تکلیف «شاد» چه می‌شود؟
راضیه زرگری – بعد از نزدیک به دو سال آموزش‌مجازی، مدارس که از پاییز 1400 صحبت از حضوری شدن‌شان بود و کم‌وبیش هم آموزش‌های حضوری را شروع کرده بودند، بعد از تعطیلات نوروز 1401 ، رسما فعالیت‌های آموزش‌حضوری را با دستورالعمل غافلگیرکننده وزارت آموزش‌وپرورش کلید زدند، تا دوباره هیاهوی بچه‌ها به مدرسه و کلاس حیات بدهد. دستورالعملی که به اتمام‌حجت با مدیران مدارس بیشتر شبیه بود؛ همه آموزش‌ها باید حضوری شود و معلم‌ها دیگر نباید در فضای‌مجازی یا بهتر بگوییم اپلیکیشن شاد، به بچه‌ها درس بدهند. سوالی که هنوز مدیران نظام آموزشی آن را پاسخ نداده‌اند این است: تکلیف شاد چه می‌شود؟
وزارت آموزش‌وپرورش یک ماه پس از تعطیلی مدارس از اواخر اسفندماه سال ۹۸ به‌دلیل شیوع بیماری کرونا، اقدام به راه‌اندازی سامانه‌ای به نام شاد به نشانی اینترنتی https://shad.ir برای آموزش‌مجازی کودکان و نوجوانان کرد تا از این طریق دانش‌آموزان بتوانند همانند حضور در کلاس‌های مدرسه، از آموزش معلمان بهره‌مند شوند.
سامانه شاد، مدرسه‌مجازی دانش‌آموزان در دو سال همه‌گیری بوده است. دانش‌آموزان در ساعت مقرر باید آنلاین سر کلاس حاضر می‌شدند. این سامانه بارها مورد ارزیابی فنی‌ومحتوایی قرار گرفته تا بتواند نیازهای آموزشی دانش‌آموزان در زمان دوری آنها از مدارس را مرتفع کند و نسبتا هم در این مسیر موفق بود.
بچه‌ها هنوز هم در شاد چت می‌کنند
حالا که مدارس حضوری شده آیا مسیرهای آموزشی در فضای مجازی مسدود شده است؟ یکی از والدین دانش‌آموز دبستانی در تهران به «شهروند» می‌گوید: نه؛ اپلیکیشن شاد هنوز هم در دسترس دانش‌آموزان هست ولی دیگر درسی از آن طریق به آنها داده نمی‌شود. با این‌حال بچه‌ها می‌توانند از محتوایی که قبلا در آن بارگزاری شده برای مرور درس‌ها استفاده کنند. البته در کنارش بچه‌ها در این اپ با هم گفت‌وگو هم می‌کنند و این فضا هنوز بین دانش‌آموزان پررونق است.
شاد، آرشیو ارزشمند محتوای آموزشی به برکت کروناستپدر یک دانش‌آموز 12 ساله هم اینکه محتوای آموزشی حالا در یک فضای مبتنی بر وب در دسترس بچه‌ها قرار دارد، را یک مزیت بزرگ توصیف می‌کند و می‌گوید: «تا قبل از کرونا آموزش‌وپرورش، برای محتوای درسی‌وآموزشی هیچ آرشیوی نداشت که به این صورت در فضای مجازی تولید شده و در دسترس دانش‌آموزان باشد. کرونا با همه عیب‌هایی که داشت این حسن بزرگ را برای نظام‌آموزشی ما داشت؛ اپ شاد موتور جست‌وجوی درسی دارد. دانش‌آموز می‌تواند هر سرفصلی از هر کتابی را بخواهد با یک جست‌وجوی ساده در اختیار داشته باشد و اشکالاتش را رفع کند. به‌علاوه یک‌سری کانال‌های ورزشی‌وپرورشی هم در این اپلیکیشن طراحی شده است که برای استفاده بچه‌ها در آینده به فراخور نیاز بسیار ارزشمند است.» او که تحصیلاتی مرتبط با علوم کامپیوتر دارد، معتقد است شاد با این حجم از محتوا امروز برای آموزش‌وپرورش ما گنجینه است که باید آن را حفظ کند و مرتب به‌روزرسانی شده و تحت مراقبت‌های امنیتی قرار داشته باشد.
ادامه ارایه درس‌ها از طریق شاد به بچه‌های مبتلا به کرونارستمی معلم ابتدایی در تهران با اشاره به اینکه با حضوری شدن مدارس فعالیت معلمین در بستر شاد ممنوعیت دارد، می‌گوید: «شاد الان فقط برای بچه‌هایی که مبتلا به کرونا هستند، فعال است. یعنی معلم‌ها فقط اجازه دارند برای بچه‌هایی که بیمار بوده و نمی‌توانند به مدرسه بیایند، محتوای آموزشی در شاد بارگذاری کنند. با این‌حال محتوای قبلی هم از دسترس دانش‌آموزان و خانواده‌ها خارج نشده. ولی به‌طور کلی در هفته‌های پایانی سال تحصیلی آموزش در فضای حقیقی دنبال می‌شود.»
