روزنامه ابتکار
1400/02/25
فضای مجازی چگونه بر انتخابات تاثیر خواهد گذاشت؟ تنور داغ انتخابات در دستان مجازی‌ها
گروه فرهنگ و هنر – این روزها تنور انتخابات داغ شده و افراد مختلفی از اقشار گوناگون با رویکردهای سیاسی متفاوت برای نامزد شدن در انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری ثبت‌نام می‌کنند. اما از چندی پیش فضای مجازی استارت گفت‌وگوها پیرامون انتخابات را زده است. برخی معتقدند تبلیغات در فضای مجازی در این عصر بیش از تبلیغات فیزیکی موثر هستند.انتخابات خرداد ماه امسال، بدون شک یکی از مهم‌ترین انتفاقات سیاسی سال 1400 است. از 21 اردیبهشت ماه، ثبت نام از متقاضیان برای تصدی کرسی ریاست‌جمهوری آغاز شده است و حالا بیش از روزهای گذشته بحث‌های سیاسی خصوصا موضوعات پیرامون انتخابات داغ شده است. حالا در روزگاری که گردهمایی ممکن نیست، نقش فضای مجازی بیش از پیش پررنگ شده است.
حالا شاهد گفت‌وگوهایی هستیم که در پلتفرم‌های آنلاین منتشر می‌شوند یا لایوهای اینستاگرامی که تلاش می‌کنند به نفع جریانی سیاسی در آتش تنور انتخابات بدمند. دورهمی‌های کلاب‌هاوسی هم که پیش از این آغاز شده بود. همین موضوع نشان‌دهنده اهمیت فضای مجازی برای تاثیرگذاری در روند انتخابات خرداد 1400 است.
طی همین چند وقت نظرسنجی‌های متعددی نسبت به مشارکت مردم در انتخابات ۱۴۰۰ منتشر شده است نظرسنجی‌هایی که گاهی از احتمال مشارکت کمتر مردم نسبت به دوره‌های گذشته به دلیل نارضایتی‌ها از وضعیت اقتصادی و دیگر عرصه‌های مدیریتی در انتخابات خبر داده‌اند و حالا یکی از اتفاقات مهم برای روشن کردن و گرم نگهداشتن تنور انتخابات سهم فضای مجازی و رسانه‌هایی است که در فضای اینترنتی فعالیت دارند.
برخی هم در این فضای غیررسمی خیلی زودتر گفت‌وگوها، مصاحبه‌ها و بحث‌های چالشی خود را آغاز کرده‌اند و در همین مدت مصاحبه‌هایی انتشار یافته که حتی باعث شده است مخاطب بی‌رغبت به انتخابات را به رای‌هایی خاموش تبدیل کند. پس یک نکته نسبت به این فضای جدید همان ظرفیت ویژه‌ای است که ایجاد کرده است و می‌تواند محل رفع مباحث چالشی و مناقشه‌برانگیز باشد.
اما در این میان برخی معتقدند شبکه‌های اجتماعی بیش از هر رسانه دیگری می‌توانند در انتخاب رییس‌جمهوری این دوره موثر باشد. ابوالفضل حاجی‌زادگان، دانشجوی دکتری علوم اجتماعی دانشگاه تهران و پژوهشگر توییتر در این رابطه گفته است: مزیت رسانه‌های جدید (شبکه‌های اجتماعی) این است که سانسور به نوعی در آنها منتفی است و دموکراتیک است. چرا که دسترسی مخاطبان تقریبا آسان‌تر است. نکته جذاب و مثبت هم در این مورد این است که رسانه‌های جدید بستری برای بخش‌های قبلا ساکت جامعه هستند و آنها امکان صحبت کردن در این فضا را یافته‌اند. یعنی این‌گونه نیست که تنها طبقه متوسط در رسانه‌ها صحبت کند و هرچند که طبقه متوسط همچنان دست بالا را دارد، اما در بسیاری از شبکه‌ها دسترسی طبقه پایین به رسانه هم افزایش یافته و دیگر جهت تاثیرگذاری یکطرفه نیست و از این جهت اتفاق خوبی است و بخش‌های قبلا فراموش شده جامعه هم حضور دارند.
او ادامه داد: درواقع دروازه‌بانی خبر رسانه‌های رسمی به لطف شبکه‌های اجتماعی آنلاین شکسته شده است. اما این‌طور هم نیست که دروازه‌بانی شکسته شده رسانه‌های رسمی کارکردی نداشته باشند. در این فضا که انحصار برداشته شده، پدیده جدیدی مانند «تنومند شدن» نهاد «شایعه» هم شکل گرفته و شکل پیچیده‌تری هم دارد که این امر نیاز به اخبار رسمی را افزایش داده است. یعنی به جای اینکه رسانه‌های رسمی بر دروازه‌بانی خبر تاکید کنند، از این نقش کلاسیک فاصله گرفته و باید در زمین جدید رسانه‌ها اخبار موثق‌تری را منتشر کنند که در این‌صورت اعتماد بیشتری را هم جذب خواهند کرد. البته در ایران این اتفاق کمی سخت‌تر است چرا که رسانه‌های رسمی در ایران بین وظیفه اطلاع‌رسانی و کنشگری سیاسی و اجتماعی تفکیکی قایل نیستند و تا وقتی‌که این تفکیک انجام نشود، چنین نقش‌آفرینی هم با مشکل روبه‌رو خواهد شد.
