روزنامه ابتکار
1400/01/28
داستان ساعت شمس‌العماره چه بود؟ تیک تاک دوباره نبض تهران
گروه فرهنگ و هنر – شاید بتوان ساعت شمس‌العماره را یکی از المان‌های تهران قدیم را به شمار آورد. این ساعت، اولین ساعت عمومی شهر زیر عمارت کلاه فرنگی نصب شده است. اما سال‌ها بود که عقربه‌های این ساعت از حرکت باز ایستاده بود. اما حالا مدتی است که این ساعت عمری زندگی دوباره پیدا کرده است.ساعت شمس‌العماره قدیمی‌ترین ساعت تهران است. ملکه ویکتوریا این ساعت را به ناصرالدین شاه هدیه‌ا داد و از آن زمان تا حالا این ساعت در برج شمس‌العماره زندگی کرده است. آن زمان در شهر، مردم با نگاه کردن به این برج ساعت را می‌فهمیدند. هر چیزی ممکن بود در حوالی‌اش خراب شود و از کار بیفتد ولی ساعت نبض تپنده تهران بود. اما کمی که از نصب ساعت گذشت، صدای حرکت عقربه‌ها آن قدر بلند بود که نه تنها کاخ‌نشینان را آزار می‌داد که مردم خیابان‌های دورتر را هم بیدار می‌کرد، بنابراین ناصرالدین شاه دستور داد تا صدایش را کمتر کنند ولی کم شدن صدا همان و قطع همیشگی صدای ساعت همان. تنها یک اشتباه کوچک باعث شد تا این ساعت ۹۰ سال بی‌حرکت بماند و آخرین زمانی که نشان می‌داد ساعت ۶ و ده دقیقه در سال ۱۳۰۴ بود.
داستان‌های عجیبی درباره این ساعت نقل شده است. مثلا جعفر شهری در کتاب «تهران قدیم» روایت کرده است: «زنگ این ساعت صدایی داشته که افراد در چهار فرسخی (۲۴ کیلومتری) آن، به وضوح می‌شنیدند و بیمار با شنیدن صدای آن قالب تهی می‌کرده است. اگرچه این اغراق و مبالغه‌ای بیش نبود و آن را بیش از حد بزرگ کرده، اما می‌گفتند بر اثر شکایت مکرر اهالی، شاه را مکلف می‌کند که دستور کم کردن صدای ساعت را داد تا با نمد صدای آن را خفیف کنند.»
داستان دیگر که در همان کتاب آمده به یک جفت جغد مربوط میشود که در کلاه‌فرنگی شمس‌العماره، جایی که ساعت نصب شده لانه کرده بودند. نوشته شده که «دو جغد نر و ماده بودند که در محفظه این ساعت لانه داشتند و شایع بود هر بار ظاهر شوند، سلطنت تغییر می‌کند. می‌گفتند در موقع کشته شدن ناصرالدین شاه، سه روز از لانه بیرون آمده بودند که روز سوم شاه تیر خورده و تاج و تخت به مظفر الدین شاه می‌رسد. آن‌چه این شایعه یا حقیقت را بر سر زبان‌ها انداخت، بیرون آمدن و ظاهر شدن این دو جغد در روزهای ۱۶ تا ۱۹ شهریور ۱۳۲۰ بود. جغدها که بیرون آمدند مردم می‌گفتند خدا عاقبت پیداشدن جغدها را به خیر کند، که متفقین به ایران حمله کردند، قحطی، کشتار و ناامنی همه جا را گرفت و شد آن‌چه قلم از بیانش عاجز است.»
اوایل دهه ۹۰ سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، محمد ساعتچی، ساعتکار قدیمی شهر، را خبر کرد تا به یک قرن سکوت ساعت پیشکشی پایان دهد. سرانجام ظهر روز ۲۲ بهمن‌ماه سال ۱۳۹۱ عقربه‌های ساعت شمس‌العماره به حرکت درآمد. گفته می‌شد هزینه تعمیر و نگهداری این ساعت ماهانه ۵۰۰ هزار تومان بود که هزینه بالای آن، کوک ساعت را پس از ۱۰ ماه، دوباره از کار انداخت. هرچند مسئولان کاخ آن زمان گفتند کوک ساعت چون از حالت دستی خارج و مکانیکی شده دوام نیاورده است.
سال ۹۷ دوباره تعمیرکار ساعت را خبر کردند و با او تفاهم‌نامه‌ای بستند تا هم کل ساعت‌های کاخ گلستان را کار بیندازد، هم هر ۱۵ روز یک بار ساعت شمس‌العماره را کنترل کند تا بار دیگر متوقف نشود. از مدیر وقت کاخ نقل شده که هزینه نگهداری و کوک این ساعت ماهانه تقریبا ۱۵ میلیون تومان می‌شد.
