لیلا مهداد- از آب گذشته‌اند. مرزها را پشت‌سر گذاشته و سر سفره ایرانی‌ها نشسته‌اند. سال‌های دور تخم‌مرغ‌های از آب گذشته به ایران رسیدند و حالا دیگر ادعای بومی‌‌بودن، می‌کنند. ذرت و کنجاله سویا هم از آب گذشته‌اند برای خوراک‌شان. روزگار بر مرغ‌ها سخت می‌گذرد که چشم دوخته‌اند به واردات برای خوراک‌شان. خوراکی که باید گوشت شود به جان‌شان و بازار پسندشان کند. عروسی باشد یا عزا برایشان فرقی ندارد، کنار پلو می‌نشینند به نظاره ماجرا اما قیمت نهاده که بالا بکشد برایشان توفیر می‌کند.

قیمت نهاده که بالا می‌رود درنهایت قیمت مرغ هم بالا می‌کشد در گرماگرم بازار. برای سلامت‌شان هم وابسته‌اند به داروها و واکسن‌هایی که از راه دور می‌رسند به مرغداری‌ها. باید سلامت‌شان تضمین شود برای رفتن پشت ویترین مرغ‌فروشی‌ها. ناز و ادایشان زیاد است، بالاخره فرنگی‌اند و هنوز هم اسباب قروفر و زندگی‌شان از همان فرنگ می‌آید. ناز و ادایشان کم از خودروی ملی ندارد شاید هم به همان میزان وابسته به واردات. خودروهای مونتاژشده خودشان را رسانده‌اند به کشورهای همسایه اما طفلی مرغ‌ها هنوز صادرات به خود ندیده‌اند.

«لگهورن» سرآمد نژادها در بازار مرغ و مرغداری. نژادی که در میان مرغداری‌ها به ماشین تخم‌مرغ شهره است؛ در سال 280 تا 320 تخم می‌گذارد. در جایگاه بعدی محبوبیت «لوهمن» ایستاده؛ نژادی آلمانی باب میل پرورش‌دهندگان صنعتی. «رد آیلند» نژادی تجاری با امتیاز جوجه‌آوری بالا. این نژاد در تولید گوشت هم جزو محبوب‌‌هاست.

رکورد «ساسکس» 250تخم در سال است. نژادی مربوط به «نیوهمشایر آمریکاست.» به گفته «یوسف فرهمند»، مرغدار تا به حال بیش از 300 نژاد مختلف مرغ شناسایی شده است. او مرغداری را شغلی چندشاخه‌ای می‌بیند. «مرغداری‌های گوشتی، مرغداری‌های مادر و واحدهای جوجه‌کشی.» اگرچه کارخانه‌های خوراک و مکمل‌سازی، کشتارگاه‌ها، تولید تجهیزات مربوطه، حمل‌ونقل و… هم نان‌شان را از این صنعت می‌خورند. تولد صنعت مرغداری در ایران به دهه 30 شمسی برمی‌گردد. دوره‌ای که  تخم‌مرغ و ماشین‌های جوجه‌کشی از بیرون از مرزها پا در ایران گذاشتند. مهمانان جدیدی که اغلب از ایالات متحده، دانمارک و چین با قیمت بالایی وارد می‌شدند. به گفته این مرغدار از سال 1343 پرورش گله‌های مرغ مادر در ایران آغاز شد. گله‌ای از نژادهای اصیل و خالص خارجی.

گله‌های مرغ مادری که هنوز هم بعد از هفته‌ها جاخوش کردن در دستگاه‌های جوجه‌کشی جوجه یک‌روزه می‌شوند. به گفته «فرهمند» در گذشته جوجه یک روزه مادر از مزارع بزرگ مرغ اجداد در خارج از کشور خریداری و در ایران پرورش داده می‌شدند. از آنها تخم‌مرغ نطفه‌دار تهیه می‌شد.

10هزار نفری در بازار مرغ مادر فعال‌اند و 3هزار نفر در جوجه‌کشی. در صنعت مرغداری بخشی از بازار سهم وارداتی‌هاست و بخشی به داخلی‌ها می‌رسد. هرچند وارداتی‌ها سهم بیشتری به خود اختصاص داده‌اند و اغلب از کشورهای اروپایی راهی ایران می‌شوند.

