آیا فیسبوک همانند صنعت تنباکو در قرن بیست و یکم است؟
محمد انیسی طهرانی
کارشناس سیاست بین‌الملل
آیا ما روزی به عملکرد شرکت فیسبوک به مانند آنچه اکنون در مورد سیگار می اندیشیم، فکر خواهیم کرد؟ یا این شرکت بیشتر شبیه لابی اسلحه است؟ شاید هم صنعت الکل بیشتر جهت مشابه سازی مناسب باشد. همانطور که خواهیم دید با توجه به آسیب های مهلکی که این غول فناوری وارد می کند، هیچ یک ... از آن سه مورد مقایسه، به طور کامل در مقیاس و قدرت شرکت سهامی واحد (فیسبوک) قرار نمی گیرد. این واقعیت زمانی به وضوح آشکار شد که یک قطع 6 ساعته تایید کرد 3 میلیارد نفر در سراسر جهان به فیسبوک همراه با شبکه‌های اجتماعی زیر مجموعه آن یعنی واتس آپ با حدود دو میلیارد نفر کاربر و اینستاگرام، به عنوان مکانی برای تجارت و تبادل اطلاعات در سراسر جهان، وابسته شده اند. ممکن است فیسبوک تظاهر کند این پلتفرم ها فقط فضایی است که دوستان و خانواده می توانند با هم ارتباط برقرار کنند، اما واقعیت بسیار بزرگ و خطرناک‌تر است.
اگر به جملات ابتدایی این نوشتار مجددا توجه کنیم، در اوایل دهه 1960، دانشمندان با آغاز تحقیقاتی در یک کارخانه تولید کننده سیگار، نتیجه گرفتند که شواهد از ارتباط استعمال دخانیات با ابتلا به سرطان حکایت دارد. در همین ارتباط، محققان در برخی دیگر از شرکت های تولید کننده توتون در حال تهیه فهرستی از ده ها ماده سرطان زا موجود در دود سیگار بودند. اما هیچ کدام از این اطلاعات در اختیار عموم قرار نگرفت. برعکس، بیش از سه دهه، صنعت دخانیات از پذیرفتن هر گونه شواهدی مبنی بر مضرات سیگار خودداری کرد، حتی اگر تحقیقات خود شرکت ها نتایج را تایید می کرد. اکنون باید به شهادت «فرانسیس هاگن» در کنگره آمریکا توجه کرد، مدیر سابق محصولات فیسبوک که خود را به عنوان افشاگر، پشت مجموعه افشاگری های مخرب که در ابتدا توسط مجله «وال استریت» منتشر شد، نشان داد. یک سند داخلی مربوط به سال 2019 نشان می دهد که تحقیقات فیسبوک از اینستاگرام، صفحاتی با محتوای انبوهی از تصاویر راهکارهای لاغری و خوش فرم بودن را پیدا کرده است که از لحاظ روانشناختی مخصوصا برای خانم ها آثار مخربی به همراه دارد. در واقع اینستاگرام مسئول افزایش میزان اضطراب و افسردگی است. «مارک زاکربرگ» که بنیانگذار فیسبوک می باشد در پاسخ به پرسشی که آیا این نتیجه را وقتی در ماه مارس به کنگره ایالات متحده آمد قبول دارید؟ وی گفت: خیر. به جای آن پاسخ داد: «تحقیقی که ما مشاهده کردیم این است که استفاده از برنامه های اجتماعی برای برقراری ارتباط با افراد دیگر می تواند مزایای مثبت روانی به همراه داشته باشد». به عبارت دیگر، اینطور می توان استنباط کرد که سیگار کشیدن برای شما خوب است.
اگر از جنبه دیگر که موضوع مرگ و زندگی مطرح است، توجه کنیم، نقش فیسبوک مستقیم تر از آسیب روانی است. مدیر سابق محصولات فیسبوک شهادت داد که این پلتفرم به خشونت های قومی از جمله در میانمار و اتیوپی دامن زده است، وی در این رابطه گفت: «آنچه در میانمار دیدیم و اکنون در اتیوپی مشاهده می کنیم، تنها فصل های آغازین یک داستان بسیار وحشتناک است، هیچکس نمی خواهد پایان آنرا بخواند». «فرانسیس هاگن» تاکید کرد که فیسبوک به معنای واقعی کلمه «خشونت قومی» در مناطقی مانند اتیوپی را تشویق می‌کند زیرا خدمات خود را در خارج از مرزهای ایالات متحده به طور مناسب کنترل نمی کند. همچنین در میانمار حدود نیمی از جمعیت 53 میلیونی این کشور از فیسبوک استفاده می کنند و بسیاری از افراد، این پایگاه رسانه ای را بعنوان منبع اصلی کسب خبر انتخاب کرده اند. ارتباط بین مطالب رسانه های اجتماعی و خشونت در میانمار پیشتر به طور گسترده مستند شده بود. در سال 2018 تجزیه و تحلیل رسانه انگلیسی زبان «گاردین» حکایت از آن داشت که انتشار سخنان نفرت انگیز در فیسبوک در آغاز بحران اقلیت مسلمان «روهینگیا»، (سال 2017) کشتار و آوارگی از سرزمین خود توسط نظامیان نقش داشته است. مقامات نیجریه نیز به طور مشابه می گویند اخبار جعلی که در فیسبوک منتشر می شود باعث کشته شدن افراد می گردد، در حالی که گروه ها به تلافی جنایاتی که هرگز رخ نداده است به یکدیگر حمله می کنند.
