روزنامه ابتکار
1400/04/19
بحران تالاب هورالعظیم چه تبعات زیست محیطی را به دنبال خواهد داشت؟ سکوت نابخشودنی در برابر فاجعه
گروه حوادث – گاومیش‌های تشنه همه در گودالی آب جمع شده‌اند؛ دسته دسته ماهی‌ها تلف شده‌اند؛ خاکِ ترک خورده اینجا و آنجا دیده میشود؛ این تصاویر را حتما در یک هفته اخیر در شبکه‌های اجتماعی دیده‌اید. تالاب گاوخونی در حال خشک شدن است و فاجعه‌ای زیست‌محیطی در حال رقم خوردن است. حالا برای بار چندم تلاش میشود تا این تالاب احیا شود.تالاب هورالعظیم بزرگترین تالاب مرزی کشور و تالابی مشترک بین ایران و عراق است که دو سوم مساحت آن در عراق قرار دارد. قسمت ایرانی تالاب هورالعظیم از رودخانه کرخه و انشعابات آن تغذیه میشود. پوشش این تالاب نی، جگن، لویی و نیلوفر آبی است.
این تالاب سال‌ها است به دلایل مختلف از جمله خشک کردن برای جاده‌سازی شرکت‌های نفتی و همچنین خشکسالی، با کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کند، با خشکسالی امسال وضعیت بدتری پیدا کرده است. حالا با گرم‌تر شدن هوا هر روز آب باقیمانده هم تبخیر میشود و سطح تالاب پایین و پایین‌تر می‌رود. سیاست‌های آبی نیز وضع آن را بدتر کرده تا جایی که چند روز پیش تصاویر و مطالبی دلخراش مبنی بر تلفات گسترده ماهیان در تالاب هورالعظیم و آب‌تنی گاومیش‌ها در برکه‌های لجن در فضای مجازی منتشر شد.
این اولین بار نیست که هورالعظیم در خطر مرگ قرار می‌گیرد؛ در سال‌های گذشته این تالاب همیشه در خطر نابودی بوده و تنها هر از گاهی بارندگی‌ها آن را نجات دادند.
علی ارواحی، کارشناس آب و مدیریت تالاب‌ها گفته است: «بیش از یک دهه است که این تالاب با مشکل محدودیت منابع آب مواجه است. در سال‌هایی که بارش خوب بود، حال هورالعظیم هم بهتر شد. به طوری که در سال‌های ۹۸ و ۹۹ بالای ۸۰ درصد آن آبگیری کرد.»
این افزایش بارش باران در دو سال گذشته حتی منجر به این شده بود که سه ماه پیش مسئولان سازمان محیط زیست خبر از احیای هورالعظیم به کمک «همکاری همه جانبه دولت، دستگاه‌ها و مردم» دادند و گفتند که همه عوامل خشکی آن مشخص شده است.
اما با یک سال کاهش بارندگی‌ها تمام این صحبت‌ها درباره احیای هورالعظیم را زیر سوال برده است، بخش‌هایی از تالاب آب ندارند و همه دنبال مقصر هستند؛ برخی وزارت نیرو را بخاطر عدم پرداخت حق‌آبه مقصر می‌دانند، مسئولان وزارت نیرو انگشت اشاره را به سمت کشور عراق گرفته‌اند و گروهی دیگر هم می‌گویند که «آب‌دزدها» عامل شرایط بحرانی امروز هورالعظیم هستند.
خشک شدن تالاب هورالعظیم تبعات زیست‌محیطی بسیاری به دنبال دارد، تا جایی که علیرضا ورناصری، نماینده مردم مسجد سلیمان در مجلس شورای اسلامی، در صفحه شخصی خود در توئیتر، نوشت: «مرگ تدریجی تالاب بین‌المللی هورالعظیم و زیست بوم آن به دلیل ظلم آشکار ناشی از سیاست‌های بخشی‌نگر آبی، سوء تدابیر و سکوت نابخشودنی مدیران، یک فاجعه زیستی دیگر را رقم خواهد زد. به عنوان نماینده مجمع نمایندگان استان خوزستان در شورای عالی آب، به همراه همکارانم این فاجعه زیست‌محیطی و تامین حق‌آبه دائمی هورالعظیم را پیگیری خواهیم کرد.»
قاسم سلیمانی‌دشتکی، استاندار خوزستان، نیز گفته است: اگر هورالعظیم به کویر تبدیل شود، مشکل ریزگردها در خوزستان مردم را بیچاره می‌کند و سلامت مردم را به خطر می‌اندازد. از مردم تقاضا دارم امسال از شلتوک‌کاری دست بکشند و اگر از این کار دست برندارند قطعا با توجه به شرایط آبی، به آن‌ها خسارت وارد میشود.