به گفته «فرهمند» 27 تا 28هفته زمان نیاز است برای رسیدن به مرحله جوجه‌کشی. سه هفته‌ای هم پروسه جوجه‌کشی به خود اختصاص می‌دهد تا رسیدن به تولید جوجه یک‌روزه.» شنبه‌ها و سه‌شنبه‌ها یا یکشنبه‌ها و چهارشنبه‌ها دو روز هفته هستند برای تولید.»

مرغ‌های یک‌روزه هم 40 تا 60 روز آب و دانه می‌خورند برای رسیدن به وزن دلخواه. از 200/2، 400/2 تا 3کیلو. از هر نژاد انتظار یک وزن می‌رود. «هر مرغدار در سال می‌تواند چهار بار از جهاد کشاورزی برای جوجه‌ریزی مجوز بگیرد. حدود هر 70 تا 90 روز یک‌بار. نداشتن مجوز به این معناست که هیچ مرغ مادری به او جوجه نمی‌دهد.»

 این مرغدار مجوز 90روزه جهاد را دلیل محکمی بر شایعه‌ و بی‌تاثیربودن این ترفندها می‌داند. «وزن بالای مرغ یعنی سوددهی بیشتر. البته این وزن‌گیری به نژاد مرغ بستگی دارد.»  پای سود و وزن‌گیری مرغ‌ها که به میان می‌آید، مصرف پروتیین و دارو و… هم هست. «نمی‌شود مصرف این موارد را رد کرد. متاسفانه سنجش دقیقی در این زمینه وجود ندارد و مشخص نیست به چه میزان مصرف می‌شود.»

«سود نداشت همه جمع می‌کردند.» «فرهمند» معتقد است مرغداری این روزها سودهی خوبی دارد. بازاری که در چندسال گذشته روزهای خوبی را پشت‌سر گذاشته است. «به‌خصوص برای مرغ مادرها شرایط خوب بود. البته هر شغلی مشکلات خاص خودش را دارد.»

مرغداری‌ها از 5 و 7هزارتایی شروع می‌شوند و بزرگ‌ترین مرغداری‌ها 20 تا 30هزارتایی‌اند. «هزینه‌ها بالاست، اگرچه درآمد هم بد نیست. خریدها اغلب چکی است.»  بیماری گریبان مرغ‌ها را بگیرد مرغ مادرها بیشترین زیان را به خود می‌بینند.

زیان کمتر متوجه مرغداری‌هاست چون جوجه یک‌روزه تنها 10 تا 11هزار تومان خریداری می‌شود. به باور «فرهمند» روشن و خاموش‌کردن مدام مرغداری‌ها برای پرخوری مرغ‌ها شایعه است. «یک دوره‌ای می‌گفتند مرغداری‌ها لامپ‌ها را خاموش نمی‌کنند تا مرغ‌ها پرخوری کنند و پروار شوند.»

این مرغدار مجوز 90روزه جهاد را دلیل محکمی بر شایعه‌ و بی‌تاثیربودن این ترفندها می‌داند. «وزن بالای مرغ یعنی سوددهی بیشتر. البته این وزن‌گیری به نژاد مرغ بستگی دارد.»  پای سود و وزن‌گیری مرغ‌ها که به میان می‌آید مصرف پروتیین و دارو و … هم هست. «نمی‌شود مصرف این موارد را رد کرد. متاسفانه سنجش دقیقی در این زمینه وجود ندارد و مشخص نیست به چه میزان مصرف می‌شود.»

حرف از مرغ و مرغداری که می‌شود گوشتی‌ها در اولویت‌اند. هرچند اجدادی‌ها هم امپراتوری خاص خودشان را دارند. چندصباحی است شب‌های کابوسی مرغداران تمام شده و روی آرامش را می‌بینند. «تقریبا یک‌سال‌ونیم است شرایط بهتر شده.»

رامین رضایی یکی از مرغدارانی است که 16سال از عمرش را پای این کار گذاشته. روزگاری غم ورشکستگی هم‌صنفانش را خورده. زمانی هم گرانی و نبود نهاده جان به لبش آورده، اما این روزها حالش بهتر از گذشته است. «مدتی است دولت ورود کرده و شرایط بهتر  شده. قبل از این 60-50درصد مرغداری‌های خرده‌پا ورشکسته شدند.»

