روزنامه ابتکار
1399/09/02
چرا ملک‌زاده از وزارت بهداشت رفتنی شد؟ حاشیه های یک استعفا در اوج کرونا
در شرایط حساس کشور در مواجهه با ویروس کرونا وزیر بهداشت که این روزها مسئولیت بسیاری بر دوش دارد، بلاخره دل خود را به دریا زده و به انتقادی شدید از معاون خود پرداخته است. انتقادی که البته عکس‌العمل چکشی معاون مربوطه را به همراه داشته و در نهایت هم منجر به استعفا و خداحافظی آقای معاون شد! اما رضا ملک‌زاده که بود و چه شد که اینگونه کارش به استعفا کشید؟!اتفاقات اخیر در وزارت بهداشت بازتاب گسترده‌ای داشته و سوال مهم و اصلی این است که در وزارت بهداشت چه خبر است؟
سعید نمکی هفته گذشته در جلسه ستاد دانشگاهی کووید ۱۹ در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گلایه‌هایی به روند تحقیقات در زمینه ویروس کرونا مطرح کرد. گلایه‌هایی که خوشایند معاون تحقیقات وزارت بهداشت نبود و در نهایت منجر به استعفای رضا ملک زاده شد.
وزیر بهداشت در اصفهان به نقش تحقیقات در حوزه سلامت اشاره کرده بود و تخمین‌هایی که در زمینه کرونا انجام شده بود را نادرست دانست. تخمین‌ها و پژوهش‌هایی که باید عصای دست وزارت بهداشت برای مقابله با کووید ۱۹ می‌شد، اما داده‌های چندان موثری را به دست نداد.
اصل داستان چه بود؟
نمکی در اصفهان گفته بود: ۹۸ درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در مجلات میشود که به کار نمی‌آید، به شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دکتر ملک زاده در روزهای نخست شیوع کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین شد، اما یکی از آنها تاکنون جواب نداده است. کدام وزیری با چنین یافته‌های شکسته‌ای می‌تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟ اصلا نباید بر یافته‌هایی که بر حسب یک تخمین به وزیر داده میشود، کار و اعتماد کرد. این تخمین‌ها تاکنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ کدام صحیح نبود و برای هیچ اقدامی نیز کارایی نداشت.
نامه‌ای که وزیر بهداشت به آن اشاره کرده، مربوط به ۱۸ اسفند ۹۸ است. نمکی در این نامه خطاب به ملک زاده نوشته بود: با توجه به شیوع کووید ۱۹ در کشور، بررسی‌های جنبه‌های مختلف بیماری، می‌طلبد تا تیم‌های تحقیقاتی متعدد کلیه دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی به این امر مهم بپردازند و مواردی از قبیل میزان شیوع، توزیع سنی ابتلا، اثربخشی رژیم‌های دارویی، میزان مرگ و میر و رابطه آن با سن، جنس و نژاد، تاثیرگذاری نحوه مراقبت‌ها، ماهیت و رفتار ویروس و جهش‌های احتمالی، بررسی روند اپیدمیولوژیک و قدرت سرایت آن، ردیابی منابع اولیه آلودگی، نقاط و تاریخ شروع بیماری در کشور، تاثیر رفتار اجتماعی بر گسترش بیماری، تاثیر بیماری بر بهداشت روان جامعه یا شیوه‌های موثر پیشگیری، عوارض اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بیماری، مقایسه موارد کشورمان با دیگر کشورها و ده‌ها جنبه دیگر می‌تواند موضوعات مهم تحقیقاتی و حاصل آن علاوه بر جمع آوری مستندات این دوران پر اهمیت راهگشای همکاران‌مان در اصلاح رویه‌های اجرایی مبارزه و کنترل بیماری باشد.
وزیر بهداشت در این نامه حداقل به ۱۳ مورد تحقیق در زمینه کووید ۱۹ و آثار آن در کشور اشاره کرده و گلایه‌های او در اصفهان، آدرسی به همین نامه داشت.
