روزنامه شرق
1400/05/02
فرصت‌ها و چالش‌های نفت در دولت آینده (۲)
فرصت‌ها و چالش‌های نفت در دولت آینده (2) علیرضا سلطانی-استاد دانشگاه در بخش نخست این یادداشت که در شماره 23 تیرماه منتشر شد، چالش‌هایی که دولت آینده (سیزدهم) در حوزه نفت با آن مواجه است، تشریح شد. در این بخش به فرصت‌های پیش‌روی دولت آینده برای مدیریت صنعت نفت و رفع چالش‌های این صنعت توجه میشود. صنعت نفت ایران با شاخص قدمت و سابقه دیرین، عقب‌ماندگی‌های مفرط در بخش‌های اقتصادی، فنی و مدیریتی دارد. تحریم‌های اقتصادی یک دهه اخیر، این شرایط را برای صنعت نفت که در خط مقدم جنگ اقتصادی قرار داشته، تشدید کرده است. تحریم‌ها هرچند به لحاظ کمی، صنعت نفت را در موضوع تولید و صادرات نفت خام و همچنین سرمایه‌گذاری در بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی، تحت تأثیر قرار داد اما منشأ اثرات مثبتی به لحاظ کیفی در صنعت نفت شد که باید از این اثرات مثبت به عنوان فرصت‌سازی‌های نفتی یک دهه اخیر نام برد. فرصت‌سازی‌هایی که بعضا در صنعت نفت بی‌سابقه یا کم‌سابقه است؛ فرصت‌هایی که پیش از این تابویی برای صنعت نفت و اقتصاد ایران محسوب می‌شد. به طور طبیعی این فرصت‌سازی‌ها که هنوز به نقطه تکامل و تثبیت نرسیده و نهادینه نشده است و در واقع در چارچوب روند تعریف میشود، در ابتدای راه است و باید برای اثرگذاری در صنعت نفت و تبدیل‌شدن آن به قوای محرکه در این صنعت، برنامه‌ریزی کرد تا فرایند رشد آن تکمیل شود. تکمیل و تداوم این فرصت‌سازی‌ها، می‌تواند در آینده، صنعت نفت را مولد، پیشران توسعه و مقاوم در مقابل آسیب‌ها و فشارهای خارجی قرار دهد. 1- افزایش توان شرکت‌های ایرانی در بخش‌های اکتشاف و تولید: یكی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت نفت ایران، نبود شركت‌های داخلی فعال در حوزه اكتشاف و تولید بوده است. این مسئله در مقاطعی به دلایل مختلف ازجمله تحریم‌ها، توسعه میادین نفت و گاز را با مشكل مواجه کرده و به همین دلیل آسیب‌پذیری صنعت نفت در حوزه بالادستی از این لحاظ قابل توجه است. ایجاد شركت‌های اكتشاف و تولید موسوم به E&P و همچنین دادن فرصت به آنها در مرحله اول در كنار شركت‌های بزرگ بین‌المللی با هدف كسب تجربه، مهارت و آمادگی مالی و در مرحله دوم، حضور مستقل در طرح‌های توسعه‌ای در غیاب شركت‌های خارجی، گام بزرگی برای جبران معضل نبود شركت‌های داخلی در این حوزه به شمار می‌آید. انعقاد ده‌ها قرارداد طرح توسعه میادین نفتی در بخش‌های دریایی و خشكی و به طور خاص میادین مشترك در دو سال اخیر حركتی جسورانه و فرصت‌ساز برای صنعت نفت ایران است. این اما پایان كار نیست بلكه آغاز راهی طولانی برای رسیدن شركت‌های ایرانی به توان رقابتی در سطح بین‌المللی است كه نیازمند حمایت و تشویق است. 2- مشارکت دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور با صنعت نفت: یكی دیگر از كمبودها و نواقص جدی صنعت نفت ایران، جدایی بین این صنعت با مراكز علمی و دانشگاهی كشور است. صنعت نفت در یك قرن و نیم گذشته، صنعتی كاملا وابسته به پیشرفت‌های علمی و تحقیقاتی بوده و در عین حال این صنعت به سرعت رشد علم و دانش در حوزه‌های مختلف، خدمات شگرفی داشته است اما در ایران، میان صنعت نفت و دانشگاه‌ها و مراكز علمی به دلیل وابستگی این صنعت به شركت‌های خارجی، جدایی بود. صنعت نفت و توسعه علم و فناوری رابطه‌ای متقابل آن هم در ایران دارند كه كلید آن در سال‌های اخیر با واگذاری ده‌ها طرح مطالعاتی در حوزه اكتشاف و تولید نفت به دانشگاه‌ها و مراكز طراز اول كشور زده شد و هم‌اكنون نخبگان علمی كشور با حضور در مناطق عملیاتی از نزدیك در حال مطالعه و پژوهش روی میادین نفت با محوریت طرح راهبردی افزایش ضریب برداشت نفت هستند. 