در رثای استاد فقید جامعه‌شناسی

در ايام سوگواري رحلت پيامبر اعظم و دو امام معصوم‌، عزادار شخصيتي شديم که همه بر استادي مسلم او در حوزه جامعه‌شناسي اذعان دارند و منش و رفتار حرفه‌اي او را به عنوان يک معلم برجسته دانشگاه‌، ستايش مي‌کنند‌، اما صد افسوس که زماني‌که در ميان ما بود آنگونه که بايد قدر او را ندانستيم که متاسفانه اين شيوه براي ما تبديل به عادت شده است‌، مطمئن هستم که روح بلند آن فقيد، ما را به مهرباني بيشتر‌، حفظ حرمت و جايگاه پيشکسوتان و بهره‌مندي از تجارب ارزشمند آنها در زمان حياتشان توصيه مي‌کند. دکتر توسلي را مي‌توان يکي از اثرگذارترين شخصيت‌هاي علمي کشور در حوزه علوم اجتماعي و جامعه‌شناسي دانست او در دوره طولاني عمر پربرکت خود در شکل‌گيري و بقاي جامعه‌شناسي ايران نقش بي‌بديل داشت و به عنوان دانش‌آموخته دانشگاه سوربن‌، توانست مفهوم روشنفکري ديني را با عملکرد علمي و رفتار حرفه‌اي خود عملياتي کند. او با ايجاد فرصت براي پرسشگري و نقادي دانشجويان خود‌، با صبوري مثال‌زدني عامل به نظريه انتقادي بود به گونه‌اي که کم‌لطفي‌ها و بعضا تندروي‌هاي حرمت‌شکنانه را با بردباري و اغماض و بعضا نيز با سکوت پر‌معنا تحمل مي‌کرد. شادروان استاد توسلي در نخستين سال‌هاي بعدازانقلاب‌، باوجود‌ برخي از تندروي‌ها و تقابل‌ها، جسورانه از علوم اجتماعي در مقابل هجمه‌ها و حتي زمزمه تعطيلي برخي از رشته‌هاي اين حوزه مقاومت کرد و با حضور فعال در ستاد انقلاب فرهنگي در دوره فطرت دانشگاه‌ها‌، به‌عنوان مسئول گروه علوم اجتماعي‌، زمينه بقا و تداوم علوم اجتماعي با شش گرايش را مهيا ساخت و در همين مسير حضور او در طرح بازنگري علوم انساني با محوريت دفتر همکاري حوزه و دانشگاه به‌عنوان سرگروه اساتيد علوم اجتماعي به اتفاق مجموعه‌اي از اساتيد پيشکسوت اين حوزه، در ايجاد تفاهم بين علماي اجتماعي و عالمان ديني بسيار موثر بود. مرحوم دکتر توسلي محوريت اولين همايش «جامعه‌شناسي و توسعه» را در سال‌هاي بعد از انقلاب به عهده داشت و در ادامه همين مسير با مشارکت پيشکسوتان حوزه علوم اجتماعي‌، انجمن جامعه‌شناسي ايران را پايه‌گذاري کرد و موسس اولين دوره دکتري جامعه‌شناسي کشور در دانشگاه تربيت مدرس بود. مرحوم دکتر توسلي نمادي از جامعه‌شناس مسلمان بود و در عمل‌، ادامه‌دهنده و مروج انديشه بزرگاني چون دکتر صديقي و دکتر شريعتي شد. او يک شخصيت علمي نبود بلکه يک شخصيت ملي بود که توانست علاوه بر آثار ارزشمند مکتوب‌، در راستاي خصلت شاگردپروري خود‌، شاگردان بسياري را تربيت کند که امروزه پيروان مرام او و از اساتيد اثرگذار جامعه علمي کشور هستند‌. دکتر توسلي در عين پيروي از مشي مدارا و شفقت‌، با دقت حداکثري به تکاليف علمي خود عمل مي‌کرد و اين شيوه تا زماني که توانايي کار داشت ادامه پيدا کرد که الگوي ديگري براي شاگردان اوست‌. اينجانب ضمن ارج نهادن به روح بلند اين استاد فرزانه و تسليت به خانواده مکرم ايشان و خانواده بزرگ علوم اجتماعي کشور‌، علو درجات را از درگاه خداوند متعال براي آن مرحوم مسالت دارم و اميدوارم منش و سلوک ايشان الگوي اصحاب علوم اجتماعي به‌خصوص اساتيد جوان باشد.