ساز ناکوک روزگار سالمندی
قَد رعنای دوران جوانی‌اش به عصایی چوبی تکیه داده. پاها به زحمت قدم‌های پشت‌سر هم برمی‌دارند. سال‌هاست رنگ از موها، ابروها و ریش‌هایش رخت بربسته و جایش را به سفیدی داده. خطوط عمیق روی پیشانی حکایت از اخم‌هایی دارند که در همه این هفتادوشش سال گره بر ابروهایش انداخته.
خطوط ریز و درشت کنار چشم‌هایش هم تاثیر شادی‌های همه این سال‌هاست. رگ‌های متورم سبز رنگ هم از خیلی وقت پیشترها جاخوش کردند تا همنوا شوند با چروک‌های نشسته بر دست‌هایش. «الهی پیر شی، جوون» دعایی که بارها از موسفیدانی که حالا اسیر خاک‌اند، شنیده بود. هیچ‌گاه باور نداشت به این زودی‌ها مستجاب شود.
جوانی خیلی‌وقت پیش با آقا«محمد» خداحافظی کرده. سال‌هایی را که بیشترش را خرج مهیا کردن زندگی و آینده بچه کرد. بازنشسته است و امید بسته به عایدی ماهانه‌اش. عایدی که نَه از پس تورم این روزها برمی‌آید، نَه توان هم‌پا آمدن با مخارج درمانش را دارد. «ملوک» که برای همیشه تنهایش گذاشت، ترس از تنهایی دَمی رهایش نکرد. «تنهایی بد دردیه باباجون. تنهایی فقط برازنده خداست، نه بنده‌اش.» چشم‌های میشی‌اش تَر می‌شوند و رو برمی‌گرداند. «کرونا از قبل تنهاترمون کرد باباجون. مرگ حقه اما نه تو تنهایی.» او
حالا حسرت پارک یک خیابان آن‌طرف‌تر خانه را به دلش است. «چندتا پیرمرد بودیم که از جوونی‌هامون برای هم می‌گفتیم. بعضی وقت‌ها هم غُرهای همدیگه رو از روزگار و … گوش می‌دادیم. کرونا همین رو هم از ما گرفت.»
پیر که شوی تو می‌مانی و کلی دردپاهای لاغرش توان اندام استخوانی و ریزنقشش را ندارد، چَشم می‌گرداند و خودش را به صندلی تاشوی همراهش می‌رساند. «پیر که شوی یکی از این صندلی‌ها همیشه همراهته.» خنده سَر می‌دهد، از آن خنده‌های تَه‌دلی. دفترچه‌ای را از جیبش درمی‌آورد و با لبخند می‌گوید؛ «پیر که شوی یکی از اینا هم همیشه تو جیبته.» دفترچه بیمه تامین اجتماعی. «پیر که شوی کلی درد می‌آید سراغت؛ تو می‌مونی و کلی درد. البته این دفترچه هم دردی از تو درمون نمی‌کنه.»
دنیاگیری کووید-19 همه‌چیز را مجازی کرد از درس و مشق بچه‌ها تا خرید و دورهمی‌ها. رعایت فاصله اجتماعی که ضروری شد، تماس‌های تصویری جای دیدوبازدیدها را گرفت. آقا «محمد» عینک ذره‌بینی‌اش را روی بینی‌اش جابه‌جا می‌کند و می‌گوید: «کرونا بیشتر از همه واسه ما پیرها دردسرساز شد.»
از وقتی کرونا موج‌ها را یکی پس از دیگری پشت‌سَر می‌گذارد، سالمندان با تنهایی هم‌خانه شده‌اند. آقا «محمد» اما با رفتن «ملوک» تنهاتر از همیشه شد. «به‌خاطر کرونا بچه‌ها مراعات می‌کنن خیلی نمیان پیش من. مخصوصا اولاش که هنوز واکسن نزده بودیم.»
پسر و دختر آقا «محمد» برای ارتباط بیشتر با پدر گوشی هوشمندی تهیه کردند. «باباجون پیرمرد جماعت که از این چیزها سر درنمیاره. اینا قرتی‌بازی آدمای این دور و زمونه است، نه ما که مال قدیمیم.» خنده‌ای تلخ چروک‌های صورتش را جابه‌جا می‌کند. «باباجون انگار به آخر خط رسیدم. امید داشتن با پیری سازگار نیست انگار.»
هفته‌ای مختص حدود 10درصد جمعیت کشور. به روایتی یعنی جمعیتی معادل هشت‌میلیون و 330هزار نفر. جمعیتی که پیش‌بینی‌ها از افزایشش در سال1400 می‌گویند. جمعیتی که به روایات برخی مطالعات وضعیت بهزیستی و حال خوبش در میان 97 کشور رتبه 64 را به خود اختصاص داده است.