ساعتچی درباره علت از کار افتادن ساعت بعد از سال ۹۱ توضیح می‌دهد: ساعت‌های بزرگ به یک خادم دائمی نیاز دارند، چون هفته‌ای دو دفعه کوک می‌شوند، هر ۱۵ روز باید روغن‌کاری شوند. هر سه ماه باید شست‌وشو شوند. هر شش ماه باید باز شوند و چرخ‌دنده‌های‌شان بررسی و بازبینی شود تا ساعت همیشه کار کند. این ساعت در زمان قاجار کار می‌کرد، چون مسوول ثابت داشت که البته بعدها از ایران رفت. یک شخص یهودی بود که زن ایرانی گرفت و بعدا مسلمان شد. وقتی ساعت خوابید کسی نتوانست آن را احیا کند. ساعت مسجد سپهسالار هم همین‌طوری کار می‌کند، ۱۴ سال است زیر نظر آقای جشمید غیب‌زاده است و تمام این سال‌ها مطابق «بیگ‌بن» لندن کار می‌کند، چون هفته‌ای دو بار کوک میشود و تنظیمات آن زیرنظر است. این‌جا (کاخ گلستان) با ما راه نیامد و ساعت خوابید.
او به طنین خوش ناقوس ساعت که چند روزی است در حوالی بازار تهران شنیده میشود، اشاره می‌کند و می‌گوید: سال ۸۹ وقتی برای تعمیر آمدیم متوجه شدیم ناقوس شکسته است. ناقوس قدیمی را جوش داده بودند و صدای بدی داشت. به این نتیجه رسیدیم آن را عوض کنیم. آن زمان می‌گفتند از طرف میراث فرهنگی به فرانسه و ایتالیا رفته بودند تا مشابه آن را پیدا کنند که گفته بودند نداریم. از ارمنستان هم خواسته بودند آن‌ها هم گفتند نداریم. وقتی ما تعمیر را شروع کردیم به یکی از دوستانم که ریخته‌گر است، سفارش دادم. ناقوس را آنالیز کردیم و آن‌چه ساخته شد ترکیبی از هشت فلز از جمله برنج، مس، فولاد و روی است تا صدا طنین داشته باشد.
از به کار افتادن دوباره ساعت در آن روزها خبری نشد تا این‌که دوشنبه ۲۳ فروردین‌ماه سال ۱۴۰۰، ناقوس ساعت شمس‌العماره به صدا درآمد. تعمیرکاران این ساعت می‌گویند ۱۸ ماه برای به کار انداختن عقربه‌ها و ناقوس آن زمان گذاشته‌اند.
اما چه شد که تصمیم به دوباره راه‌اندازی این ساعت گرفته شد؟ علی محمد سعادتی، شهردار منطقه ۱۲ تهران در این‌باره گفت: بازگشایی «درِ باب عالی» کاخ گلستان دغدغه درازمدت ما بود، بنابراین با مدیریت این مجموعه تاریخی و فرهنگی صحبت کردیم و مجوزهای لازم را برای مرمت و بازگشایی آن گرفتیم. راه‌اندازی ساعت ملکه ویکتوریا هم بخشی از پروژه باب عالی است.
او افزود: این ساعت از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۸۹ از کار افتاده بود که پس از این دوره تعمیر ولی دوباره از مدار خارج شد تا امسال که دوباره صدای آن شنیده میشود و خاطره تهران قدیم را تداعی می‌کند. قرار است کارشناسانی به این منظور آموزش داده شوند تا دیگر شاهد خاموشی ساعت شمس‌العماره نباشیم.
آفرین امامی، مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، نیز گفته است: به کار انداختن ساعت شمس‌العماره پیش‌نیاز بازگشایی باب عالی بود که موضوع با شهرداری منطقه ۱۲ مطرح و با استقبال و حمایت آن‌ها نیز مواجه شد.
او افزود: هدف مجموعه جهانی کاخ گلستان این است که ساعت به‌صورت متوالی کار کند و صدای آن در منطقه شنیده شود. اجازه نمی‌دهیم بار دیگر ساعت ساکت شود.
حالا دوباره عقربه‌های ساعت تهران به کار افتاده و جریان زندگی را در شهر به نمایش می‌گذارد. اما آیا این آخرین باری خواهد بود که قلب ساعت تهران از تپش ایستاده بود؟
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) جنگ رسانه‌ای در فضای موشکی (کيهان) پیام صریح ایران به جنگ‌طلبان صهیونیست (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» راهکارهای موثر بر بهبود وضعیت اقتصاد را بررسی کرد
دلار بی‌تفاوت به سیگنال‌ها
محمدعلی وکیلی
بر سر اصلاح‌طلبان چه آمده است؟
داستان ساعت شمس‌العماره چه بود؟
تیک تاک دوباره نبض تهران
شروع امیدوارکننده نمایندگان ایران در لیگ قهرمانان آسیا
الاهلی تا توانست از استقلال گل خورد!
چند روز بعد از سفر به تهران نخست وزیر کره جنوبی برکنار شد
رهبر انقلاب : باید مراقبت بشود که مذاکره فرسایشی نشود
فصل الخطابی برای مخالفان مذاکره
واکسن کرونا، بخریم یا منتظر تولید بمانیم؟
جولان ویروس کرونا در سایه اختلاف روحانی و نمکی
سید‌حسن خمینی:
حکومت «یکدست افراطی» برای کشور خطرناک است
توسط رئیس سازمان انرژی اتمی صورت گرفت
تایید اورانیوم 60 درصد
ابتکار: زنان شایسته، داوطلب ریاست‌جمهوری شوند
