روزنامه شرق
1400/05/03
ژئوپلیتیک خوزستان و لزوم نگاه ملی
ژئوپلیتیک خوزستان و لزوم نگاه ملی کوروش احمدی . دیپلمات بازنشسته خوزستان موقعیت منحصر‌به‌فردی در بین استان‌های ایران دارد. این استان بهعنوان مهم‌ترین استان نفت‌خیز ایران و نیز به‌دلیل قرار‌داشتن در کناره خلیج فارس و در جوار کشورهای عربی، به لحاظ ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک مهم‌ترین استان ایران است و اهمیت منطقه دریایی مجاور این استان عمدتا ناشی از موقعیت آن است. ترکیب جمعیتی خوزستان موجب شده این استان از قرن نوزدهم پیوسته با تهدیدات ژئوپلیتیک ویژه‌ای مواجه باشد. تاکنون وفاداری عرب‌های خوزستان به هویت ایرانی‌شان یکی از دلایل اصلی دفع این تهدیدهای ژئوپلیتیک بوده است. عرب‌های شیعه ایرانی که عمدتا در قرن شانزدهم میلادی و با تشویق شاهان صفوی با هدف مقابله با تعرضات عثمانی در این استان مستقر شدند، طی چهار قرن نقش عمده‌ای در دفاع از ایران داشته‌اند. در جریان جنگ هرات در 1856، شماری از قبایل عرب به رهبری شیخ جابر الکعبی، قوی‌تر از قشون قاجار در برابر هجوم انگلیس به سمت اهواز از طریق کارون ایستادگی کردند. 67 سال بعد، حمایت‌نکردن عرب‌های خوزستان از شورش شیخ خزئل موجب شد رضا‌شاه بتواند به‌آسانی شورش او علیه دولت مرکزی را که در هماهنگی با انگلیس و برخی از قبایل عرب در کویت و عربستان در جریان بود، سرکوب و او را دستگیر و در تهران زندانی کند. در مراحل بعد، خصلت تهاجمی پان‌عربیسم و دولت‌های بعثی عراق، اگرچه تنش‌هایی را متوجه خوزستان کرد، اما عقیم ماند. تبلیغات پان‌عربیستی نه‌تنها هیچ انعکاسی در بین عرب‌های ایران نیافت، بلکه آنها برخلاف تصور صدام، به‌طور مؤثر در برابر حمله ارتش عراق به خوزستان مقاومت کردند. اگرچه با سقوط پان‌عربیسم و جنبش بعث تا حد زیادی از دامنه تهدیدات از این نواحی علیه خوزستان کاسته شد، اما خطرات بالقوه‌ای همچنان باقی است که از آن جمله می‌توان به تردیدهای بغداد در 20 سال گذشته برای اجرای توافق‌نامه 1975 بر سر مرزهای آبی دو کشور و تبلیغات ضد ایرانی برخی دولت‌های عربی منطقه اشاره کرد. دلیل دیگر اهمیت خوزستان، وجود بخش عمده منابع نفتی کشور در این استان است. بخش عمده ذخایر نفت ایران، یعنی در حدود 71 درصد، در خشکی واقع است و 80 درصد از این ذخایر واقع در خشکی در خوزستان قرار دارد.همچنین این واقعیت که بخش درخور توجهی از ذخایر نفتی ایران در حوزه‌های نفتی مشترک با کشورهای خارجی در خوزستان یا آب‌های مجاور این استان در خلیج فارس قرار دارد، موجبات حساسیت بیش از پیش این استان را فراهم آورده است. در ارتباط با بهره‌برداری از برخی میدان‌های نفتی مشترک، مانند میدان نفتی فکه بین ایران و عراق، تنش‌هایی در سال‌های اخیر وجود داشته است. در خصوص تعیین حدود مرز دریایی ایران با عراق، کویت و عربستان نیز اختلاف‌های عمده‌ای وجود دارد که با توجه به قرارگرفتن منابع نفتی در مناطق محل اختلاف، از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است. رودهای متعدد در این استان و جلگه وسیع و حاصلخیز خوزستان یکی دیگر از دلایل اهمیت این استان است. رودهای متعدد این استان در منطقه خشک خاورمیانه