روزنامه ابتکار

روابط ایران و ترکیه در گذر زمان چگونه پیش رفته است؟ فراز و نشیب‫های رابطه با همسایه شمال غربی

ایران و ترکیه به عنوان دو کشور مهم منطقه در طول صدها سال گذشته روابط خود را با ثبات و استقرار پی گرفته‫اند. امپراتوری‫های ایران و ترکیه در صدها سال به عنوان قدرت‫هایی جهانی با یکدیگر در ارتباط بوده‫اند.
به رغم روابط مناسب طی سالیان متمادی میان ایران و ترکیه اما این مناسبات در برهه‫هایی نیز چندان گرم نبود.
دو کشور در طول بیش از ۴۰۰ سال گذشته با یکدیگر هیچ درگیری نداشته‫اند به طوری که مرزهای دو کشور که بعد از قرارداد قصر شیرین همچنان ثابت بوده و تغییر نیافته از سوی سیاست‫مداران به عنوان مرزهای دوستی شناخته می‫شود. لازم به یادآوری نیست که قدمت مرزهای دو کشور از بسیاری کشورهای نوپای جهان بیشتر است.
بدون تردید نقش ملاقات‫های مسولان کشورها به خصوص رهبران آنها در توسعه روابط را نمی‫توان کتمان کرد.


در قرن بیستم و بعد از فروپاشی امپراتوری عثمانی روابط ایران و ترکیه وارد دوران جدیدی شد و پایه های روابط دو کشور در آن سال‫ها گذاشته شد.
در دوران جنگ سرد نیز هر دو کشور که در جبهه غرب بودند با تاسیس پیمان سنتو به همراه پاکستان در یک بلوک جای گرفتند. پیمان سنتو تا انقلاب اسلامی ایران ادامه داشت که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از هم پاشید و بعد از آن سه کشور در سازمان همکاری های اقتصادی موسوم به اکو گردهم آمدند.
روابط حُسن همجواری بین ایران و ترکیه در سال ۱۳۴۲ موجب لغو روادید بین دو کشور شد و بعد از انقلاب اسلامی ایران نیز ادامه یافت و این مسئله موجب شد که در سال‫های اخیر ترکیه به یکی از عمده‫ترین مقاصد برای گردشگران اتباع ایرانی تبدیل شود.
پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با حاکمیت سکولارها در ترکیه همراه بود و تنها اندک زمانی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کودتای نظامی ۱۹۸۰ به رهبری ژنرال کنعان اِورَن در ترکیه رخ داد.
بعد از انقلاب اسلامی ایران و با نخست وزیری تورگوت اوزال در ترکیه و شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اهمیت ترکیه برای تهران دوچندان شد و این افزایش اهمیت در سال‫های بعد نیز همچنان حفظ و ارتقاء یافت.
ترکیه به عنوان کشوری که در صف غرب و ناتو جای دارد از روابط نزدیکی با ایران برخوردار است و این روابط نزدیک علاوه بر جبر جغرافیایی دلایل مختلفی نیز دارد. دو کشور در ابعاد اقتصادی، امنیتی، اجتماعی نیاز به یکدیگر دارند. ترکیه در سالهای گذشته بخش عمده ای از نیاز نفت و گاز خود را از ایران تامین می کرد و ایران نیز به طور متقابل در تامین نیازهای مختلف خود به ترکیه احتیاج داشت. ترکیه در دوران تحریم‫ها یکی از مهم‫ترین مبادی تامین نیازهای ایران بوده است.
دو کشور به دلیل قرار گرفتن در مسیر ترانزیت قاچاق مواد مخدر و انسان از مسیر غرب آسیا به اروپا دارای نگرانی‫های مشترک در این زمینه هستند.
علاوه بر این دو کشور در زمینه معضل تروریسم در فراسوی مرزهای خود و تردد آنها در خاک خود نگرانی‫هایی دارند که این نگرانی‫ها نیز مشترک می باشد و این مساله شاید مهم‫ترین بعد روابط امنیتی بین دو کشور است.
روابط دو کشور در سطوح مختلف به خصوص در به دو دهه اخیر با قوت ادامه داشته و دیدارهای رهبران عالی دو کشور نیز موید این قرابت و نزدیکی و تلاش برای توسعه و تعمیق هر‫چه بیشتر روابط طرفین است.
روسای جمهوری دو کشور در مقاطع مختلف سفرهایی به کشور مقابل انجام داده اند. هاشمی رفسنجانی رئیس جمهوری فقید ایران در دوران ریاست جمهوری خود و در دوران ریاست جمهوری سلیمان دمیرل از ترکیه دیدار کرد.