خیلی‌ها هست و نیست‌شان را پای این شغل گذاشتند. کار و کاسبی‌هایی که نوسان قیمت از پای درشان آورد و خانه‌نشین‌شان کرد. «به اندازه جوجه‌ای که می‌ریزیم دولت نهاده می‌دهد؛ هم ذرت، هم سویا.» پای جوجه‌های یک‌روزه که به مرغداری باز می‌شود تقریبا 5کیلو نهاده نیاز دارند تا راهی کشتارگاه و بعد بازار شوند. «حدودا کیلویی 4 تا 5هزار تومان برای مرغدار تمام می‌شود. خدا را شکر خوب است.»

پروتیین و هورمون داده به مرغ‌ها برای سود بیشتر شایعه‌ای که خیلی پیشتر پیچیده میان مردم. رضایی می‌گوید ما هم این شایعات را شنیده‌ایم خیلی‌ها هم سوال می‌کنند. «این موارد وجود ندارد. این مسائل دیگر منسوخ شده‌اند.» این مرغدار از دستکاری نژادها در سال‌های دور می‌گوید. «نژادها دستکاری شده‌اند. هرقدر دانه بدهیم تبدیل به گوشت می‌شود با ضریب یک و شش تا یک و هشت.»

هرقدر چاق و چله‌تر بازارش داغ‌تر؛ قانون نانوشته بازار مرغ. «فروش مرغ بزرگ‌تر راحت‌تر است.» به گفته رضایی سایز مرغ پرکنده باید یک‌کیلو و 400 تا 800 گرم باشد. «مرغ‌های بازار گاهی به 3کیلو هم می‌رسند.»

رسیدن به بازار فروش هم برای خودش شروطی دارد. جوجه‌یک‌روزه که 21 روز را در دستگاه جوجه‌کشی تاب آورده باید 42 تا 50 روز دانه بخورد تا آماده راهی بازار شدن شود. «بستگی به زمان، وزن‌گیری مرغ و قیمت بازار دارد.»  قبل از ورود دولت برای اختصاص نهاده کار برایشان سخت بود. تهیه نهاده آزاد. «مرغ گران می‌شد موظف به قیمت دولتی می‌شدیم. ارزان که می‌شد هیچ حمایتی نداشتیم.»

پروتیین و هورمون داده به مرغ‌ها برای سود بیشتر شایعه‌ای که خیلی پیشتر پیچیده میان مردم. رضایی می‌گوید ما هم این شایعات را شنیده‌ایم خیلی‌ها هم سوال می‌کنند. «این موارد وجود ندارد. این مسائل دیگر منسوخ شده‌اند.» این مرغدار از دستکاری نژادها در سال‌های دور می‌گوید. «نژادها دستکاری شده‌اند. هرقدر دانه بدهیم تبدیل به گوشت می‌شود با ضریب یک و شش تا یک و هشت.»

تغییر نژادی که بیرون از مرزها صورت گرفته؛ دستکاری نژادی در اجداد نژادهای موجود. «در حال حاضر نژادهای اصلاح‌شده در ایران وجود دارد.»

کرونا که همه‌گیر شد دیگر خبری از مجالس نبود، رستوران‌ها هم به تعطیلی رفتند و مرغ ارزان شد. «مرغدار دخلی در نوسان قیمت ندارد. بسته به عرضه و تقاضا قیمت بالا و پایین می‌شود.» به گفته رضایی سود نهایی در جیب واسطه است، نه مرغدار. «مرغدار یا زیان می‌کند یا سود کم. این واسطه‌ها هستند که بدون استرس و ضرر و زیان بالاترین سود را دارند.»

جهاد تصمیم به کوتاه‌کردن دست واسطه‌ها دارد؛ خبری خوش برای مرغداران. «می‌خواهند یک زنجیره درست کنند و هر مرغدار در یک زیرمجموعه زنجیره قرار بگیرد.» زنجیره‌ای شکل گرفته از پرورش و کشتارگاه و … «به این سمت سوق داده می‌شود تا واسطه‌ها حذف شوند. این به نفع ما است.»

پاییز و زمستان که باشد نهاده‌ها از روسیه و اوکراین راهی ایران می‌شوند برای سیرکردن مرغ‌ها. تابستان و بهار هم از برزیل و آرژانتین وارد می‌شوند. تولید داخل هم هست اما جوابگوی تقاضای بازار نیست.

