چالش حقیقی نمایشگاه مجازی کتاب!

سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران به نیابت از سی‌وسومین دوره این نمایشگاه که قرار بود از ۲۶فروردین تا پنجم اردیبهشت امسال در مصلای امام خمینی (ره) برگزار شود، آنقدر عقب افتاد که بالاخره به بهمن ماه موکول شد و این روز‌ها در حال برگزای است. این اتفاق با چاشنی اینترنت زغالی! و عدم‌توان پاسخگویی و پشتیبانی بخش فروش سایت این نمایشگاه به حضور هزاران نفری خریداران مشتاق کتاب، گلایه‌مندی بسیاری از مراجعان را به همراه داشته است؛ چالشی که توجیه نداشتن تجربه قبلی یا بهانه هجوم کاربران به سایت مطرح می‌شود؛ توجیهی که باعث شده در میان مردم، دست‌اندرکاران حوزه چاپ و نشر و رسانه‌ها با تعابیری از جمله ماست‌مالی ماجرا همراه باشد.
محسن جوادی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌گوید: «برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران در راستای تحقق عدالت فرهنگی است؛ مسئله‌ای که در نمایشگاه فیزیکی وجود نداشت. الان امکان خرید کتاب برای دوردست‌ترین مناطق کشور هم فراهم شده است. اگر زودتر برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب اقدام می‌کردیم، می‌توانستیم بسیاری از کشور‌های دیگر را به نمایشگاه کتاب بیاوریم و بتوانیم در آینده ترکیبی از نمایشگاه فیزیکی و مجازی را برگزار کنیم.»، اما در مقابل این جملات زیبا و جذاب معاون وزیر که اتفاقاً مسئولیت مستقیمی هم در چنین رویدادی دارد، برخی مراجعه‌کنندگان به سایت نمایشگاه و حتی بسیاری از ناشران چیز دیگری می‌گویند.
اولین‌ها و مشکلات
لازم است از چند منظر به این رویداد مهم و تبعات آن توجه کنیم. اولین و مهم‌ترین بخشی که باید مورد نظر باشد، اطلاق برگزاری اولین نمایشگاه مجازی کتاب تهران است که تا پیش از این سابقه نداشته است. این اتفاق فارغ از مشکلاتی که تاکنون در مسیر اجرایی و برپا کردن این نمایشگاه مجازی عارض شده در نوع خودش تجربه‌ای ارزنده و کم‌نظیر است. چه اینکه نه فقط حوزه نشر بلکه تقریباً در هیچ حوزه‌ای تا به حال تجربه‌ای در این سطح نداشته‌ایم که اقدام و اجرای نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از سوی مسئولان وزارت ارشاد حرکتی رو به جلو و قابل تقدیر است. معمولاً اولین اقدامات در هر حوزه‌ای با چالش‌ها و مشکلات متعددی مواجه می‌شوند که به شرط داشتن نگاه و حس مسئولیت‌پذیری و اقدام مسئولانه در بین مدیران و مسئولان این مشکلات از سر راه برداشته شده است و در اقدامات بعدی می‌توان از تجارب گذشته و دیگران استفاده کرد.


این نکته که یکی از برجسته‌ترین مؤلفه‌های مثبت در ارزیابی برپایی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران محسوب می‌شود، از سوی چهره‌های شناخته‌شده حوزه چاپ و نشر کشورمان نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
مجید جعفری‌اقدم، مدیر آژانس ادبی و ترجمه «پل» از جمله این افراد است که معتقد است: «فعالیت بخش بین‌الملل نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران حتی از سال‌های گذشته و نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران هدفمندتر و ساماندهی‌شده‌تر است. در دیگر نمایشگاه‌های بین‌المللی مجازی کتاب همچون فرانکفورت و بولونیا، اولویت کار با بحث رایت‌سنتر نمایشگاه بود و فروشگاه در بخش جنبی نمایشگاه قرار داشت، اما در نمایشگاه مجازی کتاب تهران، این روند جور دیگری اتفاق می‌افتد.»
