روزنامه کيهان
1399/09/05
بودجه آموزش و پرورش از 2 اشکال ساختاری مهم رنج می‌برد
گفت‌و‌گو: محسن پورعرب آذر ماه هر سال در معادلات سیاست گذاری کشور حائز اهمیت است چرا که دولت باید لایحه بودجه سال آینده را به مجلس ارائه دهد. در همین باره حسینعلی امیری، معاون رئیس‌جمهور در امور مجلس اخیرا اظهار داشت: «پیش‌بینی ما این است که امسال هم دولت در موعد قانونی و تا پانزدهم آذر لایحه بودجه سال آینده را تقدیم مجلس شورای اسلامی کند».اما یکی از بخش‌های مورد مناقشه بودجه که هر ساله اظهارات کارشناسی بسیاری درباره آن میشود، ردیف بودجه آموزش و پرورش است. صحبت از اهمیت آموزش و پرورش و نقش آن در ساختن دنیای فردا که می‌کنیم بی‌شک یکی از مولفه‌های تاثیرگذار در موفقیت یا ناکامی، بحث بودجه یا اعتبارات است. در کنار اینکه نقش بودجه و اعتبارات چه میزان در موفقیت یا ناکامی سهم دارد، بحث دیگری وجود دارد که مورد اتفاق همه است و آن تاثیر بودجه بر موفقیت و تحقق برنامه‌های آموزش و پرورش است.
علاوه‌بر این، تحقق و استقرار سند تحول بنیادین به عنوان افق آموزش و پرورش نیازمند بودجه و اعتبارات لازم است. بنابراین نقش بودجه برای رسیدن به آموزش و پرورش تراز جمهوری اسلامی حائز اهمیت است. با این حال متاسفانه بودجه آموزش و پرورش از سال‌های دور به عنوان یک سد محکم برای پیش برد برنامه‌ها بوده است.
در ارتباط با موضوع مهم بودجه آموزش و پرورش به سراغ «سید محمد بطحایی»، وزیر سابق آموزش و پرورش رفتیم که در دوران مدیریتش در آموزش و پرورش نیز نشان داد مدیری دغدغه مند و صاحب نظر است. وی، معتقد است: «اگر قرار است آموزش و پرورش به آموزش و پرورش تراز جمهوری اسلامی و تاکید شده در سند تحول بنیادین برسد باید اشکالات و موانع پیشرفتش برداشته شود. اما اگر قرار نباشد به این مهم توجه شود مطمئنا مشکلات اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی در آینده بیش از امروز خواهد بود. آموزش و پرورش، امروز به سختی اداره میشود و نمی‌توان از این رویه‌ها انتظار تحقق اهداف مدنظر سند تحول بنیادین را داشت.» بخش اول گفت‌و‌گو با محمد بطحایی در این شماره منتشر میشود و ادامه این گفت‌و‌گو در محورهای مرتبط با این موضوع در هفته‌های بعد به چاپ خواهد رسید.
95 درصد بودجه
صرف هزینه‌های پرسنلی میشود!
وزیر سابق آموزش و پرورش در گفت‌و‌گو با خبرنگار کیهان درباره چالش‌های بودجه آموزش و پرورش اظهارداشت: نکته حائز اهمیتی که باید درباره بودجه آموزش و پرورش بدان توجه داشت سهم «هزینه‌های پرسنلی» و «سایر هزینه‌ها» از بودجه آموزش و پرورش است.
بطحایی افزود: جالب است بدانیم که حدود 95 درصد (در برخی سال‌ها یک تا دو درصد کم یا زیاد شده است) بودجه‌ای که دولت به آموزش و پرورش می‌دهد صرف هزینه‌های حقوق و دستمزد پرسنل آموزش و پرورش میشود و 5 درصد باقی مانده صرف اجرای برنامه‌های تربیتی، فرهنگی، آموزش معلمان، رسیدگی به وضعیت مدارس، پرداخت سرانه مدارس، سخت‌افزارها، نرم‌افزارها، ارتقاء کیفیت آموزش و پرورش، توسعه عدالت آموزشی و... میشود که این 5 درصد در بهترین حالت عددی حدود 3 هزار میلیارد تومان در سال میشود. بار دیگر تاکید می‌کنم که 95 درصد پولی که دولت در سال به آموزش و پرورش می‌دهد عینا مطابق قانون باید برای حقوق و دستمزد معلمان و کارکنان هزینه شود و امکان کم یا زیاد کردن هزینه‌های این بخش نیست، به بیان دیگر آموزش و پرورش تنها واسطه‌ای بین خزانه دولت و معلمان و کارکنان است و بدون ریالی کم یا زیاد باید این پول را پرداخت کند.
