روزنامه خراسان
1400/06/28
توقعات کوهستان از ما
آدم‌هایی که در بالا و پایین‌های زندگی وا نمی‌دهند، در نظر ما «مثل کوه محکم اند»؛ وقتی می‌خواهیم خیال کسی را بابت حضور و حمایت‌‌مان راحت کنیم، می‌گوییم «مثل کوه پشتتم». اگر بخواهیم کاری را شاق و بعید جلوه بدهیم، یاد «فرهاد کوهکن» می‌افتیم اما حالا وضع فرق کرده است. کوه‌ها انگار خیلی هم محکم و قوی نیستند و کندن و ویران کردن شان کار چندان شاقی نیست، شاید هم زور بشر بیشتر شده است که کوه را می‌برد و می‌تراشد و بیمار و بی‌رمق رها می‌کند. یکی در دل کوه جاده می‌سازد، یکی ویلا؛ یکی در جست و جوی سنگ قیمتی و گیاه کمیاب، خاکش را می‌روبد و دیگری صافش می‌کند تا تفریحگاه علم کند. عده‌ای بین کوهستان و زباله‌دانی فرقی نمی‌بینند و برای عده‌ای دیگر کوه، شکارگاهی است و گونههای جانوری‌اش، سیبل های متحرکی که زدن و کشتن و خوردن شان اسباب سرگرمی است. خلاصه هرکس طلبی از کوه دارد هر طور که شده وصولش می‌کند. امروز یعنی 19 سپتامبر به مناسبت روز جهانی حفاظت از محیط زیست کوهستان به خودمان یادآوری می‌کنیم که چرا اجازه نداریم به حریم کوه‌ها تعرض کنیم و چه وظیفه‌ای در قبال‌شان داریم تا همچنان بالنده و آزاد بمانند، نه افتاده و زمین‌گیر.حفاظت از کوهستان در کوهستان گردی
ما در برابر محیط پیرامون مان مسئول هستیم؛ درست است که یک عده اسم و رسم‌شان «مسئول» است و بابتش حقوق می‌گیرند و گاهی هیچ کاری نمی‌کنند اما این قضیه مسئولیت را از ما ساقط نمی‌کند.در ادامه در مطلبی با عنوان «اعداد در باره کوهستان چه می گویند؟» راجع به اهمیت و نقش مستقیم کوه‌ها در زندگی انسانی خواهیم گفت اما این تنها یک وجه ماجراست؛ کوه ها زیستگاه گونههای جانوری و گیاهی بسیاری هستند و ما حتی اگر پای خودمان هم درمیان نباشد، اجازه نداریم با تعرض به کوه، حیات موجودات دیگر را به خطر بیندازیم. شاید فکر کنید مخاطب این پرونده شما نیستید چون نه کوه‌خواری می‌کنید، نه شکار می‌روید و نه تا حالا شعله کبریت و فندک تان، باعث آتش‌‌سوزی‌های کوهستان‌ها شده است. خب البته بابت این چیزها باید به خودتان تبریک بگویید اما شما هنوز هم در برابر کوه‌ها مسئول اید؛ اگر اهل کمپ زدن در ارتفاعات هستید، اگر به طور حرفه‌ای یا آماتور کوهنوردی می‌کنید و اگر در اطراف تان کسانی دارند به کوه ها آسیب می‌رسانند، خب چه کار میشود کرد؟
اگر کوهنوردی می‌کنید...
باید بدانید که هر کوه، ظرفیت پذیرش گردشگر مشخصی دارد که اگر از آن تجاوز شود، کوبیدگی و فرسایش خاک را به دنبال خواهد داشت. برنامه‌های کوهنوردی عموما یک روز آخر هفته را برای گردش انتخاب می‌کنند و سیل کوهنوردان بی توجه به آن که کوه اصلا ظرفیت چنین جمعیتی را ندارد، روانه قله می‌شوند.
حتما از کوهنورد های با تجربه شنیده‌اید که بهتر است در مسیرهای پاکوب حرکت کنید و شاید در توضیح برای‌تان گفته باشند که این ملاحظه برای حفظ ایمنی خودتان ضروری است. اما ماجراجوها و کله شق‌ها گوش‌شان به این حرف‌ها بدهکار نیست و ترجیح می‌دهند مسیرهای میان‌بر و راه‌های تازه را امتحان کنند چون به جرئت و جسارت خودشان اطمینان دارند؛ خب لازم است بدانید که این کار یک تصمیم شخصی نیست بلکه باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و فرسایش خاک در نقاط بیشتری از کوه میشود.
