روزنامه آفتاب یزد
1399/12/28
مراقبت از میراث نوروز در میان کرونا و گرانی
آفتاب یزد_یگانه شوق‌الشعرا: تقریبا یک سال ونیم از شروع همه گیری بیماری کرونا در جهان می‌گذرد و در این مدت سبک زندگی افراد به گونه‌ای تغییر پیدا کرده که زندگی به قبل و بعد از شیوع ویروس کرونا قابلتقسیم بندی است. در کشور ما علاوه بر همه گیری کرونا معضل بزرگ دیگری هم وجود دارد و
این معضل بیشتر اقشار جامعه را تحت تاثیر قرار داده است. معضل تورم و گرانی به قدری شدت یافته که پا به پای کرونا در حال تغییر دادن سبک و شکل زندگی افراد است؛ به نحوی که این روزها از یک طرف با وجود کرونا امکان برگزاری آیین باستانی نوروز همچون گذشته وجود ندارد و از طرف دیگر با وجود گرانی امکان انجام خرید سال نو برای بسیاری از افراد و خانواده‌ها مقدور نیست. البته نوروز در فرهنگ ایرانی مراسمی تشریفاتی و تجملاتی نبوده است اما عده زیادی امروز برای تامین حداقل‌های معیشتی زندگی‌شان با مشکلات بسیاری مواجه هستند. امسال بیشتر از هر سالی ترس این وجود دارد که آیین‌های باستانی کمرنگ‌تر شوند و در سال‌های پیش رو کم کم
از بین بروند. در این خصوص ما با کارشناسان فرهنگی و جامعه شناسان صحبت کرده‌ایم.
>نوروز آغازگر رستاخیز طبیعت
نوروز نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین ماه، جشن آغاز سال نو ایرانی و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران ایران باستان است. خاستگاه نوروز در ایران باستان است و هنوز هم مردم مناطق گوناگون فلات ایران، نوروز را جشن می‌گیرند. زمان برگزاری نوروز، در آغاز فصل بهار است که امروزه به آن برابری بهاری می‌گویند. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب میشود و در برخی دیگر از کشورها یعنی تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردمان آن جشن را برپا می‌کنند. نوروز به عنوان یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی در منطقه به ارث رسیده‌است و با رنگ و انگ ویژه، شناسنامه ایرانی به خود گرفته و از آن به عنوان نماد پیوندگر افراد و اقوام ایرانی و ملت ایران یاد میشود. ایرانیان نوروز را آغازگر رستاخیز طبیعت، گاه رویش و زایش باغ و بوستان می‌دانند و بر این باور هستند که در نوروز، همزمان با طبیعت، باید روزگار نو و جدیدی را با روان و نگرش نو، در تن‌پوش تازه‌ای آغاز کنند.
>روز بین المللی نوروز
نوروز، با عنوان رسمی «روز بین‌المللی نوروز»، توسط یونسکو به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر به ثبت جهانی رسیده‌است. در این روز برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ می‌دهد .در گاه‌شماری هجری خورشیدی، لحظه تحویل سال، تعیین‌کننده نخستین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین است. چنانچه آغاز سال، قبل از ظهر و در نیمه اول شبانه‌روز تحویل شود، همان‌روز نوروز است و اگر تحویل سال بعد از ظهر باشد، فردای آن روز، نوروز است. نوروز در تقویم میلادی در بیشتر سال‌ها با ۲۱ و گاه ۲۰ و به‌ندرت ۲۲ مارس مطابقت دارد. نوروز مجموعه‌ای از جشن‌ها و مناسبت‌ها است. جشن‌های سال نو یا جشن‌های نوروزی در ایران برنامه‌های متعددی دارد که ابتدا با چهارشنبه‌سوری شروع میشود. بعد از جشن چهارشنبه سوری آخرین پنجشنبه رفتن به مزار و آرامگاه تازه درگذشتگان است. سومین برنامه که بیشتر در خراسان جنوبی رایج است مراسم الفه است. این مراسم نیز در آرامگاه‌ها و قبرستان‌ها یا مساجد برگزار میشود و بیشتر برای تکریم و احترام به مردگان است. در این مراسم شیرینی و کیک‌های محلی (قطاب- نان شیری - گعک) به همراه سبزه در سفره گذاشته میشود.