حتی نمکی در این نامه به استفاده از ظرفیت تیم‌های تحقیقاتی هم اشاره کرده و نوشته است: استفاده از ظرفیت تیم‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کشور می‌تواند مهم‌ترین ابزار کمک به این تحقیق در عرصه ملی به کار آید.
واکنش معاون وزیر چه بود؟
دو شب گذشته پس از هفت سال فعالیت در سمت معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، رضا ملک‌زاده با انتشار نامه‌ای از سمت خود استعفا کرد اما اینکه در برهه حساس مواجهه با کرونا و در آستانه هفته پژوهش چگونه چنین اتفاقی رخ داد و اینگونه در وزارت بهداشت تضارب آرا دیده شد، موضوعی است که شاید ریشه در ماه‌های گذشته داشته باشد.
رضا ملک‌زاده که پیشتر و در دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی طی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ و پیش از علیرضا مرندی، در سمت وزیر بهداشت فعالیت داشت، در سال‌های گذشته و در دولت تدبیر و امید از مهر ماه سال ۱۳۹۲ با حکم سیدحسن هاشمی -وزیر بهداشت وقت- در سمت معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت مشغول به کار شد و بعدها در دولت دوازدهم نیز حتی زمانی که سعید نمکی جایگزین هاشمی شد، ملک‌زاده همچنان فعالیت در این سمت را ادامه داده و به عبارتی دیگر از سوی وزیر جدید نیز در سمت خود ابقا شد.
طی این سال‌ها و به ویژه در سال‌های اخیر شاید بتوان عمده فعالیت‌های معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت را به امور تحقیقاتی در زمینه‌های مختلفی از دیابت و مرگ‌های زودرس و سکته‌های قلبی و سرطان گرفته تا مطالعه بر شیوه‌های جدیدی چون ژن‌درمانی متمرکز دانست. البته در این مدت طرح‌های ملی و کوهورتهای متعددی نیز دنبال شد و به عنوان مثال طرح حذف تدریجی هپاتیت C از جمله این موارد است.
رضا ملک زاده صبح جمعه در پاسخ به گلایه‌های وزیر بهداشت نامه‌ای منتشر کرده و در بخشی از این نامه درباره مطالعات انجام شده در زمینه کووید ۱۹ نوشت: اپیدمی کووید ۱۹ در تاریخ تمدن معاصر بشر به عنوان یک مشکل عظیم بهداشتی جهانی، بیسابقه بوده است. در چنین شرایطی، مطالعات اپیدمیولوژی انجام گرفته در ایران درباره کووید ۱۹ ضمن ارائه پیش بینی‌هایی که امروز واقعیت‌هایی از آنها را شاهد هستیم و هشدارهای لازم مبنی بر افزایش آمار مبتلایان و شمار مرگ و میرها درصورت ضعف در مدیریت اجتماعات و فقدان نظارت کافی و بدون تعارفات در اجرای مقررات مقابله با کرونا، ابتلای ۳۰ میلیون ایرانی به ویروس کرونا تاکنون که عمده این جمعیت بدون علامت و نیاز به بستری بوده‌اند را تخمین زده و همچنین هشدار داده بودند که حداقل ۳۰ میلیون ایر انی دیگر در صورت تداوم این روند، در معرض ابتلا هستند. مطالعات اپیدمیولوژی کووید ۱۹ در ایران، قاطعانه اعلام کرده‌اند که این اپیدمی در جهان، با واکسن خاموش خواهد شد و تا آن زمان تنها راه تمام کشورها، نظارت دقیق و بدون تعارفات بر اجرای پروتکل‌های بهداشتی است.
