گروه اقتصادی – کورش شرفشاهی: بودجه های رویایی، تصمیمات احساسی، کسری بودجه در میانه راه، محقق نشدن درآمدها، تخصیص نیافتن اعتبارات، جابجایی اعتبارات، بالا رفتن یک باره هزینه ها و بسیاری موارد دیگر باعث می شود لایحه بودجه بیشتر از آنکه منطقی باشد، احساسی تنظیم شود. نکته دیگر اینکه بودجه همواره با انتقادات شدیدی رو به رو می شود و بارها شاهد مشاجرات تندی در فضای مجلس بین نمایندگان و دولتمردان بودیم.

بودجه متناسب با شرایط

چالشهای بودجه ای به نوعی بود که همواره باعث انتقادهای زیادی می شد که در نهایت با میانجی گری تصویب می شد. اما محمدباقر قالیباف رییس مجلس شورای اسلامی در نامه ای به حسن روحانی لزوم اصلاح ساختار لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ کل کشور را مورد تاکید قرار داد. در نامه قالیباف آمده است: ریشه بسیاری از مسائل و چالشهای کنونی اقتصاد ایران در کاستیهای نظام بودجه ریزی کشور نهفته است. بویژه در سالیان اخیر و با تشدید تحریمهای ظالمانه آمریکا و کاهش شدید درآمدهای نفتی، کسری بودجه دولت و روشهای جبران آن، تبعات نامطلوبی بر شاخصهای اقتصاد کلان کشور بر جای گذاشته است. لذا انجام اصلاحات ساختاری در بودجه، به یکی از مطالبات جدی رهبر معظم انقلاب تبدیل شده که در سنوات اخیر به کرات بر آن تأکید داشته اند.

بودجه ریزی بر مبنای ریل گذاری رهبری

در ادامه این نامه آمده است: در زمان تدوین لایحه بودجه ۱۳۹۸ و در آذرماه سال ۱۳۹۷ معظم له مقرر فرمودند "نقشه راه و برنامه کلی اصلاح ساختار بودجه عمومی و کاهش کسری بودجه با افق دو سال (۱۳۹۸-۱۳۹۹) تدوین و مصوب شورای عالی هماهنگی اقتصادی شود و بودجه سال ۱۳۹۸ نیز در چارچوب این برنامه تنظیم شود". همچنین تاکید نمودند آنچه در سیاستهای کلی و برنامههای مصوب ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی درباره اصلاح ساختار بودجه عمومی و قطع وابستگی بودجه به نفت تصویب و ابلاغ شده لازم است اجرایی و در بودجه سال ۱۳۹۸ گنجانده شود. این مهم بار دیگر در بیانات اخیر ایشان که به مناسبت هفته دولت و در جلسه مجازی با اعضای محترم هیات دولت ایراد گردید، مورد تاکید قرار گرفت.به علاوه اصلاحات ساختاری بودجه یکی از مطالبات اصلی نمایندگان محترم مجلس و کمیسیونهای تخصصی از دولت محترم و یکی از محورهای اصلی بسته اقتصاد مردمی است. از این رو در همین ماههای آغازین، جلسات متعددی در مجلس شورای اسلامی پیرامون موضوع اصلاحات ساختاری بودجه با حضور مسئولان سازمان برنامه و بودجه و دستگاههای اجرایی مرتبط برگزار شده است.با عنایت به فرارسیدن زمان تهیه لایحه بودجه در دولت، انتظار میرود لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ متفاوت با لوایح بودجه گذشته و متناسب با شرایط اقتصادی کشور و با لحاظ اصلاحات ساختاری مدنظر رهبر معظم انقلاب و نمایندگان محترم مجلس تدوین و به مجلس تقدیم گردد.

دخالت یا مدیریت

اگرچه قالیباف در نامه خود خواستار تنظیم بودجه ای متناسب با شرایط روز شده بود، اما مجلس تازه کار یازدهم که تاکنون تجربه ای در تنظیم بودجه نداشته و از سوی دیگر معتقد به انقلابی گری است، چگونه می خواهد با نظرات نمایندگان مخالفت کند. در تمامی سنوات گذشته شاهد بوده ایم که دولت يك لايحه بودجه ای می نویسد، اما مجلس چیز دیگری را تصویب یا بهتر بگوییم تحمیل می کند. اگرچه لايحه بودجهاي كه دولت تنظيم می کند، در بیشتر موارد با بيش برآورد، بدون انضباط مالي و ناكارآمد بوده، اما هنگامی که تنظیم و به شورای نگهبان فرستاده می شود تا به قانون تبديل شود، آنقدر از سوی نمایندگان در کمیسیون تلفیق و صحن علنی به تغییرات متعدد مبتلا می شود که به متنی بدتر و غيرمنضبط تر تبديل می شود.

