بازآمدم تا قفل زندان بشکنم!
پولاد امین، شهروندآنلاین: … و بالاخره دوستداران شهرام ناظری بعد از حدود سه سال پای اجرای استاد نشستند. در کنسرتی آنلاین که جای خالی تماشاگران در آن مشهود بود و خود شهرام ناظری هم بارها در طول اجرایش از این مسأله ابراز ناراحتی کرد. با این حال همان‌طور که انتظار می‌رفت، کنسرت این غول موسیقی ایران اجرایی سطح بالا و درخشان بود. به‌یادماندنی، جذاب و خاطره‌انگیز، مثل بیشتر اجراهای شهرام ناظری و البته قابل مقایسه با بهترین کنسرت‌های آنلاین یک سال اخیر، مثل اجراهای آنلاین کیهان کلهر و همایون شجریان که به‌رغم کمبودهای زیرساختی و فنی، توانسته بودند دوستداران‌شان را راضی کنند…
فلاشبکبرای یادآوری آخرین کنسرت شهرام ناظری در تهران باید چرخ زمان را سه سال به عقب بازگردانیم به شهریور 97 برویم. یعنی حدود سه سال پیش. در این سه سال شهرام ناظری چند بار، از جمله در دی ۹۸ خواسته بود دیدارش را با هوادارانش تجدید کند، اما هر بار اتفاقی مانع شده بود. یک بار فضای پرتنش اجتماعی- سیاسی، یک بار سانحه هواپیمای اوکراینی و در تمام یک‌سال و اندی اخیر هم کرونا، یک معضل جهانی که باعث شد شوالیه موسیقی و آواز ایران درنهایت تصمیم به برگزاری یک کنسرت آنلاین بگیرد و بگوید که «برای جبران بیش از یک سال تعطیلی برنامه‌های فرهنگی و هنری به‌خصوص اجرای موسیقی، فرصت را غنیمت شمردم و به دعوت برنامه تلویزیونی لنز ایرانسل تصمیم گرفتیم یک کنسرت آنلاین در تالار وحدت تهران برگزار کنیم.»
شهرام ناظری البته پیش‌تر با برگزاری کنسرت آنلاین مخالفت کرده بود: «به‌رغم درخواست‌های گوناگون برای اجرای کنسرت آنلاین، اما به شخصه علاقه‌ای به کنسرت به این شیوه نداشتم. من دوست دارم کنسرت در فضایی برگزار شود که بتوانم نفس مخاطب و علاقه‌مندان موسیقی را حس کنم. اما متأسفانه به نظر می‌رسد کرونا دست‌بردار نیست و مجبوریم خودمان را با شرایط وفق بدهیم دیگر»…
آوای دوست… و بالاخره روز جمعه، هفتم خرداد، شهرام ناظری روی صحنه رفت و شماری از قطعات خاطره‌ساز و نوستالژیکش را اجرا کرد. آثاری مانند «آتشی در نیستان»، «زمستان»، «شیدا شدم»، «دلا نزد کسی بنشین»، «راست بگو» و… که کمتر علاقه‌مند موسیقی و به عبارت بهتر موسیقی‌دوستی است که ازشان خاطره نداشته باشد و دلش با دوباره شنیدن‌شان نلرزد.
شهرام ناظری این قطعات را در قالب کنسرت آنلاین «آوای دوست» در تالار وحدت روی صحنه برد.
شهرام ناظری در آغاز، اجرای کنسرت آنلاین را «یک تجربه عجیب‌وغریب» عنوان کرد: «وضعیت خیلی عجیب‌وغریبی است که برای اولین بار روبه‌روی صندلی‌های خالی نشسته‌ایم. جای مردم خالی است. سال‌ها عادت داشتیم که از حضور و نَفَس مردم انرژی بگیریم. همین نفس‌ها خیلی جاها ما را نگه داشت که کار کنیم. یک سال و نیم در ایران نبودم و در این مدت پیشنهادهای زیادی برای اجرای آنلاین به من شد که علاقه‌مند نبودم و فکر می‌کردم کرونا زود تمام شود و می‌توانیم به زودی از نفس‌های گرم و عشق‌آمیز مردم بهره‌مند شویم. ولی وقتی به ایران بازگشتم دیدم که کرونا حالا حالاها ماندگار است و این شد که تصمیم گرفتیم اجرای آنلاین داشته باشیم»…
و بدین‌گونه کنسرت «آوای دوست» با اجرای باصلابت قطعه «چو خیال تو درآید به دلم رقص‌کنان» آغاز شد…
«شیدا شدم» با آهنگسازی لوریس چکناواریان، براساس یکی از غزلیات منسوب به مولانا، دیگر قطعه محبوب شهرام ناظری است که در کنسرت «آوای دوست» اجرا شد. قطعه‌ای تأثیرگذار و کوبنده که با اینکه در این کنسرت آنلاین با تنظیمی متفاوت به اجرا درآمد، اما همچنان جذاب و شنیدنی بود. با اینکه خود شهرام ناظری ظاهرا از تأثیر منفی جای خالی مردم بر اجرای خود ناراضی بود: «امیدوارم مردمی که در منزل کنسرت را دنبال می‌کنند، اجرای آهنگ «شیدا شدم» را بعد از مدت طولانی که در خارج از سن به سر برده‌ایم، دوست داشته باشند. همان‌طور که گفتم نبود مردم در سالن کار را خیلی سخت کرده است.»