از 365 روز، یک روز مختص سالمندانشورای جهانی سالمندی به سال 1982 تشکیل شد؛ توسط سازمان ملل. سالی که تصمیم گرفته شد برای انتخاب یک روز برای سالمندان؛ در حد و اندازه جهانی. طرحی که هشت سال بعد از آن یعنی سال1990 جواب داد و اول اکتبر شد روز جهانی سالمندان.
حالا این روز در قالب یک هفته در ایران به سالمندان اختصاص دارد؛ یعنی هفته‌ای مختص حدود 10درصد جمعیت کشور. به روایتی یعنی جمعیتی معادل هشت‌میلیون و 330هزار نفر. جمعیتی که پیش‌بینی‌ها از افزایشش در سال1400 می‌گویند. جمعیتی که به روایات برخی مطالعات وضعیت بهزیستی و حال خوبش در میان 97 کشور رتبه 64 را به خود اختصاص داده است. برآوردها و بررسی‌ها از پیرشدن جمعیت ایران می‌گویند. جمعیتی که به گفته رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در سال2050 به ازای هر سه نفر یک نفر بالای 60سال خواهد داشت.
البته برآوردها حکایت از این دارند که تا سال 1421 جمعیت سالمندی ایرانی به 20درصد خواهد رسید. جمعیتی که روند افزایشی را ادامه داده و در سال1435 این رقم را از مرز 33درصد عبور خواهند داد. سالمندی؛ واقعیت اجتناب‌ناپذیر جوامع که در همین اعداد و ارقام و درصدها خلاصه نمی‌شود. واقعیتی که نیازمند برنامه‌ریزی هدفمند و منسجم است. جمعیت ایران روبه پیری است و باید از حالا برای این آینده پیش‌رو برنامه‌ریزی داشت هرچند جمعیت فعلی سالمند ایران هم وضعیت مساعدی ندارد.
کوچ سالمندان به زیر خط فقرسلامت، مناسب‌سازی محیط، امنیت درآمدی و ظرفیت و توانمندسازی چهار شاخص الزامی زندگی مناسب سالمندان است. چهار شاخصی که تنها رد کمرنگی از آنها را در زندگی سالمندان ایران می‌توانیم ببینیم. واقعیت تلخ این است که از میان هشت‌میلیون و 330هزار نفر جمعیت سالمند ایران تنها 45درصد مستمری‌بگیر هستند. 45درصد تنها می‌تواند یک معنا داشته باشد اینکه سالمندان ایرانی امنیت درآمدی ندارند. یعنی بخش بزرگی از این جمعیت زیر خط فقر روزگار می‌گذرانند.
فقری که بی‌شک با وجود تورم موجود دامن 45درصد مستمری‌بگیر را هم گرفته است. به گفته رئیس انجمن علمی سالمندشناسی و طب سالمندان ایران نرخ فقر سالمندان ایرانی دوبرابر غیرسالمندان است. یک‌سوم عمر سهم دوره بازنشستگی است از عمر یک انسان؛ این در حالی است که آمارها از تنهایی 15درصد از سالمندان می‌گویند. جمعیتی که تنها زندگی‌کردن را در دوران سالمندی تجربه می‌کنند. تنها و انزوایی که بی‌شک بازتاب‌هایی در زندگی این جمعیت خواهد داشت و نیازمند توجه متولیان حوزه اجتماعی است.
واقعیت تلخ این است که از میان هشت‌میلیون و 330هزار نفر جمعیت سالمند ایران تنها 45درصد مستمری‌بگیر هستند. 45درصد تنها می‌تواند یک معنا داشته باشد اینکه سالمندان ایرانی امنیت درآمدی ندارند. یعنی بخش بزرگی از این جمعیت زیر خط فقر روزگار می‌گذرانند. فقری که بی‌شک با وجود تورم موجود دامن 45درصد مستمری‌بگیر را هم گرفته است.
بیمه سالمندی؟ غایب!در میان جمعیت سالمند بنابر مطالعات انجام شده تنها 83درصد سالم هستند. هرچند 11درصد با بیماری‌های مزمن دست به گریبان‌اند و 5درصد وابسته به تخت و مراقبت. این در حالی است که اغلب این افراد دل بسته‌اند به بیمه تامین اجتماعی و همچنان جای خالی بیمه سالمندی احساس می‌شود. بیمه‌ای که در اغلب کشورها جمعیت سالمند را تحت پوشش قرار می‌دهد.
اگرچه از جمعیتی که حدود 10درصد جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند، 60درصد تحت پوشش بیمه‌اند؛ بیمه پایه کامل. هرچند حدود یک‌میلیون و 700هزار نفر از سالمندان در دهک‌های پایین جامعه قرار دارند. جمعیتی که برای گذران زندگی چشم به راه مستمری کمیته امداد هستند. هرچند 350هزار نفر امیدشان به خدمات بهزیستی است و 130هزار نفر از خدمات مستمری ماهانه استفاده می‌کنند. البته کمتر از 20هزار سالمند مقیم مراکز اقامتی‌اند و حدود 10هزار نفر تحت پوشش مراکز روزانه سازمان بهزیستی.