در دوران ریاست جمهوری احمدی‫نژاد و قدرت‫گیری حزب عدالت و توسعه دیدارهای دو جانبه رهبران دو کشور به صورت دیدارهای متناوب و مستمر ادامه یافت و در دوره ریاست جمهوری روحانی این دیدارها و روابط بعدی جدید به خود گرفت.
اوج‫گیری روابط ایران و ترکیه در دوران ریاست جمهوری روحانی
در دوره ریاست جمهوری روحانی و با توافق رهبران دو کشور نشست‫های شورای عالی همکاری دو کشور و نشست مشترک هیئت وزیران دو کشور آغاز و هر سال در یک کشور برگزار شد. این نشست‫ها و مسائل مطروحه در آن راه را برای توسعه هر‫چه بیشتر روابط و نزدیکی دو کشور فراهم کرده است.
آخرین نشست شورا قرار بود اواخر سال گذشته انجام شود که به دلیل شیوع کرونا به تعویق افتاد.
شاید مهم‫ترین دستاورد دیدارهای متقابل رهبران دو کشور زمینه‫سازی برای سفر روسای ستاد مشترک ارتش‫های دو کشور و وزیر دفاع ایران به ترکیه بود که بعد از انقلاب اسلامی ایران امری بی‫سابقه محسوب می‫شود.
دیدارهای مسولان ترکیه به خصوص روسای جمهوری ایران و ترکیه در دوران ریاست جمهوری ترکیه با آغاز ریاست جمهوری روحانی شروع شد و نخستین دیدار دولت یازدهم با عبدالله گل رئیس جمهوری سابق ترکیه در نیویورک بود.
متعاقب این دیدار عبدالله گل طی سخنانی اعلام کرد، دیدار با رئیس جمهوری ایران فرصتی برای نزدیکی بیشتر دو کشور و مذاکره پیرامون حل مسئله سوریه را فراهم کرد.
در بدو شروع به کار دولت یازدهم رجب طیب اردوغان در تماس تلفنی با روحانی به وی تبریک گفت و احمد داوداوغلو وزیرخارجه وقت ترکیه نیز در مراسم تحلیف روحانی شرکت کرد. در نخستین روزهای شروع فعالیت دولت یازدهم محمدجواد ظریف در دیدار از ترکیه با رهبران ترکیه دیدار و گفت‫وگو کرد و علاوه بر این، قدم زدن ظریف با داوداوغلو در کنار رودخانه هادسون ترکیه نیز یک پیام ظریف دیپلماتیک در زمینه نزدیکی دو کشور به کشورهای مختلف جهان بود.
در دومین سال ریاست جمهوری روحانی وی در تاریخ ۱۹ و ۲۰ خرداد به همراه یک هیئت بلندپایه برای دیدار و گفت‫وگو با رهبران عالی‫رتبه ترکیه به آنکارا سفر کرد. حسن روحانی بعد از ۱۸ سال اولین رئیس جمهوری ایران بود که به طور رسمی از ترکیه دیدار کرد.
وی در مدت اقامتش در ترکیه با عبدالله گل، رئیس جمهوری و رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه به طور جداگانه دیدار و گفت‫وگو کرد.
طی سفر روحانی به ترکیه ده سند همکاری در زمینه‫های مختلف بین دو کشور امضا شد.
عبدالله گل در کنفرانس خبری مشترک با حسن روحانی، با اشاره به اینکه حجم مناسبات تجاری دو کشور حدود ۱۵ میلیارد دلار است، گفت: هدف دو کشور رساندن این رقم به ۳۰ میلیارد دلار است.
رئیس جمهوری اسلامی ایران نیز در این نشست خبری گفت: اراده ایران بر اساس توسعه همکاری‫ها با کشورهای دوست و همسایه است و ترکیه جایگاه ویژه‫ای در این میان دارد.
در این سفر همچنین نشست شورای عالی همکاری‫های راهبردی ایران و ترکیه به ریاست روحانی و اردوغان برگزار شد.
در سال‫های ۹۴ و ۹۵ نیز دیدارهای روحانی با رهبران ترکیه در جریان نشست‫های سازمان ملل و نیز نشست‫های مختلف بین‫المللی همانند نشست سران اکو ادامه یافت.
