روزنامه ایران
1399/05/01
همکاری به وقت سختی
مریم سالاری
خبرنگار دیپلماسی
مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق روز گذشته دو ماه پس از انتخابش به عنوان نخست وزیر عراق راهی تهران شد و در سالن اجلاس سران مورد استقبال ویژه حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران قرار گرفت. الکاظمی در حالی در نخستین سفر خارجی خود در تهران حضور یافت که مقصد ابتدایی سفرش، ریاض تعیین شده بود اما وخامت وضعیت جسمانی ملک سلمان، پادشاه سعودی و انتقالش به بیمارستان، این برنامه از پیش تعیین شده را تغییر داد تا تحلیل و گمانه‌زنی محافل رسانه‌ای و سیاسی در ارتباط با محتوای مذاکرات این سفرها بویژه در تهران متمرکز شود. این سفر در حالی انجام شد که یک روز پیش‌تر محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران در سفری یک‌روزه به عراق و دیدار با مقامات سیاسی و حزبی عراقی، زمینه را برای تسهیل گفت‌وگوهای قریب‌الوقوع در تهران مهیا کرده بود.
مقاصد دیپلماتیکی چون عربستان، تهران و سپس واشنگتن که نخست وزیر عراق در خلال تحولات حساس جاری برگزید، فارغ از دامن زدن به احتمال نقش آفرینی مقام بلند پایه عراق برای کاستن از اختلافات دوجانبه تهران و ریاض، از منظر توازن بخشی به روابط بغداد با دو کشور یاد شده قابل ارزیابی است. الکاظمی پیش‌تر با اشاره به این که دولت جدید عراق تمایل دارد در برقراری روابط با همگان بویژه کشورهای همسایه، یک سیاست متعادل را در پیش بگیرد، فاش کرده بود که نخستین سفرهای خارجی وی به پایتخت ایران و عربستان سعودی و برای تقویت روابط دوجانبه و گشودن افق‌هایی جهت همکاری در راستای تحقق منافع مشترک خواهد بود. نخست وزیر عراق در شرایطی که می‌داند باید بیشترین نیرو و سرمایه‌اش را در حل بحران اختلافات جریان‌های سیاسی عراق و مشکلات اقتصادی این کشور صرف کند، ترجیح می‌دهد در کنار آن از فرصت حضورش در مسئولیت جدید و در استراتژیک‌ترین موقعیت‌های منطقه‌ای خاصه در تناسب بخشی به رابطه عراق با دو شریک مهم منطقه‌ای‌اش بهره گیرد. به این ترتیب الکاظمی در هنگامه‌ای که کشورش در نقطه کانونی رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی قرار گرفته است، می‌کوشد از رهاورد مذاکرات خود با مقام‌های تهران،ریاض و واشنگتن و دستیابی به نقطه تعادل قدرت در صحنه سیاسی عراق، سایه بحران گسترده اقتصادی این کشور همچون بیکاری، ضعف ساختاری اقتصاد و اختلافات درهم تنیده جریان‌های سیاسی را که به اعتراضات خیابانی در این کشور انجامیده، مدیریت کند. او برای گذراندن این مأموریت دشوار در گام نخست باید بتواند در صحنه رویدادهای منطقه‌ای و رابطه با شریکان منطقه‌ای عراق، قدم‌های مثبتی برای تقویت همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بردارد. تردیدی نیست که ایران و عربستان دو بازیگر مهم در محاسبات منطقه‌ای بغداد به شمار می‌آیند و این در حالی است که مقام‌های عراقی بخصوص درباره تداوم بخشی همکاری‌های خود با ایران باید گوشه چشمی به نوع رابطه خود با امریکا نیز داشته باشند. بویژه آنکه تهران، قرابت ویژه خود با دولت جدید عراق را از طریق بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی خود برای حل مناقشات نشان داده و کوشیده رابطه خود با این کشور را در سطح رابطه با دولت پیشین این کشور بالا نگه دارد.