به‌گفته مدیر آژانس ادبی و ترجمه «پل» در بخش بین‌الملل نمایشگاه مجازی کتاب تهران سه نوع فعالیت اجرایی شده است: نخست نمایش و عرضه کتاب آژانس‌های ادبی و ناشران داخلی و خارجی که امری معمول است. دوم، برگزاری برنامه‌های جانبی آفلاین و دیگری برنامه‌های آنلاین، البته ویدئو‌های آفلاین ارتباطی به حوزه بین‌الملل نداشته و مخاطب هدف آن، مخاطب داخلی است نه خارجی.
یک چشم‌انداز روشن
جعفری‌اقدم با اشاره به اینکه برنامه‌های فرهنگی بخش آنلاین از آفلاین مثبت‌تر و مؤثرتر است، می‌گوید: در بخش آنلاین، گفتگو‌هایی مشخص میان ناشران داخلی و خارجی و صحبت درباره صنعت نشر فراهم شده است، اما فرصتی برای ارتباط جدید میان ناشران داخلی و خارجی که در برنامه حضور ندارند، وجود ندارد. باید امکانی فراهم شود تا افراد دیگری از ایران و خارج از کشور که در فضای صنعت نشر حضور دارند، ارتباط بگیرند.
مدیر آژانس ادبی و ترجمه «پل» با بیان اینکه چشم‌انداز نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران روشن و در صنعت نشر تأثیرگذار است، خاطر نشان می‌کند: با وجود چالش‌ها و موانعی که نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران در آغاز راه با آن مواجه است، اما با توجه به تجربه نخست و حجم کار بالا، برگزاری این رویداد، اتفاق مبارکی است و قطعاً با برطرف شدن این موارد، فروش کتاب‌ها و فعالیت بخش رایت‌سنتر افزایش یافته و رویکردی مؤثر پیدا خواهد کرد.
احیای پُست
یکی دیگر از محسنات برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران جان‌بخشی و احیای مجدد پست و نقش‌آفرینی پررنگ این بخش خدماتی در ارسال مرسولات و کتاب‌های خریداری شده از سوی کاربران به آدرس آنهاست. واقعیت این است که شرایط زندگی در جامعه و نیز تا پیش از شیوع ویروس کرونا باعث کمرنگ شدن جایگاه و نقش‌آفرینی پست در بین مردم شده بود. حالا با برگزاری اجباری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی این فرصت به پست داده شده تا به شرط ارسال سالم و سلامت خرید‌های مردم به دست آنها، مجدداً جایگاه قبلی و پراثرش را در جامعه‌ای که معلوم نیست تا کی مجبور است از ویروس منحوس کرونا و مراعات دستورالعمل‌های بهداشتی مقابله با آن همزیستی داشته باشد، به دست بیاورد. واضح است که این مهم با جلب اعتماد عمومی که آن هم به شرط حفظ اموال مردم که در قالب مرسولات پستی در اختیار آن‌ها قرار گرفته است، محقق می‌شود. یکی دیگر از محسنات برگزاری این رویداد امکان گزارش‌گیری لحظه‌ای از آمار تعداد آثار فروخته شده و مبلغ فروش ناشران است که می‌تواند باعث حذف برخی حرف و حدیث‌ها در این رابطه گردد.
ایراداتی که باید رفع شوند
در همان لحظات ابتدایی اعلام آغاز به کار نمایشگاه، مشکلات یکی بعد از دیگری خودش را نشان داد. از حواله کردن خریدار به ارسال پیامکی که یا هرگز دریافت نمی‌شد یا اینکه پس از اتلاف وقت زیادی به دست خریدار می‌رسید که این تأخیر خبر از هفت‌خانی مطول و پردردسر می‌داد. یکی دیگر از معضلات اساسی این نمایشگاه سرعت اینترنت است که مشکل اغلب کاربرانی است که قصد خرید از این نمایشگاه مجازی را دارند.