در سال ۹۶ روحانی در اجلاس فوق‫العاده سران و مسئولان ارشد ۵۷ کشور اسلامی در استانبول شرکت کرد و در آن سال نخستین نشست سه جانبه سران ایران و روسیه و ترکیه درباره سوریه در سوچی برگزار و در جریان نشست یاد شده نیز رئیس جمهوری ایران با همتای ترک خود دیداری دوجانبه انجام داد.
در سال ۹۷ روسای جمهوری ایران و ترکیه در جریان دومین دور اجلاس سه جانبه سران ایران و روسیه و ترکیه در باکو مجددا با یکدیگر دیدار کردند.
در اردیبهشت آن سال نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری‫های اسلامی در استانبول تشکیل شد و در تاریخ‫های ۲۸ و ۲۹ آذرماه در ترکیه پنجمین جلسه شورای عالی روابط راهبردی ایران و ترکیه تشکیل و در بهمن ماه همان سال نیز روسای جمهوری دو کشور در چهارمین دور نشست سه جانبه سران ایران، روسیه و ترکیه درباره سوریه دیدار کردند.
سومین دور اجلاس سه جانبه رهبران سه کشور در‫مورد سوریه شهریورماه سال ۹۷ در تهران برگزار و روسای جمهوری ایران و ترکیه در آن نشست نیز یک دیدار دوجانبه انجام داده بودند.
روسای جمهوری ترکیه و ایران در سال ۹۸ در تاریخ‫های ۲۴ تا ۲۶ شهریورماه در پنجمین دور اجلاس سه جانبه رهبران سه کشور در‫مورد سوریه در آنکارا مجددا دیداری دوجانبه با یکدیگر داشتند.
علاوه بر دیدارهای روحانی از آنکارا، رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه نیز در این دوره چندین بار از ایران دیدار کرده است. به موازات دیدارهای یاد شده که دیدارهای مستقیم و رو در رو بین دو رهبر است، انجام مکالمات تلفنی در مناسبت‫های مختلف نیز بین روسای جمهوری ایران و ترکیه امری مرسوم و متداول است و رهبران دو کشور هر سال چندین مورد مکالمه تلفنی مستقیم دارند.
در جریان نشست‫های شورای عالی روابط استراتژیک دو کشور که به طور مستمر برگزار می‫شد طرفین در زمینه‫های مختلف ده‫ها قرارداد به امضاء رسانده‫اند. قراردادهای یاد‫شده شامل طیف گسترده‫ای از همکاری‫های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، امنیتی است.
از دید کارشناسان سیاسی آغاز اجرای توافق‫نامه تجارت ترجیحی بین ایران و ترکیه شاید مهم‫ترین دستاورد اقتصادی سال‫های اخیر بین دو کشور باشد و گام بعدی در زمینه مراودات اقتصادی می‫تواند تجارت آزاد بین دو کشور باشد.
از روز پنجشنبه ۱۱ دی ماه مطابق با اول ژانویه ۲۰۱۵ توافق‫نامه تجارت ترجیحی ما بین ایران و ترکیه با کاهش ۲۶۵ ردیف تعرفه گمرکی اجرایی شد. طبق این توافق‫نامه ترکیه ۱۴۰ فقره از کالاهای صادراتی ایران شامل اقلام کشاورزی، شیلاتی و مواد غذایی غیراساسی و ایران ۱۲۵ فقره از کالاهای صادراتی ترکیه شامل تولیدات صنعتی را تحت پوشش تخفیف تعرفه‫های گمرکی بطور متوسط بین ۲۰ تا ۵۰ درصد نسبت به کشورهای دیگر قرار داده‫اند.
مهم‫ترین ابعاد روابط دوجانبه ایران و ترکیه در دوران ریاست جمهوری روحانی علاوه بر روابط دوجانبه همکاری‫های دو کشور در زمینه مسائل مختلف منطقه‫ای نیز بود.
همکاری نزدیک دو کشور در زمینه سوریه در جریان روند آستانه‫، همکاری دو کشور در شمال عراق در بعد از برگزاری همه‫پرسی در شمال عراق که شاید مانع از تجریه عراق شد را می‫توان مهم‫ترین زمینه‫های همکاری‫های دو کشور در مسائل منطقه‫ای ارزیابی کرد. به موازات این دو کشور در دیگر مسائل مختلف منطقه ای نیز کامهای موثری برداشته‫اند.
در دوره ریاست جمهوری روحانی نشست‫های کمیسیون‫های اقتصادی و نیز نشست‫های مرزی بین دو کشور در سطوح مختلف همچنان ادامه دارد.