او افزود: تقریبا میشود گفت در انتخابات پیش رو رسانه‌های جدید دست بالا را دارند؛ به این معنا که جریان‌سازترند. اما نه به این معنی که الزاما نقش تعیین‌کننده دارند. البته این طور هم نیست که رسانه‌های رسمی نتوانند مداخله‌ای انجام دهند. نکته دیگر این که در این فضای مبهم، پرتنش و گل‌آلودی که وجود دارد، ما با انبوهی از اخبار درست و نادرست مواجهیم. چیزی که بیشتر از برخوردهای قانونی و انتظامی و پلیس فتا جواب می‌دهد، رفتار حرفه‌ای ماست، همه ما یعنی رسانه‌ها، کنشگران، جریان‌های سیاسی متخصصان و سایر بازیگران فضای آنلاین.
اکبر نصراللهی، استاد ارتباطات نیز در همین راستا گفت: انتخابات ۱۴۰۰ حتما مجازی‌تر از گذشته است. چون در انتخابات ۹۲ «وایبر» بود، در ۹۴ «تلگرام» و در سال ۹۶ نامزدهای هر دو جناح و هوادارانشان به استفاده از «لایو اینستاگرام» روی آوردند و انحصار تصویری صداوسیما را شکستند. در انتخابات امسال فکر می‌کنم با آمدن کلاب‌هاوس و سایر ابزارها، تکمیل فرایند مجازی شدن انتخابات را داریم که از سال ۸۸ با فیسبوک و تویتر آغاز شده بود. ضمنا با توجه به شرایط اجتماعی بیماری کرونا که تبلیغات محیطی در مساجد، دانشگاه‌ها و ورزشگاه‌ها ممکن نیست، به دلیل شرایط اقتصادی و تغییر مصرف رسانه‌ای مردم، تبلیغات محیطی آنچنانی هم نخواهد بود و بنابراین انتخابات ۱۴۰۰ مجازی‌تر از قبل است و تکمیل فرایندی است که از سال ۸۸ شروع شده است.
او ادامه داد: یک پدیده انتخابات ۹۶ راستی آزمایی بود و این که وقتی نامزدها مناظره می‌کردند، قبل از این که حرفشان تمام شود، موافقان و مخالفان سند رد یا تایید سخن آنها را منتشر کرده و درباره صحت یا دروغ بودن آنها با عدد و رقم صحبت می‌کردند. این نقش راستی آزمایی و نظارت بر ادعاهای کاندیداها را فضای مجازی بر عهده داشت.
او با اشاره به نقش شبکه‌های اجتماعی در شرایط انتخابات افزود: پدیده دیگری که در ۹۶ داشتیم و در ۱۴۰۰ هم خواهیم داشت، نظارت شبکه‌های اجتماعی حتی بر دستگاه‌های رسمی است. هر رسانه به اندازه وزن و مخاطبی که دارد، می‌تواند نقش ایفا کند. هر رسانه و کنشگر به میزان وزن و مخاطبش، اشرافش بر کار رسانه‌ای و میزان استفاده حرفه‌ای از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند موثر باشد. دیگر مثل گذشته تنها افراد خاصی صاحب رسانه نیستند. همه رسانه دارند و فعالند، همه چیز را دیده و امکان انتشار خبر و محتوا دارند.
اما ورود به این فضا در چند وقت اخیر، باعث شد سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر ساترا اطلاع رسانی‌هایی هم در این زمینه داشته باشد و با بیانیه‌ای به تدوین اصول و مقرراتی در زمینه برنامه‌های انتخاباتی در فضای مجازی بپردازد.
ساترا که در زمینه پلتفرم‌ها و سرویس‌های اینترنتی و همچنین ارائه مجوز و نظارت بر تولید محتوا در فضای مجازی فعالیت داشت اولین نهادی بود که به محتوای انتخاباتی موجود واکنش نشان داد.
ساترا طبق این اطلاعیه‌ها اعلام کرد که تبلیغات نامزدهای انتخاباتی در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر قاعده‌مند میشود و مقرر شد رسانه‌ها از پیش نویسی که در این راستا تهیه شده است پیروی کنند.
مدیر کل صدور مجوز ساترا، در همین راستا با اشاره به پیش‌نویس دستورالعمل «تبلیغات انتخاباتی در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر» گفت: کلیه رسانه‌ها در تبلیغات انتخاباتی باید از قوانین و مقررات انتخاباتی جمهوری اسلامی ایران و مقررات ساترا پیروی کنند. همچنین رسانه‌ها ملزم به استفاده از نشان «تبلیغات انتخاباتی» ابلاغ شده از سوی ساترا برای تمایز محتوای مشمول این مقررات از سایر محتواهای انتشار یافته هستند.