نخستین‌اشکال؛
اتصال به بودجه عمومی یا بودجه کشور؟
وی با‌اشاره به‌اشکالات ساختاری بودجه آموزش و پرورش ادامه داد: اما با این شرایط بحث اصلی کم بودن یا زیاد بودن بودجه آموزش و پرورش نیست بلکه‌اشکالات ساختاری این بودجه است. نخستین‌اشکال ساختاری، وابسته بودن بودجه آموزش وپرورش به بودجه عمومی دولت است. باید توجه داشت که بودجه کل کشور شامل سه بخش بودجه عمومی دولت، بودجه شرکت‌های دولتی و بانک‌ها و بودجه موسساتی که تحت عنوانی غیر از عناوین فوق در بودجه کل کشور منظور میشود، است.
وزیر سابق آموزش و پرورش گفت: سهم بودجه آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت به طور میانگین در سال‌های اخیر حدود 10 درصد بوده است. یعنی اگر بودجه عمومی دولت در یک سال 570 هزار میلیارد تومان بوده، سهم بودجه آموزش و پرورش 57 هزار میلیارد تومان بوده است. در این باره باید توجه داشت که بودجه عمومی دولت متاثر از سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی چالش‌های سیاسی و سیاست‌های بین‌المللی مانند برجام است که در نتیجه بودجه آموزش و پرورش هم از این مسائل تاثیرپذیر خواهد بود.
بطحایی افزود: در این باره فرض کنیم که وزارت راه و شهر‌سازی نیز به مانند آموزش و پرورش از موانع ایجاد شده برای تحقق بودجه تاثیرپذیر شده است که می‌تواند به نتایجی چون دیرتر عملیاتی شدن گازکشی به روستاها یا آسفالت کردن راه‌ها ختم شود اما این تاثیرات در آموزش و پرورش متفاوت است. به عنوان نمونه، آموزش و پرورش ناچار خواهد بود برای تامین هزینه‌های پرسنلی از آن 5 درصد سایر هزینه‌ها استفاده کند که این منجر به لطمه به تمامی برنامه‌ها میشود. به بیان دیگر ضربه پذیری آموزش و پرورش از اتفاقات بودجه عمومی دولت به مراتب بیشتر است و اثرات آن متاسفانه در دراز مدت در جامعه مشخص خواهد شد، زمانی که البته فرصت جبران نیست.
هدف، افزایش
رقم بودجه آموزش و پرورش نیست
وی درباره چگونگی رفع‌اشکال نخست ساختار بودجه آموزش و پرورش اظهار داشت: با چنین شرایطی پیشنهاد ما برای رفع این‌اشکال قطع وابستگی بودجه آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت و وصل کردن آن به بودجه کل کشور است. تا به امروز تلاش‌هایی در این باره انجام شده اما سیاست گذاران بودجه کشور به این مهم توجهی نداشته‌اند. به عبارت دیگر اگر این پیشنهاد محقق شود، بودجه کشور به چهار بخش تقسیم خواهد شد که یک بخش آن بودجه آموزش و پرورش خواهد بود. در پیشنهاد عنوان شده به دنبال افزایش عدد بودجه آموزش و پرورش نیستیم بلکه هدف این است که حتی همان عددی که مد نظر دولت است (به عنوان نمونه همان 57 هزار میلیارد تومان) با اتصال به بودجه کل کشور از بخش درآمدها به طور کامل محقق شود تا دیگر متاثر از اتفاقات بودجه عمومی دولت نباشد. با چنین تغییری بدون شک نوسانات بودجه‌ای آموزش و پرورش در سال‌های آینده دیگر وجود نخواهد داشت و نظام تعلیم و تربیت کشور تا حدود زیادی دیگر نگران نوسانات قیمت ارز، برجام، فروش نفت و... نخواهد بود.
وزیر سابق آموزش و پرورش با تاکید بر لزوم نظارت بر تحقق برنامه بر اساس بودجه، تصریح کرد: علاوه‌بر این، حساب کشی از آموزش و پرورش نیز محقق خواهد شد و پس از چند سال می‌توان مسئولان را مورد بازخواست قرار‌داد که چرا مثلا سند تحول بنیادین استقرار نیافته است، در حالی که در شرایط کنونی بهانه مدیران آموزش و پرورش تخصیص تمامی اعتبارها به هزینه‌های پرسنلی است و با چنین شرایطی نمی‌توان انتظار توسعه و پیشرفت آموزش و پرورش را داشت.
دومین‌اشکال؛
بی‌توجهی به کسری مزمن در بودجه
بطحایی در ادامه با‌اشاره به دومین‌اشکال ساختاری بودجه آموزش و پرورش گفت: دومین‌اشکال ساختاری بودجه آموزش و پرورش مربوط به نحوه تعیین بودجه است. بر اساس قانون، بودجه دستگاه‌ها بر اساس مضربی از بودجه سال گذشته‌شان تعیین میشود، یعنی اگر بودجه آموزش و پرورش در سال 1399 معادل 57 هزار میلیارد تومان بوده است، این عدد در درصدی افزایش ضرب میشود (که این درصد افزایش برای بودجه همه دستگاه‌ها مدنظر قرار می‌گیرد، همچنین این درصد بر اساس متغیرهای گوناگونی چون نرخ تورم، میزان درآمدهای دولت و... است) و بودجه آموزش و پرورش در سال 1400 را پیش‌بینی می‌کند. شاید به نظر برسد که این اقدامی قابل قبول است چراکه بودجه آموزش و پرورش در سال آینده از نظر عددی افزایش پیدا کرده است.