پاییز و زمستان که باشد نهاده‌ها از روسیه و اوکراین راهی ایران می‌شوند برای سیرکردن مرغ‌ها. تابستان و بهار هم از برزیل و آرژانتین وارد می‌شوند. تولید داخل هم هست، اما جوابگوی تقاضای بازار نیست. «مافیای واردکننده نمی‌گذارد تولید داخل جان بگیرد. بعید می‌دانم چنین چیزی عملی شود.» مدتی است تخم‌مرغ‌ها وارد نمی‌شوند و همگی داخلی‌اند. «تخم‌مرغ‌ها وارداتی بودند، اما همان نژادها در ایران تولید می‌شوند و دیگر واردات نداریم.» فروردین و اردیبهشت امسال بود که کمبود تخم‌مرغ بازار با واردات جبران شد. برهه‌ای هم تخم‌مرغ نطفه‌دار گوشتی جزو واردات بود، اما حالا همگی داخلی‌اند.

جوجه‌های یک‌روزه 40 تا 50 روزه مرغ می‌شوند برای راهی‌شدن به بازار. «ما می‌دهیم به کشتارکن‌ها آنها وارد بازار می‌کنند.» چه خریدار جوجه یک‌روزه باشید، چه مرغ قیمت به‌روز است. هر روز جوجه‌ها و مرغ‌ها تصمیم می‌گیرند چه نرخی را برای بازار انتخاب کنند. «قیمت جوجه و مرغ به‌روز است. کشتارکن‌ها زیادند و کشتارگاه‌ها به 200 تا 300 تا می‌رسند.» کشتارکُن‌ها؛ واسطه‌هایی که کارمزدی کار می‌کنند. «یک کشتارگاه را اجاره می‌کنند و 6-5 واسطه بار می‌خرند و توزیع می‌کنند.»

قدمتش در ایران طولانی است و هفت دهه به خود می‌بیند. صنعتی شهره به صنعت طیور که هنوز وابسته است. «در برخی نهاده‌های وابستگی داریم.» به گفته مشاور اتحادیه انجمن مرغداری، صنعت طیور در دانه، دارو و جوجه وابسته به واردات است. «ذرت، کنجاله و دانه سویا محصولات آب‌بر هستند، بنابراین عمدتا وارد می‌شوند.» محمدعلی کمالی‌سروستانی از 2میلیون تن ذرت تولید داخل خبر می‌دهد. تولیدی که کفاف نیاز 6میلیون تن بخش طیور را نمی‌دهد. «سالانه نزدیک به 4.5میلیون دلار ارزبری دارد.»

صنعت طیور 70ساله ایران دو راه بیشتر به خود نمی‌بیند یا تولید را ادامه بدهد یا چشم بدوزد به واردات محض. «با واردات محض مرغ، بخش اعظمی از اشتغال را از دست می‌دهیم.» حدود 13هزار و 600مرغدار چرخ صنعت طیور را می‌چرخانند، البته از میان 23هزار مرغدار. «هر کدام از این مرغدارها 6-5 کارگر دارند که به طور مستقیم در این صنعت فعال‌اند. صنایع وابسته به این صنعت را هم داریم که رقم قابل توجهی از اشتغالزایی را برعهده دارند.»

ایرانی‌ها 2میلیون و 400هزار تن گوشت مرغ مصرف می‌کنند. رقمی که نمی‌تواند تنها به واردات تکیه کند. «هیچ عقل اقتصادی چنین وابستگی را توصیه نمی‌کند.» ایران رتبه 10 دنیا را در تولید گوشت مرغ به خود اختصاص داده است. «در منطقه هم در رده پنجم ایستاده‌ایم.» به باور کمالی‌سروستانی این صنعت در اشتغالزایی و از همه مهم‌تر در تامین‌ امنیت غذایی اهمیت بالایی دارد.

از اواخر دهه 70 شرکت‌ها و برندهای خارجی رقیب لاین آرین شدند تا کار و کاسبی‌اش از رونق بیفتد. «ما هر دو سال گله اجداد وارد می‌کنیم.» اجداد هم وارداتی است، گله‌هایی برای تامین مرغ مادر که اغلب از انگلیس و کشورهای اروپایی وارد ایران می‌شوند.