قاسم ساعدی، نماینده دشت آزدگان در مجلس شورای اسلامی، نیز با انتقاد از وضعیت تالاب هورالعظیم اظهار کرد: متاسفانه امسال تنش آبی همه خوزستان را در بر گرفته و وزارت نیرو وظایف اولیه خود در قبال طبیعت و تامین حق‌آبه‌های زیست محیطی را انجام نمی‌دهد.
وی افزود: از ابتدای خردادماه امسال تاکنون رهاسازی آب در خوزستان توسط وزارت نیرو به حداقل رسیده است و اقدامات انجام‌شده در این زمینه اصلا مطلوب و در شان مردم خوزستان نیست.
نماینده دشت آزادگان در مجلس شورای اسلامی گفت: برخی رودخانه‌های خوزستان خشک شده‌اند و کودکان در این رودخانه‌ها فوتبال بازی می‌کنند. رودخانه جراحی توسط وزارت نیرو کاملا خشک شده و کارون با آن همه عظمت به یک نهر کوچک تبدیل شده است. رودخانه کرخه که از طولانی‌ترین رودخانه‌های کشور است نیز متاسفانه وضعیت خوبی ندارد.
ساعدی با بیان اینکه وزیر نیرو باید نسبت به وضعیت به وجود آمده در خوزستان برای رودخانه‌ها و تالاب‌ها پاسخگوی مردم باشد، افزود: وزارت نیرو موظف است که حق‌آبه شرب انسانی، حق‌آبه‌های زیست محیطی و حق‌آبه مورد نیاز کشاورزان و دامداران را تامین کند.
وی با انتقاد از عملکرد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: آقای کلانتری در جای خود جا خشک کرده و هیچ کاری برای هورالعظیم انجام نداده است.
نماینده دشت آزادگان در مجلس شورای اسلامی گفت: اتفاقاتی که امروز در هورالعظیم رخ داده است، یکی از هولناک‌ترین فجایع زیست محیطی در تاریخ است. در هورالعظیم ماهیان بسیاری از بین رفته‌اند و دام‌های ساکنان حاشیه تالاب نیز تلف شده‌اند و این تالاب، وضعیت خوبی ندارد.
اما محمدجواد اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان، در خصوص آخرین وضع تالاب هورالعظیم گفته است: نمی‌توانیم از این واقعیت که در یک سال کم آب و خشکسالی قرار داریم فرار کنیم. بر اساس آخرین تصاویر ماهواره‌ای، در حال حاضر مخزن شماره یک حدود ۵۰ درصد آبگیر است. شیب زمین این مخزن شمالی - جنوبی است بنابراین در قسمت‌های شمالی مخزن، آب ماندگار نیست. بخش‌هایی از این مخزن حتی در شرایط سیلابی هم آبگیر نشد. مخازن دو، سه و چهار نیز ۸۰ تا ۸۳ درصد و مخزن پنج ۵۲ درصد آب دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به اینکه تالاب هورالعظیم دچار تنش آبی شده است، تصریح کرد: اکنون بر اساس رصدهای انجام‌شده دبی رودخانه کرخه در حوضه‌ای که آب وارد تالاب میشود، کمتر از ۱۰ مترمکعب است. حتی در بخش‌هایی، به دلیل برداشت‌های غیرمجاز از بالادست، این میزان خیلی کمتر میشود.
اما پس از انتشار تصاویر ماهیان تلف شده و گاومیش‌های تشنه تالاب هورالعظیم در فضای مجازی و واکنش مردم، برخی اقدامات برای احیای این تالاب در دستور کار قرار گرفت که از جمله آن‌ها می‌توان به رهاسازی ۱۰۰ میلیمتر در ثانیه آب از سد کرخه به سمت پایین‌دست اشاره کرد البته به گفته قاسم تقی‌زاده خامسی - معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا - بخشی از آنچه که این روزها در تالاب مشاهده میشود و با عنوان مرگ و میر ماهیان منتشر شده به دلیل عدم تامین حقابه رودخانه دجله است.
حسین رفیع، کارشناس آب، ضمن ابراز خرسندی از جاری شدن دوباره آب در تالاب گفت: آب رهاسازی شده ویژگی‌های آب مطلوب برای تالاب‌ها را ندارد و در شرایطی که لاشه‌های زیادی از آبزیان در این منطقه وجود دارد لازم است به شرایط رهاسازی آب هم توجه کرد.