ملک زاده در بخش دیگری از این نامه نوشت: مطالعات اپیدمیولوژی درباره کووید ۱۹ عوامل خطر افزایش روزافزون شیوع کرونا، نقاط پرخطر ایران، افراد پرخطر و آستانه خطر هر یک از مناطق را به طور دائم رصد و منتشر کرده و به روشنی برای شما و اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا معرفی کرده است. باید دید دستگاه‌ها چه اندازه در برخورد با افراد خاطی در مسافرت‌ها، اجتماعات و نادیده گرفتن مقررات که بر شمار مبتلایان و مرگ و میرها افزوده است، موفق بوده‌اند.
هرچند اشاره ملک زاده در این زمینه تا حدی صحیح است، اما باید پرسید که آیا داده‌های این مطالعات به ستاد ملی مقابله با کرونا ارائه شده است؟ این در حالی است که معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت از ابتدای شیوع کرونا بارها در جلسه‌های این ستاد حضور داشته و می‌توانست از برگزاری برخی مراسم با ارائه هشدارها جلوگیری کرده یا بر بستن جاده‌ها برای جلوگیری از مسافرت‌ها با توجه به مطالعات مورد ادعا، پافشاری کند.
نکته دیگر برخی توصیه‌های نه چندان صحیح مانند ایمنی گله‌ای یا استفاده از برخی داروها برای بیماران مبتلا به کرونا بود که با انتقادهای فراوانی همراه شده است. مسائل مختلفی که جای سوال دارد و با استعفای ملک زاده شاید پاسخ شفافی برای آنها ارائه نشود.
استارت انتقادات با «نیماد»
طی ماه‌های گذشته شدت حجم هجمه‌ها نسبت به ملک‌زاده بالا گرفت به طوری که به عنوان مثال در مقطعی موید علویان، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله (عج) انتقادهای جدی به معاون تحقیقات وزارت بهداشت داشت و این گلایه‌ها را رسانه‌ای کرده و در گفتوگو با ایسنا، اظهار کرد: متولیان پژوهش در کشور به مسائل اخلاقی در پژوهش توجه نمی‌کنند. برنامه‌هایی که در طی این سال‌ها در حوزه پژوهش کشور اجرایی شده، بار منفی داشته است. طی سال‌های گذشته بیشترین تعداد مقالات برگشتی از مجلات خارجی را داشته‌ایم؛ یعنی مقاله‌ای در نشریه‌ای منتشر میشود و بعد نشریه اعلام می‌کند که این مقاله قلابی است و مقاله retracمیشود. ایران بعد از چین بیشترین تعداد مقاله retrac شده را دارد و این خیلی بد است.
وی همچنین گفته بود: متولیان وزارت بهداشت و معاونان آنها دارند کار اجرایی انجام می‌دهند و یا هر هفته چند مقاله می‌نویسند؟ اگر دنبال مقاله نوشتن هستند که خب بروند مقاله بنویسند و کار اجرایی را به دست افرادی که می‌توانند، بسپارند. تخصیص بودجه‌های پژوهشی وزارت بهداشت شفاف نیست. مسوولان اعلام کنند در ۶ سال گذشته به چه کسی طرح داده‌اند و بودجه طرح‌ها چه قدر بوده است؟ در سامانه «نیماد» بودجه‌های طرح‌های ۶ سال گذشته مشخص نیست. حق داریم که بفهمیم بودجه‌های پژوهشی ۶ سال گذشته در چه طرح‌های پژوهشی و توسط کدام محققان هزینه شده است.
البته پس از طرح این موضوعات، از سوی روابط عمومی معاونت تحقیقات نیز توضیحاتی دراینباره منتشر شد اما همچنان در بسیاری از موارد هنگامی که اخبار مرتبط با تحقیقات سلامت بر روی خروجی ایسنا قرار می‌گرفت مخاطبان متعددی نسبت به بحث چاپ مقالات متعدد از سوی برخی مسئولان گلایه داشتند؛ موضوعی که حتی در صحبت‌های معاون پژوهشی وزیر علوم در ایسنا هم مورد تائید قرار گرفت و غلامحسین رحیمی بدون نام بردن از فردی خاص به انتقاد از رویه‌ای پرداخت که منجر به تولید مقالات متعدد به نام یک نفر میشود.