نقطه هدف مشترک اقتصادی
اما فراتر از موارد اشاره شده، آنچه اخبار این سفر را در کانون توجه قرار داده و به آن اهمیتی فراتر از گمانه زنی‌های اخیر درباره رد و بدل پیام از سوی نخست‌وزیر عراق میان ایران و عربستان و امریکا بخشیده، وجوه همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی ایران و عراق است. در شرایطی که تحریم‌های اقتصادی امریکا علیه ایران، محدودیت‌های شدید در مسیر فروش نفت ایران و ناممکن کردن مبادلات اقتصادی آن حتی با نزدیک‌ترین همسایگانش را هدف قرار داده، حرکت تهران و بغداد در مسیر مبتنی بر افزایش سطح تعاملات تجاری به میزان سالیانه ۲۰ میلیارد دلار در شرایط کنونی از اهمیتی دوچندان برخوردار است. این همان هدفی بود که در خلال سفر حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران به عراق در اسفند سال 97 تعیین شد و بر اساس آن، دو طرف برای توسعه روابط تجاری و اقتصادی و افزایش حجم مبادلات از 12 میلیارد دلار به 20 میلیارد دلار و تسهیل روابط بانکی و اجرای توافقات در این زمینه مصمم شدند. فراهم ساختن تسهیلات ضروری در روابط گمرکی، مرزی و استانداردهای کیفی برای توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری دو کشور از جمله محورهای مورد توافقی بود که در خلال آن سفر مورد توافق قرار گرفت و اینک عملیاتی کردن این اهداف می‌تواند روابط و همکاری تهران و بغداد را در بخش‌های مختلف از جمله انرژی، حمل و نقل، ترانزیت کالا، استفاده بهتر از منابع اروند رود، اتصال راه آهن دو کشور به هم برای تسهیل در تردد زائران بویژه در ایام اربعین حسینی(ع) گسترش دهد.
ذیل تحقق چنین هدفی، عراق در شرایط فعلی به عنوان یکی از همسایگان مهم ایران که از طولانی ترین مرزهای زمینی مشترک با آن برخوردار است، می‌تواند با کمک به ایجاد سازوکار تسهیل کننده مبادلات اقتصادی در مواجهه با تحریم‌های امریکایی و همچنین فراهم کردن مقدمات پرداخت بدهی خود به ایران در حوزه انرژی و همکاری گسترده با ایران در زمینه خرید منابع گاز و برق کمک قابل توجهی به همسایه مهم منطقه‌ای‌اش باشد. مسأله همکاری تهران و بغداد در حوزه اقتصادی و انرژی، زمانی اهمیتی دوچندان می‌یابد که ریاض در سال‌های اخیر کوشیده از طریق نقش آفرینی منفی در منطقه خاورمیانه و رقابت ایدئولوژیکی و ژئوپلیتیکی با ایران از طریق بغداد و منحرف کردن توجه بین‌المللی از شرایط داخلی عربستان به خارج از این کشور، موقعیت تضعیف شده خود در منطقه را کمرنگ جلوه دهد. در همین چارچوب مقام‌های سعودی طی ماه‌های اخیر به نمایندگی از شورای همکاری خلیج فارس و تحت تأثیر فشار امریکا کوشیده‌اند با پیشنهاد تأمین برق مورد نیاز عراق با بهایی کمتر از آنچه میان تهران و بغداد مورد توافق قرار گرفته، زمینه مبادلات انرژی این دو کشور را مخدوش سازند. این پیشنهاد کمک در حالی مطرح شده که همواره یکی از نگرانی‌های عربستان در منطقه ناشی از قدرت گرفتن شیعیان در صحنه سیاسی عراق بوده که در بی‌ثبات‌سازی این کشور از طریق حمایت ایدئولوژیک و اقتصادی از گروه‌های تروریستی و تکفیری بروز یافته است. مقام‌های سعودی به رغم چنین پیشینه‌ای از بی‌ثبات سازی درعراق می‌کوشند با نزدیک شدن به دولت الکاظمی، شکل دهنده موازنه قوایی باشند که در مواجهه با ایران و در امتداد خواسته‌های امریکا و عربستان باشد. چراغ سبز اخیر شاه سعودی به دولت جدید عراق برای کمک به سرمایه‌گذاری در این کشور یکی از راه‌هایی است که می‌تواند زمینه را مهیای اجرای هدف یاد شده کند. شاید از این رو مقام‌های ایرانی در خلال سفر جاری کاظمی به تهران این نکته را یادآور شوند که روابط اقتصادی ایران و عراق نباید زیر سایه همکاری اقتصادی این کشور با سایر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای قرار گیرد.
