهران البته حاضر به ذكر جزييات بيشتري درباره اين مساله نشده و بايد منتظر ماند و ديد اظهارات اين مقام قضايي در آينده با چه واكنش‌هايي مواجه مي‌شود.
چهارمين ابهام؛ «چرا زدي؟»
«چرا زدي؟» يكي از اصلي‌ترين سوالاتي است كه پس از انهدام هواپيماي اوكرايني از سوي كاربران فارسي‌زبان شبكه‌هاي اجتماعي مطرح شد. پرسشي كه پاسخ به آن از قرار معلوم نيازمند تحقيقات گسترده بوده ولي روزگذشته دادستان قضايي تهران حداقل درقياس با آنچه مسوولان نظامي و دولتي گفته بودند، جزييات بيشتري ارايه كرده و از قصور مستقيم «پدافند شليك‌كننده» سخن به ميان آورده و تاكيد كرد كه «سامانه سياري كه موشك شليك كرده پس از راه‌اندازي مجدد به‌دليل شرايط ميداني، شمال واقعي را دقيق تعيين نمي‌كند و همين اشتباه فاحش موجب مي‌شود كه سمت اهداف شناسايي شده توسط سامانه با اختلافي حدود ۱۰۵ درجه توسط اپراتور مشاهده شود و اين خطا، مبناي يك سلسله اشتباهات ديگر قرار مي‌گيرد و درنتيجه سامانه پدافندي دچار اشتباه مي‌شود.»
اين مقام قضايي اعلام نكرده كه مسووليت اين «اشتباه فاحش» در نصب و راه‌اندازي «سامانه سياري» برعهده سپاه است يا ستادكل نيروهاي مسلح اما درباره چرايي اشتباه در تشخيص «موشك كروز» با «هواپيماي مسافربري» گفته كه «اين خطاي انساني در تنظيم مختصات موجب مي‌شود، اپراتور سامانه پدافند هوايي، هواپيما را به عنوان هدفي كه از ناحيه شمال غربي در حال نزديك شدن به تهران است و محل و سمت حركت آن، ارتباطي با باند پروازي فرودگاه ندارد در رادار خود مشاهده كند و خط سير هواپيما با خط سيري كه كاربر مشاهده مي‌كرده، متفاوت بوده است.» دادستان قضايي تهران همچنين وضعيت نظامي شامگاه هجدهم دي‌ماه را «آتش محدود» و نه «آتش به اختيار» اعلام و اظهار كرد: «كاربر سامانه پدافندي، مشخصات هدف شناسايي‌شده را به مركز هماهنگي مربوط اعلام مي‌كند ولي پاسخي دريافت نمي‌كند. پيش از مبادله پيام و دريافت پاسخ، متاسفانه كاربر اقدام به شليك كرده در حالي‌كه اين قطع ارتباط تنها در حد چند ثانيه بود.»
بدين‌ترتيب و با اتكا به ابهاماتي كه همچنان موجود است بايد ديد سرنوشت هواپيماي اوكرايني و مسافران يا در عبارتي صحيح‌تر قربانيان آن چطور خواهد شد؛ سرنوشتي كه از قرار معلوم تعيين‌تكليف نهايي آن به بازخواني جعبه سياهي بستگي دارد كه اختلافاتي بر سر آن ميان ايران، كانادا، اوكراين، فرانسه و حتي امريكا همچنان پابرجاست.
