روزنامه وطن امروز
1400/02/15
سیاه‌تر از سرمایه‌داری
فرهاد بذرافکن: با وجود اینکه اقتصاددانان لیبرالی مانند میلتون فریدمن و فردریک فون هایک معتقد بودند دخالت دولت در نظام اقتصادی باید به حداقل خود برسد و تنها سازوکار عرضه و تقاضا باید بر آن حکمفرما باشد اما آنها در حوزه‌هایی قائل به ورود دولت هستند؛ حوزه‌ها یا عرصه‌هایی که اصطلاحا «شکست بازار» خوانده شده است. شکست بازار زمانی اتفاق می‌افتد که در واقع تعادلی بین عرضه و تقاضا وجود ندارد؛ بازارها غیررقابتی و اطلاعات نامتقارن باشند. با توجه به شیوع بیماری کرونا در جهان و به تبع آن در ایران و نیز ناتوانی و سوءمدیریت دولت در مهار آن، مهم‌تر از آن بحران در فراهم کردن واکسن در نبود واکسن داخلی، مجوز دادن به شرکت‌های خصوصی از سوی دولت برای واردات واکسن حکایت از آن دارد که دولت مطلوب لیبرال‌های داخلی به آبشخورهای فکری خود هم وفادار نیست و به تعبیری در این فقره کاسه داغ‌تر از آش شدند. به طور قطع هر کدام از ۲ اقتصاددان مذکور اگر زنده بودند برای توصیف وضعیت موجود از اصطلاح «شکست بازار» سخن می‌گفتند. اما دولت حتی در مورد خطیر و حساسی مانند تهیه واکسن برای شهروندان تمایل دارد شرکت‌های خصوصی را وارد این عرصه کند، چرا که به نظر می‌رسد بیشتر از آنکه موضوع سلامتی شهروندان و مدیریت کرونا برایش دارای اهمیت باشد، میدان دادن به شرکت‌های خصوصی فی‌نفسه واجد ارزش است، ولو به قیمت جان شهروندان تمام شود. «استحقاق» مطرح شده از سوی دولت برای شرکت‌های خصوصی جهت وارد کردن واکسن، کوچک‌ترین خد‌شه‌ای در اصل مشکل‌دار قضیه وارد نمی‌سازد. چه اهمیتی دارد که چه شرکتی مسؤول وارد کردن واکسن شود؛ بخش خصوصی به هر روی در پی سود و منافع حداکثری خود است اما دولت به دلیل داشتن مسؤولیت اجتماعی و داشتن نمایندگی از سوی جامعه نمی‌تواند در این موضوع از خود سلب مسؤولیت کند با این بهانه که بخش خصوصی «تخصیص‌دهنده» بهتری است. تا زمانی که وضعیت بیماری و تولید یا واردات واکسن به ثبات نسبی نرسد که همه شهروندان فرصت استفاده از آن را داشته باشند، سازوکار بازار نمی‌تواند برای فراهم کردن آن جوابگو باشد بویژه که سازوکار واردات از سوی شرکت‌های خصوصی اغلب غیرشفاف بوده و جامعه معمولا آگاهی اندکی از این سازوکار دارد. این در حالی است که بخش‌های وسیعی از جامعه در سال‌های گذشته بیشتر به ورطه فقر کشیده شده‌اند و مسؤولیت‌زدایی دولت از خود در این زمینه می‌تواند بازار سیاهی ایجاد کند که بسیاری از این بخش‌های آسیب‌دیده عملا توانایی تهیه چنین واکسنی را نداشته باشند.