نقش اصلی مجلس در بودجه

هنگامی که لایحه بودجه تقدیم مجلس می شود، وظیفه مجلس آن است كه منابع درآمدي و هزينه اي كه دولت پيش بيني كرده را بررسي و اعلام كند که این منابع واقعي است يا با بيش برآوردي رو به رو شده و محقق نخواهد شد، اما در تمامی این سالها مجلس از نقش اصلي خود غافل و وارد مسائلي شده كه در راستاي منافع ملي و عمومي نيست. این یک واقعیت است که نمایندگان در تمامی دوران چهار ساله به فکر روزهای پایانی و برگزاری انتخابات هستند به همین دلیل سعی می کنند در مدت ۴ سال آنچنان رفتاری از خود نشان دهند که بتوانند به عنوان برگی برنده از آن یاد کنند. یکی از این موارد اعتبارات عمراني است. هنگامی که دولت لایحه بودجه را تقدیم می کند، اعتبارات عمرانی را بر اساس منافع ملی تعیین می کند، اما نکته مهم این است که کدام نماینده برش بیشتری دارد و تا چه اندازه می تواند دولت را برای تخصیص اعتبارات عمرانی برای حوزه انتخابیه اش مجاب کند. در تمامی بودجه های گذشته هر نماينده حداقل یک مورد به طرحهاي عمراني اضافه كرده که نشان می دهد سلايق شخصي و محلي بر منافع ملی اولويت داشته است. بنابراين نقش مجلس بيشتر نقش نهاد بيانضباط كننده مالي بوده است.

نگرانی نمایندگان از دست خالی

آخرین تجربه بررسی بودجه را در مجلس دهم برای سال ۹۹ شاهد بودیم که صدای رئیس سازمان برنامه و بودجه را در آورد. محمدباقر نوبخت در صحن علنی مجلس گفت: برخی انتقادات نمایندگان در مخالفت با کلیات بودجه سال ۹۹ در شرایطی مطرح شده که برخلاف قوانین مادر است. وی گفت: لایحه بودجه ۹۹ دقیقا منطبق بر شرایط کشور است و نمایندگان مجلس به خوبی می دانند چه کسی در حال دور زدن تحریمها برای فروش نفت ایران بود و بر همین اساس دشمنان کشتی ما را در جبلالطارق توقیف کردند.رئیس سازمان برنامه و بودجه خطاب به نمایندگانی که قرار بود بار دیگر در بوته انتخاب قرار بگیرند گفت: شما نمایندگان مجلس باز هم میتوانید خدمات خود را به مردم ادامه دهید؛ در دورههای مختلف شاهد آن بودهایم که نمایندهای رأی نیاورده اما در دوره بعدی توانسته نظر مردم را جلب کند و رأی بیاورد؛ از چه نگران هستید در حالی که شما میتوانید در مجالس آتی به خدمات به مردم ادامه دهید. وی افزود: تغییرات در کشورمان چیزی عادی است و دوستان به فعالیتهای خود بازگشتهاند؛ تاریخ هم در مورد خدمات مجلس دهم قضاوت خواهد کرد.

اولین تجربه مجلس بی تجربه

اکنون مجلس یازدهم در حالی قرار است لایحه بودجه را بررسی کند که بیشتر نمایندگانش هیچ تجربه ای در امر قانونگذاری ندارند، بودجه را نمی شناسند، در جلسه بررسی بودجه شرکت نکرده و آشنایی لازم با این فضا را ندارند. اما جالب اینجاست که رییس مجلس یازدهم در نامه ای به روحانی خواستار ارایه بودجه منطبق با شرایط روز شده است. اگرچه قالیباف در سه دوره شهردار بوده و در مدت ۱۲ سال بودجه شهرداری را به شورای شهر فرستاده است، اما اینکه بین بودجه شهرداری و دولت چقدر تفاوت وجود دارد، نکته مهمی است. اینکه امروز بخواهیم در مورد این نامه نگاری قالیباف نظر بدهیم، قدری زود است. درست آنکه ابتدا لایحه دولت ارایه شود و پس از بررسی، چکش کاری، اعمال نفوذ نمایندگان، تصویب در صحن علنی، تایید شورای نگهبان و حتی اجرا، متوجه شویم نامه نگاری قالیباف فرار رو به جلو بوده یا براستی مجلس یازدهم بنا دارد متفاوت از تمامی مجالس گذشته، بدور از منافع منطقه ای نمایندگان، بودجه ای برای منافع ملی تصویب کند