وی با بیان اینکه لزوما افزایش رقم بودجه تضمین‌کننده تحقق برنامه‌ها نیست، افزود: اما در زیر این ظاهر قشنگ یک اختلال پنهان وجود دارد. بودجه آموزش و پرورش اساسا همیشه با کسری مواجه است که اصطلاحا به آن کسری مزمن می‌گوییم. به عنوان نمونه پاداش پایان خدمتی که باید در سال 98 پرداخت شود و نمی‌شود و به سال 99 منتقل میشود و باز پاداشی که باید در سال 99 پرداخت شود و نمی‌شود و به 1400 منتقل میشود و به همین ترتیب این رویه ادامه پیدا می‌کند که منجر به کسری مزمن در بودجه آموزش و پرورش میشود.
وزیر سابق آموزش و پرورش ادامه داد: از سویی همان‌طور که‌اشاره شد دولت بودجه سال آینده را بر اساس بودجه سال قبل محاسبه می‌کند اما نه بودجه عملکردی بلکه بودجه مصوب را مدنظر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر آن کسری‌هایی که در بودجه آموزش وپرورش وجود دارند دیده نمی‌شوند و دولت بدون توجه به آن کسری‌ها، بودجه را افزایش می‌دهد. همین مسئله مشکلات عملیاتی کردن اهداف و برنامه‌های آموزش و پرورش را سخت و سخت‌تر می‌کند. در توضیح بیشتر باید عرض کنم که اگر چه به عنوان نمونه آموزش و پرورش در سال 99 بودجه‌ای معادل 57 هزار میلیارد تومان را داشته است اما بر اساس هزینه‌ها و عملکردش به عددی معادل 70 هزار میلیارد تومان نیاز پیدا کرده است که البته دولت در راستای کمک، بخشی از این کسری را پرداخت می‌کند اما نه تمام آن را، با این حال برای سال 1400، دولت آن 57 هزار میلیارد تومان را برای افزایش بودجه مدنظر قرار می‌دهد نه 70 هزار میلیارد تومانی که نیاز واقعی آموزش و پرورش کشور است.
بطحایی با انتقاد از بی‌توجهی دولت‌ها به کسری مزمن بودجه آموزش و پرورش گفت: بنابراین دومین‌اشکال اساسی که در بودجه آموزش و پرورش وجود دارد توجه به بودجه مصوب است نه بودجه عملکردی، در نتیجه کسری بودجه هر سال نسبت به سال قبل شدیدتر میشود و این باعث میشود آموزش و پرورش از 5 درصد سایر هزینه‌ها کم کند و به 95 درصد هزینه‌های پرسنلی اضافه کند تا بتواند هزینه‌های دیده نشده یا همان کسری مزمن را تا حدودی برطرف کند. با چنین شرایطی ناچار هستیم از برنامه‌های کیفیت بخشی کم کنیم تا هزینه‌های پرسنلی را محقق کنیم.
وی خاطرنشان کرد: با این توضیحات بار دیگر تاکید می‌کنم که اهمیت آموزش و پرورش به دلیل جایگاه و نقشی که در تربیت نیروی انسانی تراز جمهوری اسلامی دارد باید مورد توجه قرار بگیرد و همین یک دلیل کافی است تا نوع نگاه و تصمیم گیری سیاست گذاران و مدیران و نمایندگان مجلس درباره نحوه تعیین بودجه آموزش و پرورش اصلاح شود تا این رنج همیشگی، یکبار برای همیشه پایان یابد.
سایر اخبار این روزنامه
مشکلات اقتصادی راه‌حل دارد/نیازمند همت، شجاعت و پیگیری است
عبرت‌هایی که نمی‌گیرند!(یادداشت روز)
اخبار ویژه
ترامپ سرانجام شکست را پذیرفت /انتقال قدرت صورت می‌گیرد
انتقاد همتی از تصمیم‌گیری‌های ارزی بدون حضور بانک مرکزی
انصارالله: موشکی که به «جده» عربستان زدیم را برای حمله به اسرائيل آماده کرده‌ایم
ایران از مذاکرات صلح افغانستان حمایت می‌کند
قدر فرصت تحریم هوشمندانه را بدانیم!
بودجه آموزش و پرورش از 2 اشکال ساختاری مهم رنج می‌برد
حامیان داعش و مدافعان تحریم‌های ضدایرانی اعضای ارشد کابینه «جو بایدن»
توصیه ارگان دولت: دولت جدید آمریکا را با رویکرد منفی خطاب قرار ندهید!