وی افزود: بیشتر تالاب‌های ایران در آخرین نقطه حوضه آبریز قرار دارند و به همین علت وقتی در بالادست اتفاقات مختلفی در جریان آب وجود می‌آوریم، در انتهایی‌ترین نقطه که تالاب است، تاثیرات آن را می‌بینیم. در واقع ساخت سد، اجرای پروژه‌های انتقال آب، برداشت‌های بی‌رویه آب در مسیر منتهی به تالاب، نوع کشت نامناسب در طول مسیر جریان آبی حوضه آبریز بر وضعیت تالاب تاثیر می‌گذارد.
وی با بیان اینکه یکی از عوامل بسیار مهم و تاثیرگذار بر وضعیت تالاب‌ها «سد»ها هستند که تلاش میشود از طریق ساخت سد آب کنترل و استحصال شود، تاکید کرد: وقتی سهم تالاب‌ها و یا محیط زیست برای وزارت نیرو در اولویت آخر قرار دارد، حق‌آبه تالاب‌ها داده نمی‌شود. معمولا گفته میشود که تخصیص آب برای شرب در درجه اول و حق‌آبه محیط زیست در درجه دوم اهمیت است اما در عمل این اتفاق نمی‌افتد و در برخی استان‌ها بعد از شرب، صنعت اولویت دوم و در بعضی دیگر کشاورزی در اولویت دوم قرار دارد به‌گونه‌ای که اگر آبی باقی بماند، بخشی از آن را به عنوان حق‌آبه به تالاب‌ها اختصاص می‌دهند که معمولا به‌طور کامل حق‌آبه هم تخصیص نمی‌یابد.
این کارشناس آب اضافه کرد: آب ته‌نشین شده پشت سدها برای تالاب‌ها مناسب نیست چراکه جریان‌های سیلابی و جریان‌هایی که به همراه خود املاح را به تالاب وارد می‌کنند علاوه بر اینکه آب تالاب را تامین می‌کنند مواد مغذی وارد تالاب می‌کنند ولی وقتی آب پشت سدها را رها می‌کنیم اگر در بهترین حالت به تالاب هم برسد ارزش غذایی لازم را ندارد ولی همین آب هم به‌طور کامل تخصیص داده نمی‌شود به‌ویژه در سال‌هایی مثل امسال که بارش کاهش پیدا کرده است.
وی درباره رهاسازی آب سد کرخه برای تامین آب تالاب هورالعظیم در پی مرگ ماهیان این تالاب گفت: این گونه رهاسازی آب نمی‌تواند ویژگی آب مطلوب برای تالاب‌ها را داشته باشد ولی از هیچی بهتر است. با توجه به حجم بالای تلفات آبزیان در هورالعظیم، این پرسش مطرح میشود که لاشه‌های آبزیان چه مخاطراتی را برای محیط زیست منطقه ایجاد می کند؟ طرح چنین پرسش‌هایی به ما یادآوری می‌کند بستن و رها کردن آب برای تالاب باید با مدیریت خاص همراه باشد تا موجب ایجاد چالش‌های مضاعف نشود.
بدون شک خشک شدن این تالاب، تبعات زیست‌محیطی بسیاری را به همراه خواهد داشت، آن هم در شرایطی که هر سال خوزستان با بحران ریزگردها روبه‌رو است، شرایط بحرانی این تالاب می‌تواند شرایط را برای مردم منطقه سخت از پیش کند.
سایر اخبار این روزنامه
ادعای طالبان: ۸۵ درصد افغانستان تحت کنترل ما است
هم مرزی طالبان با همسایگان
محمدعلی وکیلی
آقای رئیسی و ویروس شعاع قدرت!
ایران سوار بر موج پنجم کرونا است
بازگشت به روزهای وحشت
آیا پادشاه عمان، روند آشتی ایران و عربستان را تسریع می‌کند؟
میانجی در ریاض
قطعی برق در ایران چقدر خسارت بر جای گذاشت؟
لوازم خانگی سوخته، وعده‌های برزمین مانده
«ابتکار» وضعیت بازار سرمایه در ماه‌های آتی را بررسی کرد
آخرین سیگنال بورسی رئیس جمهوری
بحران تالاب هورالعظیم چه تبعات زیست محیطی را به دنبال خواهد داشت؟
سکوت نابخشودنی در برابر فاجعه
رهبر انقلاب:
احمد جبرئیل عمر خود را به مبارزه برای میهن مغصوب و ملت مظلوم فلسطین گذراند
ابراهیم رئیسی در دیدار با علما و مراجع تقلید مطرح کرد
امیدواری به اصلاح امور با وجود مشکلات
همه احتمالات درباره کابینه سیزدهم
سهم خواهی‌های دردسرساز