3- تولید و ساخت 10 قلم كالا و تجهیزات راهبردی صنعت نفت: وابستگی صنعت نفت به تأمین تجهیزات و اقلام راهبردی به‌خصوص مته‌های حفاری، انواع شیرهای کنترلی، ایمنی و تجهیزات جانبی، پروژه ساخت انواع لوله‌های حفاری (به جز لوله‌های CRA) ،الکتروموتورهای ضد انفجار و دور متغیر، ماشین‌های دوار (به جز توربین‌ها) و مواردی از این دست، یكی دیگر از آسیب‌های صنعت نفت به شمار می‌آید كه با تشدید تحریم‌ها از ابتدای دهه 90، این صنعت را با دردسرهای زیادی مواجه کرد. ایده ساخت 10 قلم كالای راهبردی صنعت نفت از سال 94 با هدف خنثی‌سازی اثرات تحریم در دستور كار صنعت نفت قرار گرفت و با ایجاد و طراحی سازوكارهای مختلف نظیر نیازسنجی، انعقاد قرارداد با شركت‌های داخلی، استانداردسازی و نظارت، حمایت مالی و معنوی و همچنین خرید تضمینی اقلام، روند آن با جدیت دنبال شد كه به نتایج خوب و ملموسی نیز رسیده است. تداوم این حمایت‌ها، فرصت‌های توسعه‌ای و رقابتی صنعت نفت را افزایش می‌دهد. این مهم به طور طبیعی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های استارت‌آپی و تحركات نوآورانه و خلاقانه تقویت خواهد شد كه زمینه آن نیز در صنعت نفت فراهم شده است. 4- تجربه بازگشت مقتدرانه به بازار جهانی نفت: بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت با اجرای برجام از دی‌ماه 94، تجربه گران‌سنگی را برای صنعت نفت جهت رفع موانع و چالش‌های بین‌المللی فراهم کرد. این بازگشت كه برخلاف تصورات و مانع‌تراشی‌ها از سوی قدرت‌های نفتی، مقتدرانه و با سرعت صورت گرفت، نشان از آمادگی و توانمندی صنعت نفت برای حفاظت از منافع و جایگاه خود در عرصه بین‌المللی دارد. این تجربه و آمادگی برای دور جدید بازگشت ایران به بازارهای جهانی باید به عنوان یك فرصت بزرگ در نظر گرفته شود. 5- دیپلماسی فعال انرژی و جایگاه مؤثر و مناسب در مجامع جهانی انرژی: یكی از مهم‌ترین فرصت‌سازی‌های صنعت نفت در شرایط كنونی، جایگاه مؤثر و مناسب در مجامع جهانی انرژی است. این مهم كه بارها در قالب نشست‌های اوپك و اوپك‌پلاس و همچنین در مذاكرات دوجانبه مقامات نفتی كشور با دیگر كشورهای نفتی و اظهارنظرها و گزارش‌های رسانه‌ای بین‌المللی هویداست، در شرایطی رقم خورده كه به اذعان كارشناسان انرژی، بشكه‌های نفت عامل تعیین‌كننده جایگاه كشورها در عرصه بین‌المللی و مجامع جهانی انرژی است. ضمن تأیید این مسئله، تأكید میشود ایران در شرایطی بازیگری فعال و مؤثر در عرصه بین‌المللی است كه از كمترین بشكه‌های نفت در بازار به خاطر تحریم‌ها برخوردار بود. در واقع دیپلماسی فعال تا حدی جبران كمبود بشكه‌های نفت در بازار را کرد. این شرایط فرصت مناسبی برای رفع مخاطرات و چالش‌های بین‌المللی حضور ایران در عرصه جهانی نفت و گاز است. این فرصت‌ها به طور طبیعی زیرساخت‌های لازم برای توسعه کیفی صنعت نفت با نگاه به آینده بازار نفت و انرژی‌های هیدروکربوری را در حوزه‌ای راهبردی نظیر افزایش تولید نفت از طریق افزایش ضریب برداشت از میادین نفتی فراهم کرده است. افزایش ضریب نفت باید محوری‌ترین و اصلی‌ترین سیاست نفتی ایران در کوتاه‌مدت باشد و همه سیاست‌ها و برنامه‌ها در راستای آن تعیین شود. هر یک درصد افزایش ضریب برداشت، با نفت بشکه‌ای 50 دلار، رقمی در حدود 700میلیارد دلار به ثروت ایرانیان می‌افزاید. این رقم البته با گذشت زمان و در نتیجه کاهش مصرف انرژی‌های هیدروکربوری، دچار کاهش ارزش خواهد شد. ادامه در صفحه 9
سایر اخبار این روزنامه
شرايط انسدادي نيازمند كاتاليزور است
تقصیر کدام رئیس‌جمهور است؟
ایران رژه رفت؛ با همان لباس‌ها!
۷ دستور ویژه برای حل مشکلات زندانیان
دولت بعدی حل مشکلات خوزستان را جدی دنبال کند
مطالبه «مظاهرات سِلمی» چیست؟
احیای اصلاحات با اتاق فکر «چه باید کرد؟»
راه متفاوت ایران برای تجارت نفت
نامه بیش از ۵۴۰ استاد دانشگاه درپی حوادث خوزستان
«وتجارت» موفقیت را معنا کرد
خوزستان، آزمونِ سخت تاریخ
فرصت‌ها و چالش‌های نفت در دولت آینده (۲)
بازار مسکن و یک نگاه نادرست
خشک‌سالی بی‌نظیر یا مدیریت دولتی بی‌نظیر؟!