شوالیه آواز ایران در ادامه خطاب به مخاطبانش خواند: «بی شما این نای نالان بی‌نواست/ این نواها از نفس‌های شماست» و گفت: «به هر حال همیشه نفس مردم بوده که به ما انرژی و انگیزه داده و اکنون کارمان سخت‌تر است. امیدوارم بتوانیم کار را در حد متوسطی به پایان برسانیم.»
شهرام ناظری و محمدرضا شجریان را شاه‌بال‌های موسیقی ایران در 40 سال اخیر می‌نامند. در فراق یکی از این بال‌های پرواز، شهرام ناظری در کنسرت «آوای دوست» یاد خسروی آواز ایران را نیز گرامی داشت.
شهرام ناظری گفت: «در مدتی که ایران نبودم اتفاقات زیادی افتاد؛ عزیزان و بزرگان زیادی همانند دو استاد بزرگ آواز محمدرضا شجریان و عبدالوهاب شهیدی را از دست دادیم که واقعه‌ای تلخ و ناگوار است. به هر حال به قول دوستی، زندگی قطاری است که همه سوار آن می‌شویم و درنهایت ما را به ایستگاه آخر می‌برد، ولی نمی‌دانم چرا قرعه بیشتر به نام اهالی هنر و فرهنگ می‌افتد»…
و در حالی‌که سه‌تار می‌نواخت، خواند: «شاد باش ای عشق خوش سودای ما… ای طبیب جمله علت‌های ما» که تقدیمی بود به یاد و خاطره این دو استاد و دیگر اهالی دنیای فرهنگ و هنر که در یکی، دو سال اخیر از دنیا رفته‌اند… به یاد آرمان و عشق
شهرام ناظری یاد سال‌های عشق و آرمان و مبارزه را هم گرامی داشت. با اجرای قطعه «آهنگ قفل زندان» با مطلع «باز آمدم چون عید نو تا قفل زندان بشکنم، دربان اگر دستم شکست من دست دربان بشکنم» که درنهایت به «من چرخ گردان بشکنم» ختم می‌شود…
شوالیه آواز ایران گفت: «آهنگ قفل زندان برای سال‌های خیلی دور است و این اثر را همیشه ظرف این 40 سال اجرا کرده‌ام و همیشه جایگاه خود را دارد. برخی از قطعات هیچگاه جایگاه خود را از دست نمی‌دهند؛ به خصوص اگر با اشعار بزرگان ادبیات چون سعدی، عطار، مولانا و فردوسی همراه باشد. اصل این اثر برای رضا قاسمی است که سال‌هاست از ایران رفته، موسیقی را کنار گذاشته و به رمان‌نویسی روی آورده و در آن موفق بوده است.»
به روایت شهرام ناظری «آن زمان‌ها شور و حال عجیبی داشتیم و هر روز همراه با آقای قاسمی آثاری می‌ساختیم. آن دوره، زمان شکوفایی موسیقی بود. ما هم نسل‌هایمان به معنای واقعی عاشق بودیم، آرمانخواه و روشنفکر. امروزه ورود فضای مجازی به زندگی بشر و این همه خشونت که گریبانگیر همه جهان شده و البته در ایران ما روغن بیشتری دارد، برای نسل ما خیلی عجیب است»…
در توضیح درباره قطعه «راست بگو نهان مکن» نیز شهرام ناظری گفت: «این همه مولانا تأکید می‌کند راست بگو و به دنیا تکیه نکن؛ تأکیدی برای جوامعی است که سرشار از دروغ شده‌اند. تأکید همه اندیشمندان این بوده که جامعه سالم باشد و چیزی بر پرده دروغ وجود نداشته باشد. امیدوارم روزی برسد که دروغی نباشد»…
بارها در طول این کنسرت دو ساعته شاهد گلایه‌های شهرام ناظری از سختی اجرای آنلاین و اشاره‌های او به جای خالی مردم بودیم: «انگار که در خلأ اجرا می‌کنیم. در تالار رودکی که سال‌ها عادت به دیدن مردم داشتیم، اجرای آنلاین باعث شده است که در کارمان اشکالاتی داشته باشیم. اینکه این‌گونه می‌خوانم برایم غیرطبیعی است. آهنگ‌هایی را اجرا می‌کنیم که سال‌ها خوانده‌ام، ولی گاهی فکرم جای دیگر می‌رود و تپقی می‌زنم و به گمانم باقی گروه نیز همین‌گونه است. اگر این شرایط ادامه یابد، باید برای آینده فکری شود که بتوانیم به صورت آنلاین اجرا داشته باشیم»…
ناظری در مصداق «عیب او جمله بگفتی، هنرش نیز بگوی» محاسن اجرای آنلاین را هم در ادامه یادآور می‌شود: «در کنسرت آنلاین با همه عیب‌هایی که دارد دست‌مان بازتر است و می‌توانیم بیشتر صحبت کنیم. ای کاش همیشه این فضا در رادیو و تلویزیون برای ما فراهم بود که می‌توانستیم با مردم صحبت کنیم و این امر می‌توانست اثرات زیادی داشته باشد.»