«سند ملی سالمندی» اواخر سال 99 منتشر شد؛ سندی با همکاری 17دستگاه عضو شورای ملی سالمندان کشور و 23دستگاه دیگر كه به دنبال داشتن سالمندانی سالم، فعال و توأم با منزلت همیشگی است. هرچند باید منتظر ماند و دید این سند تا چه حد می‌تواند از روی کاغذ بیرون آمده و به مرحله اجرایی‌شدن برسد.
برآوردها حکایت از این دارند که تا سال 1421 جمعیت سالمندی ایرانی به 20درصد خواهد رسید سالمندانی که تنهاتر شدهاندماههاست کووید-19 با جامعه بشری اُخت شده؛ دورانی که سبک زندگی شهروندان جهانی را تغییر داد. کووید-19؛ میهمان ناخوانده جامعه بشری بر همه ابعاد زندگی بشر تاثیر گذاشت و سختی‌های را هم بالتبع تحمیل کرد. هرچند در میانه این همه‌گیری بر عده‌ای بیش از سایرین سخت گذشت؛ سالمندان. جمعیتی که پیش از کرونا هم کم‌وبیش ناامیدی به سراغ‌شان رفته بود.
محدودیت‌ها، سالمندان را خانه‌نشین و دلخوشی‌های کوچک را هم از آنها دریغ کرد. نسل قدیمی واهمه کووید-19 را بیش از سایرین به جان خریدند. پیرمردها و پیرزن‌هایی که از ترس همه‌گیری درمان‌هایشان را نیمه‌کاره گذاشتند و برخی دردهای مزمن تشدید شدند.
کرونا از طرفی فشارهای اقتصادی را بیشتر کرد و از سوی دیگر بر بهداشت و درمان بلکه بر معیشت روزمره آنان تاثیر گذاشت. نسلی که بی‌شک در برابر این ویروس آسیب‌پذیرتر بودند. خانه‌نشینی برای جوانان نسل پیش سخت گذشت و تنهایی را بیش از گذشته به خود نزدیک دیدند.
سال 2020 با همه‌گیری کووید-19 نامش را برای همیشه در ذهن شهروندان جهانی ثبت کرد. سالی که شروع تغییرات در روش زندگی شهروندان بود. هرچند در این میان سالمندان به‌خصوص در ماه‌های نخست این پاندمی بیشترین آسیب را دیدند. آسیبی که نه تنها سلامت جسمی آنان را تحت‌الشعاع قرار داد، بلکه پیامدهای روانی اجتماعی هم به‌جا گذاشت. پاندمی‌ای که کیفیت زندگی سالمندان را تحت‌تاثیر قرار داد، به‌خصوص در کشورهایی که فاقد حمایت‌های اجتماعی از این قشر بودند.
محدودیت‌ها، سالمندان را خانه‌نشین و دلخوشی‌های کوچک را هم از آنها دریغ کرد. نسل قدیمی واهمه کووید-19 را بیش از سایرین به جان خریدند. پیرمردها و پیرزن‌هایی که از ترس همه‌گیری درمان‌هایشان را نیمه‌کاره گذاشتند و برخی دردهای مزمن تشدید شدند.
حدود 10درصد جمعیت، آفلاین هستنددنیاگیری کووید-19 که شروع شد سازمان بهداشت جهانی توصیه‌هایی برای مراقبت از سالمندان داشت. سازمان بهداشت جهانی از مراقبت سالمندان در برابر شیوع کرونا گفت و از جلوگیری از تردد آنان در فضاهای پرجمعیت. توصیه‌ها جدی بودند، اما سالمندان برای خارج‌نشدن از خانه نیازمند خدمات و سرویس‌های مبتنی بر تلفن و فضای مجازی بودند.
بستری که اغلب سالمندان از آن بی‌بهره بودند، به‌خصوص در کشورهایی که این ساختارها به‌طور کامل اجرایی نشده‌اند. هرچند سازمان ملل متحد هم شعار سال 2021 را بهره‌مندی عادلانه همه سنین از فناوری دیجیتال انتخاب کرد. شعاری که دوباره نیاز دسترسی و مشارکت سالمندان به دنیای دیجیتال را گوشزد می‌کرد. برمبنای گزارش‌های اخیر، زنان مسن نابرابری دیجیتالی بیشتری را نسبت به سایر جامعه تجربه می‌کنند. جمعیتی که یا به فناوری دسترسی ندارند یا نمی‌توانند از این فناوری‌ها استفاده کنند.