>سفره‌های نوروزی
اما اینکه هفت چیز با نام سین باشد، پدیده جدیدی است و مستندات تاریخی ندارد. البته سفره نوروزی همواره دارای سمبل و نمادها بوده‌است اما به نظر می‌رسد گذاشتن هفت جزء آغاز شونده با حرف سین در سفره نوروزی پدیده‌ای است که روایت‌های آن بیشتر از اواخر دوره قاجار رایج شده و پیشینه تاریخی ندارد و توسط رسانه‌ها فراگیر شده‌است. یکی از ضروریات عید نوروز لباس نو و حمام رفتن بوده‌است، مردان و زنان قبل از فرارسیدن نوروز به حمام‌های زنانه یا مردانه می‌رفتند و شلوغ‌ترین روزهای گرمابه‌ها، همان چند روز سال نو بود. در گرمابه‌های قدیمی که معمولاً با چوب و هیزم در (گرخانه) یا (آتش خانه) آب داخل خزانه را که بر روی دیگ‌های بزرگ قرار داشتند گرم می‌کرد، حمامی‌ها لازم بوده که یک ذخیره ویژه چوب و هیزم را برای روزهای نوروز ذخیره کنند. در قرون گذشته بسیاری از خانواده‌ها سالی فقط یکبار می‌توانستند پلو بخورند و آن هم شب نوروز بود. شب نوروز، همه مردم یا اکثراً پلو یا چلو خورشت می‌خوردند. از این پلو نوروزی برای فقرا، سلمانی (آرایشگر) و حمامی (مسئول آتش حمام) و برای کدخدا و روحانی (معلم سنتی) محل، پیشکش می‌بردند و آن‌ها با حجم زیادی از پلو روبرو بودند و ناچار بودند آن‌ها را خشک کرده و در آینده استفاده کنند. پهن کردن سفره‌نوروزی در ایران آداب و رسوم خاصی دارد و روی سفره اجزای دیگری به‌ویژه آینه، شمع، و آب نیز حضور دارند. از دیگر اجزای سفره امروزی میشود از ماهی و تخم مرغ رنگ‌شده
یاد کرد.
>غذاهای نوروزی
یکی از متداول‌ترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته میشود، سمنو (سمنک، سومنک، سوملک، سمنی، سمنه) است. این غذا با استفاده از جوانه گندم تهیه میشود. در بیشتر کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند، این غذا طبخ میشود. در برخی از کشورها، پختن این غذا با آیین‌های خاصی همراه‌است. زنان و دختران در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان سمنو را به‌صورت دسته‌جمعی و گاه در طول شب می‌پزند و درهنگام پختن آن، سرودهای مخصوصی می‌خوانند.
>لباس نو و پاک نوروزی
حمام رفتن و پوشیدن پوشاک نو بخشی از ضروریات روز نوروز است که افراد حتماً بایستی با لباس نو و پاک به دیدار اقوام و دوستان می‌رفتند. جملی کارری در سفرنامه‌اش می‌نویسد: «ایرانیان در این روز لباس نو می‌پوشند. حتی اگر کسی پول هم نداشته باشد، مبلغی از دیگران قرض می‌کند و برای خود و بستگان و خانواده‌اش لباس و کفش نو تهیه می‌کند. زیرا معتقدند کسی که سال نو را با لباس کهنه آغاز کند، از خوشی‌های تازه سال جدید بی‌بهره خواهد ماند. از دیگر مراسم عید نوروز، یکی هم آماده کردن انواع غذاهای لذیذ در خانه‌ها و پذیرایی گرم از دوستان و آشنایان است.» در قدیم معمولاً لباس قومی و ملی هر منطقه‌ای در ایران متفاوت بود. بخصوص در هر قبیله و ایل ممکن بود نوع کلاهی که بر سر می‌گذاشتند متفاوت باشد و در نوروز لباس قومی معمول بوده‌است. در بیشتر مناطق ایران یک شنل به شکل عبا مردها بر دوش می‌انداخته‌اند. امروزه رئیس‌جمهور افغانستان از این شنل برای اعیاد رسمی
استفاده می‌کند.
>تعلق ایرانیان به کارکرد عناصر فرهنگی ایران
در این خصوص جعفربای جامعه شناس به آفتاب یزد گفت: «مردم ایران دومین عید را با مهمان ناخوانده‌ای به نام کرونا سپری می‌کنند. کرونا با فشاری که بر ملت آورده، تمام زندگی مردم را تحت الشعاع قرار داده است. اقتصاد منازل ویران شده است و معاش مردم در سخت‌ترین شرایط قرار گرفته است. بسیاری از آرمان‌ها و آرزوها به فراموشی سپرده شده است.کرونا عرصه زندگی را بر مردم چنان تنگ نموده که معیشت عادی و زندگی معمولی آدمی دچار دشواری‌های فراوان شده است. به همین دلیل زندگی انسان‌های تحت تاثیر کرونا گرفتار مصیبت‌هایی است که مسائل مربوط به آن را می‌توان فهرست وار عنوان نمود. گرانی، تورم و رکود عرصه زندگی را چنان بر مردم تنگ نموده است که ما معیشت مردم را زیر خط فقر می‌بینیم. به همین دلیل مشکلات و گرفتاری‌های مردم با این سه کلمه وحشتناک مورد تاثیر قرار گرفته است، مثلا بعضی از مواد غذایی در حال حذف شدن از زندگی مردم هستند.کرونا و تورم وضعیتی را ایجاد کرده است که ما شاهد افرادی هستیم که به نان شب محتاج هستند.»