کسی هست که نداند جا گذاشتن زباله در طبیعت به هیچ وجه مجاز نیست؟ خب گرچه این موضوع بدیهی به نظر می‌رسد باز هم کوه‌ها مملو از زباله‌اند. البته کوهنوردهای حرفه‌ای معمولا نه تنها زباله نمی‌ریزند که در قالب گروه‌های داوطلب، رد خودخواهی دیگران را هم پاک می‌کنند. اما نکته مهمی که شاید درباره زباله ندانید این است که حتی پسماندهای تجزیه پذیری مثل باقی مانده غذا و پوست میوه هم باعث آلودگی می‌شوند و تجزیه کامل‌شان گر چه از موادی مثل پلاستیک سریع‌تر انجام میشود اما باز زمان می‌برد پس به خیال آن که این مواد به کود تبدیل خواهند شد، در طبیعت رهای‌شان نکنید.
گیاهانی که روی کوه می‌رویند، قرار نیست با ما روی زمین آورده شوند، به چند دلیل؛ وقتی گیاهان کوهی را می‌چینیم، فرصت گلدهی و گرده‌افشانی را از آن‌ها می‌گیریم و باعث انقراض شان می‌شویم. گیاهان در ارتفاعات با جذب شدن آب در خاک، جلوی جاری شدن آب و سیلاب را می‌گیرند پس در نهایت دود زمینی که لخت میشود، توی چشم خودمان می‌رود. نکته مهم دیگر آن که بسیاری از این گیاهان، خوراک گونه های جانوری هستند و چیدن و سوزاندن شان، زندگی این حیوانات را به خطر می‌اندازد.
در ارتفاعات پرتردد، پناهگاه هایی ساخته میشود که ظاهرا اقدامی برای تأمین آسایش و امنیت کوهنوردان است اما به دلیل استفاده از مصالح ناسازگار با محیط‌‌زیست در آن‌ها عملا باعث آسیب به کوهستان می‌شوند. غیر از مصالح، اصولا برپایی این نوع پناهگاه ها مصداق ساخت و ساز در کوه‌هاست که آلودگی صوتی و زیست محیطی را در پی دارد. شما به عنوان یک کوهنورد و به عنوان کسی که در سرمایه ملی کوهستان سهمی دارید، باید مراجع مربوط را وادار کنید تا در برابر کوچک ترین اقدامی در ارتفاعات پاسخ‌گو باشند و به جای تخریب طبیعت، کمپ‌های موقتی و فصلی بر پا کنند.
اگر در کوه کمپ می زنید...
پر واضح است که نکات پیش گفته درباره کمپرها هم صدق می‌کند اما این گروه دوم چون نسبت به کوهنوردی تفریحی زمان بیشتری را در طبیعت می‌مانند، باید حواس‌شان به چیزهای بیشتری باشد؛ از جمله به توالت رفتن در ارتفاعات! بعضی‌ها معتقدند مدفوع انسانی درحکم کود نه تنها برای طبیعت ضرری ندارد که اتفاقا مفید هم هست اما این تصور اشتباه است. باران، باکتری های مدفوع را به جریان‌های آب مثل رودخانه‌ها منتقل می‌کند و بیماری های عفونی از طریق مدفوع انسان به راحتی شیوع می‌یابد. پس اگر در نزدیکی نهری کمپ زده‌اید – که از لحاظ ایمنی تصمیم اشتباهی است- برای اجابت مزاج دست کم 70متر از آن فاصله بگیرید و حفره‌ای به عمق 15 تا 20سانتی‌متر ایجاد کنید تا مدفوع در آن دفن شود. دست‌های‌تان را در جریان آب نشویید و درعوض از ژل ضد عفونی‌کننده استفاده کنید.
مدام می‌شنویم که نباید در طبیعت آتش روشن کرد اما همچنان در کوه‌ها و جنگل‌ها و دشت‌ها آتش برپا میشود. خب دست کم چطور آتش روشن کردن را یاد بگیریم. اگر در کوه یا هر جای دیگری کمپ می زنید، با خودتان منقل ببرید. اگر فراموش کردید، با چند تا سنگ روی قسمتی از زمین که گیاهی بر آن نروییده است، اجاقی بسازید و آتش را در آن شعله‌ور کنید. هیزم آتش‌تان را از چوب‌های خشک افتاده روی زمین فراهم کنید و شاخه درختان را نشکنید.