وی از این مبحث با عنوان پخته‌خواری پژوهشی یاد کرده و اظهار کرد: پخته‌خواری یعنی؛ دیگران کار کنند و اسم یک شخص در آن بیاید. مثلا اسم رئیس یک پژوهشکده و موسسه بدون هیچ نقشی در پژوهش و فقط به خاطر سمت او، در مقالات درج میشود! افرادی در مسئولیت‌های اجرایی وجود داشتند که سالانه ۲۰ تا ۳۰ مقاله چاپ کرده‌اند. قطعا یک جای کار ایراد دارد. البته ممکن است افراد فاضلی باشند ولی هرچقدر فضل داشته باشند امکان ندارد بتوانند چنین کاری انجام دهند. البته ممکن است در یک سال هفت یا هشت مقاله منتشر شود و سال بعد سه مقاله این روند طبیعی است.
وقتی صدای احمدی‌نژاد هم درآمد!!
اما انتقادات مطرح شده نسبت به ملک‌زاده و عملکرد او تنها به افرادی که در حیطه سلامت فعالیت داشتند خلاصه نمی‌شود. در دوران شیوع کرونا و در فروردین ماه سال جاری، از سوی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اعلام شد ایران با ۱۲ تیم پژوهشی در کنار کشورهایی چون آفریقای جنوبی، آرژانتین و کشورهای اروپایی فرانسه، اسپانیا، آلمان، هلند، بلژیک، لوکزامبورگ و انگلستان به کارآزمایی بالینی بزرگ سازمان بهداشت جهانی بر روی چهار دارو شامل: ترکیب دارویی برای درمان HIV، داروی مالاریا و داروی ضد ویروس ابولا و داروی ترکیبی از Ritonavir/ lopinavir و اینترفرون‌بتا برای درمان کرونا پیوسته است.
چندی بعد نیز از سوی ملک‌زاده اخباری مبنی بر موفقیت ایران منتشر شده و عنوان شد در مطالعه همبستگی «کارآزمایی بالینی برای درمان کووید ۱۹» سازمان بهداشت جهانی که با همکاری ۳۰ کشور از شش منطقه جهان در حال انجام است، ایران موفق به بیشترین مشارکت بیماران شده است؛ موضوعی که اگرچه در ظاهر می‌توانست خبری مثبت تلقی شود اما در نهایت با انتقادات متعدد همراه شد و حتی رئیس جمهور سابق کشور با انتشار یک فایل مصاحبه ویدئویی که در فضای مجازی منتشر شد درباره این مساله به انتقاد پرداخته و اظهار کرد: متاسفانه مقاماتی بودند که در یک پروژه تحقیقاتی بهداشت جهانی یکسری داروها را که آنها می‌خواستند آزمایش کنند، آنطور که من اطلاعات گرفتم در کل دنیا ۱۱هزار نمونه را کشورها حاضر شده بودند روی مردمشان آزمایش کنند که از این میان ۳۵۰۰ مورد در ایران آزمایش شد و من شنیدم فردی که مسئول بوده بابت این موضوع قرارداد بسته و پول گرفته است! چیزی که آنها خودشان می‌گویند هیچ تاثیری نداشته و می‌خواهند تازه آزمایش کنند. شما به ایران میاورید و بعد به عنوان یک کار تحقیقاتی قرارداد می‌بندید، اطلاعات مردم ما را می‌گیرید و به آنها می‌دهید، یک دارویی را تجویز می‌کنید و بعد بابت آن پول هم می‌گیرید؟
البته چندی پس از این انتقادات، از سوی ملک‌زاده در برخی رسانه‌ها به شبهه‌های مرتبط با این داستان پاسخ داده شد و اینگونه اعلام شد که مطالعه سازمان بهداشت جهانی برای درمان کووید ۱۹ در حال کارآزمایی بالینی بر روی داروهایی است که مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و همچنین سازمان غذا و داروی ایران بوده و همگی در فهرست فارماکوپه قرار داشته و پیش از پیدایش کرونا و تا همین حالا، برای درمان بیماری‌های عفونی و برخی دیگر از بیماری‌ها، توسط بیماران در تمام قاره‌ها اعم از اروپا و آمریکا در حال مصرف هستند و هیچ یک داروی جدید و ناشناخته‌ای نیستند.
