عوامل افت تحصیلی در دانش‌آموزان

محمدتقی سبزواری‪-‬ مطابق با تعریفی که ما از هوش ذهنی داریم، توانایی و قابلیت‌های متنوعی همچون استدلال، برنامه‌ریزی، حل مسئله، تفکر انتزاعی، استفاده از زبان و یادگیری را هوش ذهنی می‌گویند. با استفاده از این تعریف و با استفاده از آمارهای موجود در مورد میانگین بهره هوشی نباید شاهد افت تحصیلی معناداری در آموزش و پرورش باشیم. پس باید بدنبال عوامل دیگر در آموزش و پرورش از جمله محتوا، شیوه‌های تدریس، ابزارهای آموزشی، کیفیت و عملکرد عوامل انسانی، بودجه و... باشیم.
علاوه بر هوش ذهنی، هوش هیجانی نیز در زندگی انسان نقش موثری دارد. هوش هیجانی شامل توانایی در شناخت، درک و تنظیم هیجان‌ها (احساسات) و استفاده از آن‌ها در زندگی و کنترل ارتباطات است. امروزه علمای روانشناسی بر این باورند که نقش هوش هیجانی در پیشرفت و موفقیت افراد بیش از هوش ذهنی است. خوشبختانه برخلاف هوش ذهنی، هوش هیجانی قابل افزایش است و حتی در سنین بالا می‌تواند رشد کند. گرچه هوش ذهنی می‌تواند قدرت گیرایی دروس را بالا ببرد ولی هوش هیجانی ضمن داشتن توانایی یادگیری، توان بهره مندی از دانش را نیز دارد.
تحقیقات نشان داده که رابطه معناداری بین هوش هیجانی و نمرات دروس تحصیلی از جمله ریاضی وجود دارد. این بدان معنی است که با بالارفتن هوش هیجانی، امکان فراگیری و در نتیجه افزایش نمرات درسی بیشتر خواهد شد. با توجه به اینکه بر خلاف هوش ذهنی، هوش هیجانی اکتسابی و قابل آموزش است، آموزش و پرورش و نهادهای فرادستی باید توجه به هوش هیجانی را جزو اهداف در برنامه ریزی آموزشی تعریف کنند و آموزش مهارت‌هایی که به افزایش این هوش می‌انجامد را در اولویت قرار دهند. در صورت اجرای این
برنامه ریزی و با توجه به ارتباط مستقیم هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی ما شاهد بهبود نمرات درسی و کاهش افت تحصیلی خواهیم بود. متاسفانه به رغم جدی بودن تاثیر عوامل هیجانی بر عملکرد علمی افراد، به ویژه در علوم پایه توجهی به این مسئله نشده و تنها با تکیه بر هوش ذهنی به آموزش دانش‌آموزان می‌پردازند. این تفکر غلط تا بدانجا ریشه دوانده که حتی مدارس غیر دولتی که آزادی عمل بیشتری در برگزاری کلاس‌های فوق برنامه دارند، تنها به هوش ذهنی توجه می‌کنند و هیچ برنامه‌ای برای افزایش هوش هیجانی ندارند. قطعا حرف اول برای اصلاح این امر توسط تصمیم گیران زده خواهد شد ولی نقش معلمان، محتواهای درسی، شیوه درسی و ابزارهای آموزشی انکار ناپذیر است. برخوردهای هوشمندانه نسبت به هیجانات، افزایش تعامل و ارتباط و گفتگو و کسب اعتماد به نفس که نقش اصلی در افزایش هوش هیجانی دارند، در کلاس‌ها و آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها و اردوها بوجود می‌آید. نقش معلمان در این پروژه از دیگر مولفه‌ها پر رنگ‌تر است. معلمان بدون آگاهی از روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، روش‌های آموزشی، اصول یادگیری و نحوه ارزشیابی و استفاده از وسایل کمک‌آموزشی، که هوش هیجانی دانش‌آموزان را تقویت می‌نماید، نمی‌توانند وظیفه خطیر خود را به نحو شایسته
انجام دهند.