اگر به حیوانی برخوردید، به او نزدیک نشوید؛ لمسش نکنید و غذا به او ندهید حتی اگر به نظرتان رسید «وای چه پرنده بامزه‌ای!». حیوانات در طبیعت برای غذا پیدا کردن نه تنها به کمک انسان نیاز ندارند که اتفاقا این کار می‌تواند به آن ها آسیب برساند؛ هم به دلیل نوع غذایی که ما مصرف می‌کنیم و برای معده حیوانات مناسب نیست و هم به این دلیل که اگر حیوان به غذای دستی عادت کند، توانایی شکار و ادامه حیاتش مختل میشود.
ایجاد سر و صدا در کوهستان، نظم طبیعی آن را برهم می‌زند و در زمره انواع آلودگی طبقه‌بندی میشود. پس همان طور که آب و خاک کوه نباید آلوده شود، آلودگی صوتی و نوری هم مجاز نیست و بر اکوسیستم تأثیر منفی می‌گذارد. اگر بچه‌ها را با خودتان به کمپ می‌برید، لازم است پیش از سفر حتما همه این نکات را به آن‌ها آموزش بدهید و اگر حیوان خانگی همراهتان است، باید حواس‌تان را چندین برابر بیشتر جمع کنید تا رفتارش آسیبی به محیط کوهستان نزند.
به همان اندازه که چیدن گیاهان کوهی بین گروهی از کوهنوردها طبیعی و رایج است، یادگاری برداشتن از طبیعت هم به عادت بعضی از کمپرها تبدیل شده است. هر آن چه که در محیط کوهستان وجود دارد، متعلق به همان محیط است و شما نباید آن را بردارید یا حتی جابه‌جا کنید. هیچ گیاهی حتی میوه کاج که به نظر عده‌ای وسیله‌ای ضروری برای تزیین خانه است و هیچ حیوانی حتی حشره کوچک خوش‌رنگی که می‌تواند کلکسیون حشرات‌تان را جذاب‌تر کند و هیچ جزء دیگری از طبیعت حتی یک تکه سنگ نباید توی کوله شما جا خوش کند.
اگر شاهد کوه خواری هستید...
اگر کوهنوردی، تفریح محبوب تان نیست و برای تعطیلات تان برنامه هایی غیر از کمپ زدن دارید، باز هم کوه‌ها به توجه و کمک شما نیاز دارند. اصل 45 قانون اساسی می‌گوید« معادن، دریاها، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و سایر آب های عمومی، کوه‌ها، دره‌ها، جنگل‌ها، نیزارها و بیشه‌های طبیعی، ثروت عمومی به حساب می‌آیند و طبق مصالح عامه باید نسبت به آن‌ها عمل شود». خب واضح است که کوه خواری و آواره کردن گونههای حیوانی و از بین بردن گونه های جانوری کوهستان‌ها و تحمیل تبعات زیست محیطی به زندگی امروز ما و نسل آینده، با مصلحت عمومی منافات دارد.
حالا که می‌دانیم هر نوع دست درازی به طبیعت از جمله کوه‌ها، تصرف عدوانی به شمار می‌رود، موظف هستیم در صورت مواجهه با این رفتار، فارغ از این که چه کسی و چه نهادی و با چه میزان برخورداری از قدرت مشغول انجامش است، آن را گزارش بدهیم حتی اگر ته دل‌مان بدانیم زور ما به گردن کلفت های کوه‌خوار نمی‌رسد. ما به هر حال باید تلاش‌مان را بکنیم و خب در مواردی گزارش‌های مردمی و پیگیری‌های متعدد توانسته است پروژه های آسیب‌رسان به طبیعت را متوقف کند یا دست‌‌کم جلوی صدمه های احتمالی آینده را بگیرد.