>آداب و رسوم شناسنامه ملت
وی در ادامه تصریح کرد : « حال در آستانه رسیدن به نوروز قرار گرفته‌ایم، عیدی که از ماه‌ها قبل مردم به استقبالش می‌رفتند و لوازم مربوط به مهمانی‌ها را تهیه می‌کردند. مردم خود را آماده پذیرایی از مهمان‌ها می‌کردند و خودشان به دنبال خرید لباس و پوشاک نو بودند. همه این آداب و رسوم متاسفانه تحت تاثیر مشکلات حاکم بر اقتصاد خانواده قرار گرفته است و زندگی مردم دچار گرفتاری‌های زیادی شده است که ما باید راهکاری را برای نحوه گذران نوروز در این شرایط دشوار ارائه دهیم. آداب و رسوم و سنت‌های ما تحت تاثیر کرونا قرار گرفته و در حال فراموش شدن است. ما در عید نوروز مراسماتی از جمله عیدی دادن داشتیم. این رسم‌ها نباید فراموش شود زیرا در تاریخ ملت ما این رسومات سالیان سال وجود داشته‌اند. آداب و رسوم یک ملت برخاسته از مجموعه فرهنگی آن ملت است و در واقع هویت و شناسنامه ملت را شکل می‌دهد. به همین دلیل قطع به یقین انسان‌ها علاقه مند هستند که آداب و رسوم خودشان را
به واسطه تعلقی که به آن پیدا می‌کنند حفاظت
نمایند.»
>کارکرد آداب و رسوم ها در زندگی
وی در ادامه گفت :« آداب و رسوم نباید مورد غفلت قرار بگیرد زیرا این تعلق خاطرها
به واسطه کارکردی که این آداب و رسوم در زندگی انسان‌ها دارد مورد علاقه آن‌ها قرار می‌گیرد. مثلا عیدی دادن که از آداب و رسوم عید نوروز باستانی است منجر به افزایش مهر و محبت و پیوندهای قومیتی میشود. انسان‌ها به واسطه دید و بازدیدها از حال هم باخبر می‌شدند و به کمک یکدیگر می‌شتافتند. این‌ها بخشی از کارکردهایی است که این آداب و رسوم به واسطه این کارکردها زنده مانده‌اند و همچنان پویا در زندگی مردم حضور دارند. اگر آداب و رسوم کارکردی نداشته باشند قطع به یقین به فراموشی سپرده می‌شوند. اینک که نوروز با تقارن کرونا باعث شده است که ما نتوانیم تمام آداب و رسوم را در شکل شایسته خود به جا آوریم نباید نگران از بین رفتن و فراموشی آداب و رسوم باستانی باشیم، چرا که این آداب و رسوم هویت و شناسنامه ما و این‌ها عناصر مستحکم فرهنگ ماست. به همین دلیل بقا و دوام فرهنگ در انجام مناسک فرهنگی است. ما می‌توانیم آداب و رسوم را در این شرایط کمرنگ‌تر انجام دهیم اما نمی‌توانیم این آداب و رسوم را کنار بگذاریم. با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و یا با استفاده از تکنولوژی‌ها چه زیباست که این آداب و رسوم برگزار شود. با استفاده از ابزارهای ارتباطی مدرن می‌توان شرایطی را فراهم کرد که بخشی از این مناسک برگزار شوند. ما معتقدیم برای انتقال فرهنگی باید آداب و رسوم برگزار شوند و این با رعایت پروتکل‌ها منافاتی
ندارد.»
>میراثی که باید بدان پایبند ماند
در ادامه زینب لک پژوهشگر در این خصوص به آفتاب یزد گفت: «با توجه به شیوع جهانی بیماری کرونا باید ما همه انسان‌های دنیا را دعوت کنیم تا با رعایت پروتکل‌های بهداشتی
به میراث خود پایبند بمانند، همانند برگزاری مراسم چهارشنبه سوری که بسیاری از افراد در یک محفل بسیار خصوصی و خانوادگی این رسومات را برگزار و حفظ کردند. از نظر من باید نگاه خود را به جهان به یک نگاه جامع‌الاطرافانه‌تری مبدل کنیم چرا که ما ذره‌ای از جهان و جزئی از این کل هستیم. بنابراین نمی‌توانیم جهان را با نگاه خودمان مقایسه کنیم و تقلیل دهیم. باید با استفاده از خوانش درستی از فلسفه، جهان را تعریف کنیم. نمی‌توانیم با تعاریف ذهن ناآگاه خودمان از جهان کم کنیم. هر زمان انسان بپذیرد که جزئی از جهان است و می‌تواند تجربه کند، بنابراین می‌تواند با مواجهاتی از این دست مثل بیماری طاعون،کرونا و دیگر بحران‌ها کنار بیاید و با آن‌ها زندگی مسالمت آمیزی داشته باشد. در حال حاضر و بر اساس تعاریف علمی جهان کم کم در حال مقابله با کرونا است. واقعیت این است که برخورد با این ویروس یک برخورد کاملا علمی است و حال بد این روزها طبیعی است. امسال باید به یاد عزیزان از دست رفته از مردم بخواهیم که امید داشته باشند و این بهار را برای نو به نو شدن بر اساس واقعیت موجود بپذیرند. چرا که در این هستی واقعیتی وجود دارد و ما باید با قاعده هستی هماهنگ
باشیم.»