فیسبوک نیز از این مشکلات مطلع است، و اگرچه همیشه پیام هایی مبنی بر «درس آموزی از مشکلات» و «عملکرد بهتر» ارسال می کند، اما اصلاح وضعیت خیلی کم است. از جنبه اقتصادی محض، تا زمانی که شرکت ها در حال رشد هستند، باید اجازه داد که همچنان پیشرفت کنند. چرا که ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی را تضمین می کنند. اما از لحاظ جامعه شناسی مشاغل و اقتصاد خارج از بسترهای اجتماعی و سیاسی وجود ندارند و در صورت فروپاشی جوامع، بی معنا می شوند.
«هاگن» در شهادت خود به این نکته اشاره کرد که 87 درصد مبلغی که فیسبوک برای مبارزه با اطلاعات غلط هزینه می کند مربوط به محتوای انگلیسی می باشد. با توجه به فشارهای رسانه ای و سیاسی، این شرکت در ایالات متحده به دلیل نقش مسموم شبکه های اجتماعی زیر مجموعه اش در انتخابات ریاست جمهوری 2016، مورد انتقاد شدید قرار گرفت. باید توجه داشت که تنها 9 درصد از کاربران فیسبوک انگلیسی زبان هستند. بسیاری دیگر در آفریقا یا جنوب شرقی آسیا زندگی می کنند، مکان هایی که نقش این شرکت رسانه ای بسیار مخرب تر ارزیابی می شود.
فیسبوک خیلی عظیم و بسیار فراگیر می باشد. این یک غول، بزرگتر از آن است که با اقدامات تک بُعدی به مقابله آن رفت. فراخوان تحریم کارساز نیست. کاربران این شرکت و شبکه های اجتماعی زیر مجموعه اش، آن را بسیار مفید و صاحبان تبلیغات آن را دارای ضریب نفوذ بالا و بسیار موثر می دانند. اما این بدان معنا نیست که هیچ کاری نمی توان انجام داد. منتقدان در مقابله با این «جالوت» ناتوان نیستند.
از یک جهت، افشاگران بیشتری در آینده افشاگری می کنند: «هاگن» اولین و آخرین نفر نخواهد بود. علاوه بر این، شهادت مدیر سابق محصولات فیسبوک گروه مهمی را تحت تاثیر قرار داد از جمله والدینی که اکنون از امنیت فرزندان خود می ترسند.
اگر دولت و کنگره آمریکا بعنوان نمایندگان نظام سیاسی که شرکت فیسبوک در آن سرزمین ثبت و فعالیت می‌کند تصمیم بگیرند که اقداماتی انجام دهند، هیچ محدودیتی وجود نخواهد داشت. اولین حرکت این است که الگوریتم‌های فیسبوک مورد بررسی قرار گیرد، آنچیزی که شرکت پیش تر در مورد خود اظهار کرده است: «بطور نمونه افزایش جستجوی کلماتی که از محتوای خشم برخوردار است، این شرکت بخوبی می داند چگونه آن را مدیریت کند به نحوی که اسناد افشاء شده نشان می دهد به مدیران دستور العمل هایی ابلاغ شده که باعث تعدیل و تلطیف محتوا می شود». راهکارهای دیگر از جمله: اجرای قوانین ضد انحصار، تغییر قوانین حفاظت و مالکیت داده ها باید مورد توجه قرار گیرد و در نهایت اگر مشخص شد که یکی از مدیران فیسبوک به کنگره ایالات متحده دروغ گفته است، او را به مانند سیاستمداران به دروغگویی متهم و کیفرخواست صادر شود. در پایان، تولیدکنندگان سیگار در نهایت مجبور شدند در برابر قانون سر تعظیم فرود آورند. اما بعد از دهه ها بی‌صداقتی، تفرقه افکنی و عزم آنها برای ترجیح سود بر سلامت مردم، که میلیون ها نفر جان خود را از دست دادند و با تاخیر بسیار انجام گرفت. آیا در رابطه با غول عظیم صاحب رسانه های اجتماعی باید منتظر نتایجی مشابه قربانیان شرکت های تولید کننده سیگار باشیم؟