دغدغه امنیتی ایران در عراق
از میان موضوعات منطقه‌ای که توقع می‌رود مقام‌های ایرانی و عراقی بتوانند از طریق دیدارهای جاری، گره از کلاف پیچیده آن بگشایند، موضوع مداخله امریکا در مناسبات امنیتی و سیاسی ایران و عراق است. هدف قرار دادن سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران که به دعوت رسمی نخست‌وزیر وقت به عراق سفر کرده بود، یکی از مهم‌ترین اقدامات اخیر امریکا در عراق بود که گرچه به تصویب مصوبه پارلمانی عراق مبنی بر اخراج نیروهای نظامی امریکایی از عراق منجر شد اما سرپیچی قابل انتظار امریکا از این دستور قانونی به دغدغه مهمی در مسیر همکاری‌های امنیتی ایران و بغداد تبدیل گشته است. چه نیروهای امریکا فارغ از نادیده‌انگاری خواست ملی عراق برای خروج این نیروها از کشورشان و زیر پا گذاشتن تعهدات خود در توافقنامه امنیتی با عراق، در موارد متعددی نیروهای نظامی رسمی این کشور را نیز هدف حمله قرار داده اند. بنابراین قابل انتظار است که رایزنی پیرامون اقدامات عملی بغداد برای خروج نیروهای امریکایی از این کشور از یک سو و همچنین تنظیم سیاست موازنه بخشی برای مقابله با مداخله امریکا در رابطه تهران و بغداد و پیگیری حقوقی پرونده ترور شهدای مقاومت (شهید سلیمانی و ابومهدی مهندس) از محورهای مهم گفت‌وگوهای مقامات بلندپایه دو کشور باشد.
فارغ از آنچه اشاره شد، دیپلماسی منطقه‌ای ایران و عراق گر چه زیر سایه سنگین رقابت‌های منطقه‌ای کشورهایی چون عربستان و مداخله امریکا قرار دارد اما تاکنون راه خود را به آرامی و در همان سایه پیموده است حتی اگر برای رسیدن به اهداف غایی خود راه پر پیچ و خمی در پیش رو داشته باشد.
سایر اخبار این روزنامه
صفحه ویژه ایران قرن
قرارداد همکاری 20 ساله با روسیه تا ۵ سال دیگر خودکار تمدید میشود
ایران خواهان عراق عزتمند و مستقل است
بعد ازکرونا چه کاره شدم؟
صرفه اقتصادی گزینه تماس صوتی در پیام‌رسان داخلی
برق در دمای 50 درجه خوزستان قطع نمی‌شود
مخاطب کتابخوان راه خود را پیدا می‌کند
ما ورزشکاران عادت نداریم خودمان را روی تخت بیمارستان ببینیم
توافق تاریخی اروپا برای احیای اقتصاد کرونا‌زده
اهتمام جدی تهران- بغداد برای تقویت همکاری‌ها
انتظارات تورمی ناشی‌ازافزایش نرخ ارز را کنترل کنیم
اعتمادسازی اجتماعی برای مهار کرونا
توقف کرونا پشت مرز ایل
ارز و سکه در مدار کاهشی
همکاری به وقت سختی
امریکا نمی تواند مانع همکاری های تهران-بغداد شود
توافق ارزی میان ایران و عراق