مصادیق کوه خواری، مشخص هستند و در همین پرونده هم به اختصار به آن‌ها اشاره کرده‌ایم. با این حال یادآوری‌اش بی‌فایده نیست؛ هر نوع تغییر کاربری در تپه‌ها و کوه‌ها معادل کوه خواری است. ساخت جاده، تله کابین، تفرجگاه، فرودگاه، رستوران و مجتمع های مسکونی در ارتفاعات، نمونه های رایج کوه خواری است که روز به روز هم بیشتر می‌شوند و به نظر نمی‌رسد جز در حوزه حرف، تصمیمی برای مبارزه با آن وجود داشته باشد. با این حال نهادی که به عنوان متولی کوه‌ها معرفی شده، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری است؛ گر چه به گفته مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت از محیط زیست، در این سازمان بخش مجزایی برای کوه‌ها و آمار مدونی درباره میزان کوه خواری وجود ندارد. خب در چنین شرایطی احساس مسئولیت کردن در برابر کوه ها کار آسانی نیست ولی دقیقا به همین دلیل است که کوه‌ها بیشتر از هر زمان دیگری نیاز دارند کسی مثل کوه پشت‌شان بایستد! پس این شما و این هم شماره سامانه سازمان جنگل‌ها که موظف به پاسخ‌گویی است: 1504.
از آن جایی که کار از محکم کاری عیب نمی‌کند، بهتر است راه‌های دیگری هم برای پیگیری و گزارش کوه خواری پیدا کنیم. سال گذشته معاون وزیر راه و شهرسازی از راه افتادن سامانه‌ای با شماره 1656 خبر داد که کارش رسیدگی به گزارش های مربوط به تصرف زمین های ملی است. خب با توجه به این که نه «کوه خواری»، تعریف حقوقی مشخصی دارد و نه در «زمین‌‌خواری» قید شده است که ارتفاعات جزو «زمین» محسوب نمی‌شوند، این سامانه هم موظف است گزارش‌های مردمی درباره تصرف در کوهستان‌ها را پیگیری کند. سازمان منابع طبیعی و شهرداری‌ها هم از دیگر موسساتی هستند که باید به ما پاسخ بدهند چرا مرز بین کوه و دریا و خیابان و شهر و روستا درحال مخدوش شدن است و چرا سهم ما از زمین و آسمان مدام کمتر و کمتر میشود.
خب حالا که با کوه ها، اهمیت و مشکلات شان آشنا شدید، به اندازه کافی آماده هستید که یک خبر بد بهتان بدهیم و یک خبر خوب. هر دو خبر را عینا از زبان مدیر انجمن حفظ محیط کوهستان نقل می‌کنیم: «دبیرکل سازمان ملل موظف است هر دوسال یک بار گزارشی از وضعیت کوهستان های کشورهای کوهستانی را به مجمع عمومی این سازمان ارائه دهد که این نشان دهنده اهمیت کوهستان و حفاظت از آن است» و خبر بد آن که «در ایران با وجود این که تخریب شدیدی در کوه‌ها داریم اما اقدامات خاصی از سوی دستگاه‌های دولتی نمی‌بینیم و اگر هم کاری تاکنون صورت گرفته، از سوی نهادهای غیردولتی بوده است». حالا اهمیت احساس تکلیف ما برای محافظت از کوه‌ها بیشتر معلوم میشود؛ کوه‌های سربلند و بی‌پناهی که قرار بود پناهگاهی امن در کره زمین باشند اما ما مستقیم یا غیرمستقیم به آن‌ها آسیب زدیم و حالا وقت جبران است.
منابع این پرونده: سازمان حفاظت محیط زیست، ایمنا، ایرنا، پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی، ایسنا، پژوهشکده شورای نگهبان، شهروند
سایر اخبار این روزنامه
30 سال حمایت مستمر از نماد ملیت ایرانی
فصلی جدید میان 2 کشور فارسی زبان
توقعات کوهستان از ما
طرح ممنوعیت سفر به خراسان رضوی در دهه آخر صفر، روی میز ستاد ملی
ببخشید که شما را کشتیم!
راهبرد حزب ا... و اقتصاد محور مقاومت
قهرمانی ورزشکاران، پیام امید را به جامعه تزریق می‌کند
بازی دو سر باخت گرانی لبنیات
چالش با لهجه افغانستانی پایان مدیر نامحبوب و کتک خوردن های ملابرادر !
صدور مجوز واکسن پاستور و سینوفارم برای زیر ۱۸ ساله ها
جنوبی ها فعال، سیستان و خراسانی ها کم کار !
ماجرای خرید و فروش کودکان در لانه های سیاه
1000 میلیارد خسارت !