از نظر هیدروپلیتیک نیز ویژگی‌ها و حساسیت‌های خود را دارند و بر حساسیت و اهمیت ژئوپلیتیک استان افزوده‌اند. در شرایطی که برای مثال کشور هلند با 42 هزار کیلومتر‌مربع وسعت دومین صادر‌کننده بزرگ محصولات کشاورزی و دامی در جهان است، خوزستان با 64 هزار کیلومتر‌مربع می‌توانست در صورت مدیریت درست و آمایش سرزمینی صحیح، بخش عمده‌ای از محصولات کشاورزی و دامی کشور را تأمین کند. بااین‌حال، امروز مردم خوزستان متأسفانه حتی برای تأمین آب آشامیدنی خود نیز با مشکل مواجه‌اند. اگرچه بخشی از مشکل ناشی از خشک‌سالی است، اما طرح آن بهعنوان دلیل اصلی بحران جاری، تنها ناشی از تلاش مسئولان برای فرار از مسئولیت است. کشورهایی را در منطقه می‌شناسیم که حتی یک جوی آب طبیعی هم در آنها جاری نیست، اما با مشکل یا تنش آبی نیز مواجه نیستند. اداره کارآمد استانی با این اهمیت و با چنین ترکیب قومی متنوعی، تنها با نگاهی ملی و توسعه‌گرا ممکن است. دولت‌های دوراندیش و توسعه‌گرا همیشه توجه بیشتری به عمران و آبادی سرحدات خود دارند و هم‌زمان مزیت نسبی مناطق را بهعنوان عامل تعیین‌کننده در آمایش سرزمین در نظر می‌گیرند. متأسفانه آنچه در دهه‌های اخیر در ایران اتفاق افتاد، از این مطلوب‌ها فاصله بسیار داشته است. نتیجه اینکه خوزستان که در گذشته یکی از پیشرفته‌ترین استان‌های ایران از نظر درآمد سرانه، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، جذب مهاجر، گردشگری و... بود، اکنون به یکی از پرمشکل‌ترین استان‌های کشور تبدیل شده و بخشی از جمعیت آن به نحو نگران‌کننده‌ای در حال خروج از آن هستند. هم‌زمان، به دلیل سوءسیاست‌ها، در بسیاری از دیگر مناطق سرحدی کشور نیز با مشکلات فزاینده قومی، اجتماعی و توسعه‌ای مواجه هستیم که عمدتا ریشه در کوته‌بینی و منطقه‌گرایی مسئولان مرکز‌نشین از یک سو و نگاه امنیتی سطحی و مهندسی‌محور آنها از سوی دیگر دارد. اینکه اعتراضات در خوزستان به شائبه قومی آلوده نیست، به‌روشنی گویای تداوم علقه‌ها و پیوندهای مردم این استان با ایران است. متقابلا، پشتیبانی گسترده همه ایرانیان در سراسر کشور از خواسته‌های بحق مردم خوزستان، نشانه آگاهی عمیق همه مردم از شرایط خطیر کشور و درد مشترکی است که هرگز جدا‌جدا درمان نمی‌شود. صدای باشو، غریبه کوچک، (کودک خوزستانی عربی که دست حادثه او را در پناه یک خانواده گیلانی قرار داد) همچنان طنین‌انداز است که: «ایران سرزمین ماست، ما از یک آب و خاک هستیم، ما فرزندان ایران هستیم». اوج این شاهکار بهرام بیضایی آنجاست که باشو و اعضای خانواده گیلانی با هم برای دفع آفات مزرعه مشترکشان اقدام می‌کنند.
سایر اخبار این روزنامه
فروپاشی برجام نزدیک است؟
مردم گله‌مند از تبعیض
مشکلات خوزستان باید طبق دستور رهبری حل‌و‌فصل شود
جلسه‌ای که برگزار نشد
کدام جریان سهم بیشتری از کابینه رئیسی می‌‌خواهد؟
اداره شهر با روش‌های منسوخ‌شده
دادستانی کل کشور علیه روحانی اعلام جرم کند
تاریخ‌سازی جواد فروغی متفاوت‌ترین پرستار ایرانی
شاهکار والیبالیست‌ها در گام نخست
حکومت سدّ و سیل
تحلیل چرخه توسعه ناموزون خوزستان
اطلاعات منتشرشده از معاملات شهرداری کامل است
ژئوپلیتیک خوزستان و لزوم نگاه ملی