ایسنا اما در این باره می نویسد: در این میان اگرچه می‌توان این سوال را طرح کرد که اگر در معاونت تحقیقات و به ویژه در برهه حساس شیوع کرونا تا این اندازه جای نقد وجود داشته چرا وزیر بهداشت تا نزدیک شدن به زمان سالگرد ورود کرونا به کشور این اشکالات را تحمل کرده و دندان روی جگر گذاشته است؟ بر این اساس به نظر می‌رسد این اختلاف نظرها از مدتها قبل وجود داشته و حال تنها به صورت رسانه‌ای در آمده است.
حال در وضعیت بحران کرونا و دقیقا در روزهایی که این بیماری بیشترین قربانی را از مردم کشور می‌گیرد و همزمان با شروع تعطیلات دو هفته‌ای اجباری، اگرچه شاید زمان چندانی برای مناقشه وجود نداشته باشد و ضرورت ایجاب کند امور هرچه سریعتر و با قدرت حداکثری پیش روند اما درنهایت اینگونه انتقاد یک وزیر از زیر مجموعه خود هم اتفاقی کم سابقه است که اگر آن را از منظر شفافیت در نظر بگیریم می‌تواند بار مثبتی به همراه داشته باشد و اقدامی جسورانه تلقی شود، زیرا به هر صورت وقتی فردی خود، از زیر مجموعه تحت نظارتش به اینگونه انتقاد می‌کند، پذیرفته است که جایی از کار دچار مشکل بوده و پذیرش خطا و نقص در عملکرد در نوع خود اقدام پسندیده‌ای به شمار می‌رود و بعد از به خرج دادن این شهامت، انتظار می‌رود با انتخاب سریعتر فردی جدید برای تصدی این سمت و نظارت بیشتر و تعیین دقیق شرح وظایف و انتظارات معاون بعدی در روزهای حساس شیوع کرونا به نوعی جبران مافات شود.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) اخبار ویژه (کيهان) پیام صریح ایران به جنگ‌طلبان صهیونیست (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
تقابل اژدهای زرد با ایالات متحده چه سرانجامی دارد؟
رضا دهکی
گمشده در بی اطلاعی
«ابتکار» تاثیر لایحه اصلاح قانون در بخش تعاون را بررسی کرد
لزوم رفع موانع توسعه بخش تعاونی کشور
ثبات قیمت خودرو، اصلاح سیاست می‌خواهد
ضربه بی‌انضباطی مالی به صنعت خودرو
غیرشفاف بودن محدودیت دو هفته‌ای شهرهای کشور مردم را دچار سردرگمی کرد
پیشگیری از شیوع کرونا با چاشنی سردرگمی
آیا بلاتکلیفی و فعالیت‌های یک در میان حوزه‌های فرهنگ و هنر به معنی زنده بودن آنها است؟
نفس‌های آخر!
چرا ملک‌زاده از وزارت بهداشت رفتنی شد؟
حاشیه های یک استعفا در اوج کرونا
روحانی در جلسه ستاد ملی مقابله با بیماری کرونا اعلام کرد
جوزپ بورل:
احیای برجام آسان نخواهد بود
توکلی:
با دست اندرکاران فاسد پرونده هفت سنگان سریعتر برخورد کنید
به دنبال انتشار خبر خودسوزی زنی در بندرعباس
نمایندگان مجلس واکنش نشان دادند
پمپئو:
به اعمال تحریم‌ها علیه ایران ادامه خواهیم داد
