محمد انیسی طهرانی
کارشناس سیاست بین‌الملل

منطقه مرزی بین بلاروس و لهستان، در کنار جنگل «بیالو ویزا» (Bialowieza) بزرگترین جنگل باستانی باقی مانده اروپا قرار گرفته است، یکی از آخرین مکان های واقعا وحشی این قاره است. اما امروز، محل یک بحران بسیار مدرن که رهبران اروپایی را با مسائلی مواجه کرده که در سال های اخیر برای مدیریت آن تلاش های بسیاری انجام داده اند. پناهجویان ضعیف، در سرمای منفی 7 درجه و گرسنگی زیر درختان کهنسال روزگار سختی را می گذرانند. تازه واردان از کشورهایی از جمله عراق، افغانستان، سوریه، نیجریه و کامرون، داستان های متفاوتی دارند. اما اکنون در یک مخمصه مشترک گرفتار شده اند، با این وعده که به اتحادیه اروپا وارد خواهند شد و در نهایت در جنگل با مشکلات و حتی مرگ دست و پنجه نرم می کنند. مقامات اروپایی، «الکساندر لوکاشنکو» رئیس جمهور بلاروس را متهم می کنند به تلافی اعمال تحریم های اتحادیه اروپا علیه حکومت خود، ورود پناهجویان را به «مینسک» (پایتخت بلاروس) تسهیل و به این بهانه که از آنجا می توانند به طور قانونی وارد اتحادیه اروپا شوند، فریب داده است. اما مشکل فراتر از بلاروس است، اتحادیه اروپا از رویکرد خشن لهستان در برخورد با پناهجویان حمایت کرده، کم و بیش همان اقدامی که اتحادیه در پنج سال گذشته جهت جلوگیری از تکرار بحران مهاجران در سال های 2015 – 2016، زمانی که بیش از یک میلیون نفر به اروپا پناهنده شدند، انجام داده است. اما این تلاش های اغلب سختگیرانه و وحشیانه، شکست خورده، همانطور که پس از تسلط طالبان بر افغانستان و با ادامه ناآرامی ها در سراسر جهان، افراد بیشتری عازم اروپا خواهند شد. اما این یک بُعد ماجرا می باشد، در سال 2015، در اوج بحران، رهبر حزب راست افراطی قانون و عدالت لهستان (PIS)، «یاروسلاو کاچینسکی» پناهندگان مسلمان را با واژه نامناسبی مخاطب قرار داد و پس از سوء استفاده از ترس عمومی و موفقیت در انتخابات، برنامه ضد مهاجرتی خود را به خوبی انجام داد و حتی از پذیرش سهمیه پناهندگانی که توسط اتحادیه اروپا تعیین شده بود، خودداری کرد. در 27 سپتامبر (5 مهر) سال جاری وزارت کشور لهستان یک کنفرانس مطبوعاتی برگزار و پناهجویان را به تروریسم متهم و حیوانات وحشی لقب داد. به عنوان مدرک، عکس‌هایی را ارائه کرد که ظاهرا از گوشی های تلفن همراه مهاجران استخراج شده که شامل تصاویری خشونت آمیز بود. اما خبرنگاران فاش کردند که این عکس ها در واقع از اینترنت گرفته و هیچ ارتباطی با مهاجران نداشته است. اما دولت لهستان به رفتار مغایر با حقوق بشرخود ادامه داد و وضعیت اضطراری را در منطقه اعلام و عملا از حضور رسانه های مستقل و سازمان های کمک رسان غیر دولتی جلوگیری کرد، اقدامی که مخالف تمام کنوانسیون های بین المللی است و کنترل انتشار اخبار منطقه را توسط منابع دولتی تضمین کرد. نیروهای امنیتی لهستان، بسیاری از پناهجویان را که توانسته بودند از مرز عبور کنند به خاک بلاروس برگردانده اند، جایی که آنها با خطر بالای خشونت از سوی نیروهای مرزی مواجه هستند و همچنین دولت لهستان در حال برنامه ریزی برای ساخت دیوار دائمی در امتداد مرز 418 کیلومتری با بلاروس است. حتی مقامات عالی رتبه «ورشو» تا جایی پیش رفتند که «ماتئوش موراویسکی»، نخست وزیر لهستان از «ناتو» خواسته است تا گام های مشخصی برای حل بحران مهاجران در مرزهای اروپا بردارد، زیرا گزارش شده که ده ها پناهجو از خطوط دفاعی مرزی گذشته اند. «موراویسکی» افزود که لهستان، لیتوانی و لتونی ممکن است بر اساس ماده 4 منشور ناتو درخواست مشورت کنند که نشان می دهد آنها معتقداند تمامیت ارضی، استقلال سیاسی یا امنیت آنها تهدید می شود. همچنین دولت ورشو با استقرار 20000 پلیس مرزی، استفاده از کامیون‌های آب پاش و گاز اشک آور با توجه به انحصار رسانه ای، به دروغ تصور جنگ با شورشیان مسلح را به تصویر می کشد. با این حال، واکنش نظامی لهستان نامتناسب و به گفته سازمان ملل نقض قوانین بشر دوستانه و حق پناهندگی است. این موضوع فقط مختص سیاست های ضد مهاجرتی اتحادیه اروپا نیست بلکه زبان مورد استفاده، گفتمان جنگی می باشد. رسانه های یونانی، لهستانی و ... از لفاظی های «جنگ» در مرزها استفاده می‌کنند. «اورسولا فون درلاین» رئیس کمیسیون اروپا، در واکنش به حوادث در مرزهای بلاروس قول داد که با آنچه او «حمله ترکیبی برای بی ثبات کردن اروپا» خواند، مقابله کند. لازم است در این مقال به شرایط زندگی دشوار پناهجویانی که در چنگال خون آلود سیاست های قدرت طلبانه دولت ها گرفتار شده اند، نگاهی انداخته شود. «فیلاچینسکا» یک پزشک لهستانی که با گروه داوطلب کارکنان درمانی همکاری می کند و درخواست‌های مکررشان برای حضور در منطقه پذیرفته نشده و در ایستگاهی در چند صد متر دورتر مشغول به کار است به «سی ان ان» گفته: پزشکان توانسته اند برخی از پناهجویان را از جمله زنان باردار و کودکان که با هیپوترمی (سرمازدگی)، کم آبی، گرسنگی، مسمومیت و ضربه به پاها مواجه شده بودند، معالجه کنند. وی افزود: برای من بعنوان یک پزشک متخصص غیر قابل تصور است که در قرن بیست و یکم کودکان و زنان در وسط جنگل در تمدن غرب از شرایط تحمیلی در رنج هستند. «آنیتا بای»، مدیر اروپای سازمان نجات کودکان، وضعیت در مرز بلاروس – لهستان را مخالف قوانین و ارزش های اتحادیه اروپا دانست که دولت ها موظف اند از ایمنی مهاجران و پناهجویان که در محل های اسکان موقت ساکن اند، اطمینان حاصل کنند. همه اینها در شرایطی می باشد که اتحادیه اروپا با وضع تحریم های جدید علیه بلاروس موافقت کرده است. این تحریم خطوط هوایی، آژانس های مسافرتی و افرادی که در تسهیل حمل ونقل پناهجویان به مرز، نقش آفرین هستند، شامل می شود. به عبارتی دیگر، این دور باطل وضع تحریم علیه کشورها و متقابلا واکنش دولت های تحریمی، تلاشی برای استفاده از انسان به عنوان سلاح در نوعی جنگ ترکیبی آن است که کرامت نوع بشر را جریحه دار می کند.
«زیگمونت باومن»، جامعه‌شناس لهستانی و کهنه‌کار جنگ جهانی دوم، در کتاب خود «غریبه‌ها در درب ما» که در طول بحران 2015-2016 نوشته شد، استدلال کرد که مرزهای نظامی‌شده پاسخی نادرست به مهمانان ناخوانده است. او نوشت که تنها راه حل برای ترس، جایگزینی خصومت با مهمان نوازی، نشان دادن اشکالی از همبستگی است که وابستگی متقابل ما را به عنوان یک گونه می شناسد. آقای باومن که در سال 2017 درگذشت، زنده نماند تا امیدهایش محقق شود.