تا اوایل انقلاب لاین آرین بخشی از بار صنعت طیور را به دوش می‌کشید. «از هلند وارد کردیم و تا سال 78 عمده جوجه کشور را تامین می‌کرد.» از اواخر دهه 70 شرکت‌ها و برندهای خارجی رقیب لاین آرین شدند تا کار و کاسبی‌اش از رونق بیفتد. «ما هر دو سال گله اجداد وارد می‌کنیم.» اجداد هم وارداتی است، گله‌هایی برای تامین مرغ مادر که اغلب از انگلیس و کشورهای اروپایی وارد ایران می‌شوند.

سویه‌های وارداتی که اغلب تجاری‌اند. آرین توان رقابت با این سویه‌های وارداتی را نداشت و سهم داخلی کاهش یافت تا جایی که به صفر رسید. «از سال گذشته بحث تحریم‌ها در این صنعت داغ شد و احتمال عدم‌واردات اجداد بر اثر تحریم‌ها قوت گرفت.» تحریم به داد آرین رسید و تا حدودی بازار را به دست گرفت، البته سهم 16-15درصدی. «تلاش‌مان این است تا سال آینده به 50درصد برسد این سهم از بازار.»

ایجاد و نگهداری لاین هزینه‌بر است و نیاز به کارهای تحقیقاتی دارد. لاین‌هایی که باید بازارهای منطقه‌ای را به خود ببینند تا صرفه اقتصادی داشته باشند. «در دارو و واکسن هم وابسته‌ایم. بخشی از واکسن و داروهای مورد نیاز این صنعت وارد می‌شود.»

به گفته مشاور اتحادیه انجمن مرغداران در سال‌های اخیر حدود 10قلم از آنتی‌بیوتیک‌ها و داروها تولید داخل دارند. «متاسفانه واردات این داورها ممنوع شده است.» اتحادیه و مرغداران مخالف این ممنوعیت‌اند. اما دلیل این مخالفت ایجاد بازار رقابتی است. «ما مخالف ممنوعیت واردات برخی از داروها هستیم. معتقدیم هر تولید داخل برای رسیدن به کیفیت لازم نیاز به بازار رقابتی دارد. نباید این صنعت به درد خودروسازان گرفتار شود. باید سهمی را به واردات اختصاص داد تا تولید داخل رشد کند.» صنعت طیور یعنی سلامت جامعه بنابراین نیاز به کیفیت دارد و باید با استانداردها پیش برود. «ما موسسه رازی را در کنار خودمان داریم با 115-110سال تجربه. مجموعه‌ای که در عرصه تحقیقات کم‌نظیر است، اما همچنان اعتقاد به تقویت بیشتر داریم.»

ذرت و کنجاله سویا در مجموع چیزی حدود 40 تا 42درصد هزینه‌های تولید یک کیلو مرغ را به خود اختصاص می‌دهند. «60درصد باقی هزینه‌ها با تولیدکنندگان است. قیمتی که با توجه به وضعیت بازار روز تعیین می‌شود.» سهم 40درصد دولت را محق کرده تا بر تمام قیمت‌گذاری مرغ خود را دخیل بداند. «این همه چالش میان تولیدکننده و دولت در این صنعت است.»

صنعت طیور، صنعتی کاملا رقابتی که نمی‌تواند انحصاری باشد. صنعت طیور به مانند همه صنایع تولیدکننده به خود می‌بیند. افرادی که تعدادشان به قدری است که نمی‌توانند آثار انحصاری داشته باشند. خریداران این صنعت هم بر همین شیوه‌اند. «این بازار خصوصیات یک بازار رقابتی را دارد و تعیین‌کننده قیمت، عرضه و تقاضاست.» و اما درد این صنعت ارز ترجیحی دولت برای دو نهاده اصلی خوراک طیور است؛ ذرت و کنجاله سویا. «دولت به این دو نهاده ارز ترجیحی اختصاص می‌دهد و خود را محق در دخالت در ساختارهای بازار.»  به گفته کمالی‌سروستانی ذرت و کنجاله سویا در مجموع چیزی حدود 40 تا 42درصد هزینه‌های تولید یک‌کیلو مرغ را به خود اختصاص می‌دهند. «60درصد باقی هزینه‌ها با تولیدکنندگان است. قیمتی که با توجه به وضعیت بازار روز تعیین می‌شود.» سهم 40درصد دولت را محق کرده تا بر تمام قیمت‌گذاری مرغ خود را دخیل بداند.«این همه چالش میان تولیدکننده و دولت در این صنعت است.»