دو کشور تاکنون ده‫ها قرارداد در زمینه‫های مختلف با یکدیگر به امضاء رسانده‫اند ولی مسئله اجرایی شدن این قراردادها که به دلیل موانع مختلف و عمدتا تحریم‫های ضد انسانی ایرانی به تعویق افتاده یکی از معضلات جدی در توسعه بیش از پیش روابط بین دو کشور است.
مصطفی ییلماز رونامه نگار سرشناس و کارشناس سیاسی برجسته ترکیه، در زمینه روابط ایران و ترکیه با عنوان اینکه دو کشور، کشورهای کلیدی در جهان اسلام هستند، گفت: در روند تاریخی هر زمان ترکیه و ایران به یکدیگر نزدیک و قصد و اراده‫ای برای حل مسئله‫ای در میان گذاشته‫اند آن مسئله حل و افق دید جهان اسلام گسترش یافته است. حل مسئله استقلال در شمال عراق در سال گذشته نمونه‫ای بر این ادعا است. دو کشور با اراده و عزم مشترک توانستند مسئاله شمال عراق را حل بکنند.
وی با ذکر نمونه اتحادیه اروپا گفت: کشورهای اروپایی بعد از دو جنگ خانمانسوز در مرحله نخست با اهداف اقتصادی و سپس با اهداف سیاسی اتحادیه اروپا را تشکیل دادند و در بین کشورهای اتحادیه نیز آلمان و فرانسه لوکوموتیو اتحادیه هستند که بدون آنها اتحادیه از هم فرو می پاشد، ایران و ترکیه به مثابه آلمان و فرانسه در اتحادیه اروپا می توانند در بین کشورهای اسلامی عمل بکنند و زمینه وحدت بیشتر کشورهای اسلامی را فراهم آورند چرا که در چنین صورتی امکان حل بسیاری از مسائل جاری در جهان اسلام فراهم خواهد شد.
دوغو پرینچک رهبر حزب وطن ترکیه در زمینه توسعه روابط ایران و ترکیه در بعد از انقلاب اسلامی ایران می‫گوید: در مقابل استقلال ایران از آمریکا در ترکیه دو دیدگاه وجود داشت. گروه‫هایی که تحت کنترل آمریکا بودند، یک جبهه ضد ایران را در ترکیه تشکیل دادند و گروه مقابل اینها گروه‫های ملی که حزب وطن در راس آنها قرار دارد، از ایران حمایت کردند. ترکیه در سایه ایران، جبهه شرق را تقویت کرد و یک جبهه مقاومت در مقابل آمریکا و اسراییل برای تجزیه کشورهای غرب آسیا، ایجاد شد. تلاش جبهه آمریکا و اسرائیل در غرب آسیا برای ایجاد درگیری شیعی و سنی نیز ناکام مانده است.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
اسراييل‌ضربه راهبردي خورده است (اعتماد) پروژه باند‌های مخوف برای سوء‌استفاده جنسی از دختران (جوان) اخبار ویژه (کيهان) عیارسنجی طرح مالیات بر عایدی سرمایه (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
حضور چهره‌های شناخته‌شده در عرصه تبلیغات چقدر موثر است؟ عطر «محمدزاده»، بوی «تهرانی»! محمدرضا ستاری جدال برجامی در شورای امنیت روابط ایران و ترکیه در گذر زمان چگونه پیش رفته است؟ فراز و نشیب‫های رابطه با همسایه شمال غربی ‫معاون عمرانی وزارت کشور: همه مسافران باید از ماسک بزنند «ابتکار» تاثیر جذب نقدینگی توسط بازارهای اقتصادی بر تورم را بررسی کرد سود برابرتر ثروتمندان از رشد بازارها راهبرد وحدت و انتخاب کاندیدای اصلاح‌طلبان در انتخابات 1400 چیست؟ کار دشوار وارثان شعسا «ابتکار» اما و اگرهای برگزاری و تبعات عدم برگزاری کنکور را بررسی می‌کند مصائب کنکور 99 رئیس‌جمهوری در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا:مبتلا شدن به کرونا ننگ و عار نیست جزئیات نخستین جلسه محاکمه در ترکیه شاهدان عینی علیه نزدیکان ستاد دیه اعلام کرد آزادی ۱۴۰ زندانی جرائم غیرعمد در «دهه کرامت» تهرانی‌ها اگر جای رومینا بودند چه‌کار می‌کردند؟ تحلیل و ارزیابی نشست اخیر سازمان ملل درخصوص قطعنامه 2231