سید صادق امامیان، رییس ساترا، نیز با اشاره به شعار «انتخابات فراگیر، رسانه فراگیر» اعلام کرده است: دستورالعمل‌هایی را برای رسانه‌های صوت و تصویر ترسیم کردیم و در این میان فعالیت‌های مجاز آنها را برای تبلیغات انتخابات ابلاغ خواهیم کرد تا فضای امن و سالمی برای نامزدها و مردم در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری فراهم شود.
امامیان با اشاره به پایبندی ساترا به مصوبات کمیسیون انتخابات کشور متذکر شد: ورود ساترا به فضای مجازی و تنظیم‌گری در حوزه انتخابات اتفاق تازه‌ای است که به واسطه گسترش پلتفرم‌ها به وجود آمده است. ساترا تابع قوانین و تصمیماتی است که این کمیسیون به همه رسانه‌ها ابلاغ می‌کند.
همزمان با هشدارهای ساترا، انتشار برخی محتواها با چالش‌های هم رو به رو شد از جمله اینکه گفتگوی یکی از چهره‌های جنجالی انتخابات از سایت آپارات حذف شد و برخی گفت‌وگوها در همین فضای انتخاباتی دستخوش تغییراتی قرار گرفت.
حذف گفت‌وگوی محمود احمدی‌نژاد باعث شد که از طرف آپارات اطلاعیه‌ای صادر و توضیح داده شد که «حذف ویدئوی آقایان علیزاده و احمدی‌نژاد با ابلاغیه ساترا در تاریخ ۱۹/ ۲/ ۱۴۰۰ انجام شد» با این اتفاق ساترا نیز از در پاسخگویی درآمد و علی سعد معاون کاربران ساترا طی توییتی از دلایل حذف این گفتگوها نوشت و اینکه قوانین جمهوری اسلامی در گفتگوهای انتخاباتی باید رعایت شود.
پس از این مورد خبرهای دیگری ناظر به حذف گفت‌وگوی برخی چهره‌های سیاسی دیگر از سامانه‌های برخط هم به گوش رسید.
فارغ از این مصادیق و با پذیرش این قاعده که لازم است فضای مجازی بر اساس قواعد و قوانینی معین حرکت کند، با این حال شائبه نظارت سخت‌گیرانه بر برنامه‌های انتخاباتی، به‌خصوص در یک ماه پیش رو، این نگرانی را بوجود می‌آورد که این ظرفیت جدید قربانی یک انحصار شود و آنگونه که می‌تواند در گرم‌تر کردن فضای رسانه‌ای برای مشارکت حداکثری در انتخابات، موثر ظاهر نشود.
یک پارامتر مشارکت جمعی در انتخابات می‌تواند معطوف به تضارب آرا و تنوع و رنگ آمیزی در نامزدهای احتمالی ریاست‌جمهوری و بیان مباحث مختلف باشد.
برنامه‌های اینترنتی فضای مجازی به ویژه مخاطب کمتری نسبت به تلویزیون دارند و می‌توانند از فضای حاشیه‌هایی که از طریق تلویزیون به سرعت جنجال ساز میشود، مصون بمانند. از این حیث این فضا ظرفیت‌های ویژه‌تری را پیش روی مخاطب می‌گذارد تا بتواند در باب موضوعات مناقشه برانگیز محتوای مورد نظرش را پیدا کند. این فضا حتی می‌تواند دایره ورود رسانه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای بیگانه را به فضای مجادلات انتخاباتی تنگ‌تر کند و مخاطب با دسترسی به رسانه‌های خودی نیازمند دریافت محتوای شیطنت‌آمیز بیگانگان از آن سوی مرزها نباشد.
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» تاثیر افزایش حق مسکن بر معیشت جامعه کارگری را بررسی می‌کند
آوار اجاره‌بها بر سر کارگران
محمدعلی وکیلی
چه کسی رقیب آقای رئیسی خواهد شد؟
فضای مجازی چگونه بر انتخابات تاثیر خواهد گذاشت؟
تنور داغ انتخابات در دستان مجازی‌ها
چه کسانی برای کاندیداتوری ثبت نام کردند؟
جشنواره ثبت نام‌ها برای رسیدن به پاستور
آیا گنبد آهنین همه راکت‌های حماس را می‌زند؟
۳ غافلگیری مقاومت فلسطین برای صهیونیست‌ها
طولانی شدن مذاکرات وین نشانه چیست؟
آزمون زمان برای مذاکرات وین
لاریجانی، رئیسی و جهانگیری کاندیداهای اصلی ریاست جمهوری خواهند بود؟
آرایش نهایی انتخابات سیزدهم
حسن روحانی:
تهمت زدن و دروغ گفتن برای گدایی رای، بدترین کار است
خالد مشعل:
حمله زمینی اسرائیل دامی برای آنها خواهد بود
انتقاد از احمدی‌نژاد در نماز عید فطر
نامه ۴۴ سناتور به بایدن برای توقف مذاکرات برجام
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس خبر داد
معامله روزانه ۳ تا ۵ هزار میلیارد تومان رمزارز در ایران
نوآم چامسکی:
اسرائیل تحت حمایت آمریکا استراتژی ترور و اخراج را دنبال می‌کند