از فرصت تحول نظام آموزشی سنتی غافل نشویممرادیان، معلم دیگری است که به فراموشی سپردن سریع تجربه‌های آموزشی جدید در فضای مجازی را به ضرر بدنه آموزش کشور می‌داند: «در دستورالعمل جدید وزارت آموزش‌وپرورش تمرکز اصلی بر بازگشت به آموزش‌حضوری است و در این میان نباید به‌سرعت تجربه‌های نوین آموزشی را به فراموشی سپرد. در شرایط فعلی تجربه‌های به‌دست‌آمده در دوران کرونا از قلم افتاده که به نظر من خوب نیست.»
دو سال کرونا به ایران و به کل دنیا نشان داد که هیچ آموزشی جای آموزش‌حضوری را نمی‌گیرد، اما آموزش‌های غیرحضوری در فضای‌مجازی هم به ما نشان داد که می‌توانیم توسعه کیفی را با ترکیب دو نوع آموزش پیگیری کنیم. ما یک عقب‌افتادگی تاریخی برای بهره‌گیری از فضای‌مجازی برای آموزش داشتیم که خوشبختانه یا بدبختانه به‌واسطه کرونا نظام آموزشی ما به فضای تاریک و مبهم و ناآشنایی پرت شد که وادارمان کرد خودمان را تا حدودی به استانداردهای جهانی برسانیم. امروز به نقطه‌ای رسیدیم که می‌توانیم آن را بارور کنیم و گسترش دهیم و تاثیرش را در آموزش ببینیم.
او با بیان اینکه تجربه‌ای که در سختی‌های زیادی با نبود زیرساخت‌ها و مهارت به‌دست آمده، نباید رها شود، ادامه می‌دهد: «ما می‌توانیم از فرصت کرونا و رسیدن به دانش قابل‌قبولی در ارایه آموزش‌های نوین برای توسعه نظام آموزشی سنتی خود استفاده کنیم و به سمت به‌کارگیری فناوری‌های روز دنیا حرکت کنیم.»
برنامه‌ریزی ارایه خدمات افزوده برای کاربران شاد«ایجاد خدمات افزوده برای کاربران شبکه شاد پس از آموزش‌حضوری دانش‌آموزان موردتوجه قرار گرفته.» این توضیحات را مجری فنی شبکه شاد با اشاره به نحوه فعالیت این شبکه پس از بازگشایی مدارس ارایه داده است. «مسأله خدمات افزوده مهم‌ترین اتفاق در حال برنامه‌ریزی است که این امکان براساس مصوبه شورای عالی فضای‌مجازی و چارچوب وزارتخانه فراهم می‌شود.»
کاظم‌زاده می‌گوید: «خدمات پایه در شبکه شاد کاملا رایگان در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد و این موضوع منتفی نشده است. خدمات افزوده یعنی نهادهای دولتی و غیردولتی می‌توانند خدمات آموزشی خود را بر بستر این اپ به کاربر ارایه دهند.»
به گفته مجری فنی شبکه شاد اگر دانش‌آموزی بخواهد از محتوای آموزشی بیشتر یا آزمون‌ها بهره‌مند شود، می‌تواند در کلاس‌های آنلاین غیررسمی و فوق‌برنامه شرکت کند. «سایت فراخوان شاد که شادبوم نام دارد و روی دامنه سایت آموزش‌وپرورش راه‌اندازی شده است، در حال دریافت طرح‌ها و اطلاعات شرکت‌هاست.»
۸۵ میلیون پیام در شاد ردوبدل میشودکاظمزاده توضیح می‌دهد: «برنامه‌هایی که در فراخوان عنوان شده است، هفت محور دارد که شامل کلاس و محتوای آموزشی، دوره مهارتی، شغلی و کارآموزی، سرگرمی‌وبازی‌مجازی، کتابخانه‌مجازی، کارسوق و مسابقه‌های‌مجازی و طیف گسترده خدمات می‌شود. شرکت‌ها طرح‌های خود را بارگذاری می‌کنند و این طرح‌ها توسط آموزش‌وپرورش بررسی می‌شود و پس از تایید از سوی وزارتخانه، روی شبکه شاد قرار می گیرند تا کاربران بتوانند از آن استفاده کنند.»
«فضای مجازی در کنار کلاس‌های حضوری می‌تواند بسیاربسیار بر کیفیت آموزش بیفزاید و از یک‌سری هدررفت‌های زمانی و امکاناتی جلوگیری کند. زیرا سر کلاس فرصت نمی‌شود همه تمرین‌ها را حل کنیم. در حالی که بچه‌ها را با این فضا می‌توان همیشه درگیر درس کرد و ارتباط مستمر با معلم داشته باشند.»
کاظم‌زاده همچنین درباره آمار روزانه کاربران از شبکه شاد توضیح می‌دهد: «کاربران شبکه شاد پیش از حضوری شدن آموزش‌ها روزانه یازده میلیون بودند که اکنون آمار استفاده کاربران از این شبکه آموزشی هفت‌ونیم میلیون نفر است. همچنین حدود ۸۵ میلیون پیام در شاد ردوبدل می‌شود که این آمار پیش از این بالای ۲۰۰ میلیون بوده است.»
آموزش از راه دور رویه‌ای مرسوم در جهان است«پیام‌رسان شاد و پلتفرمی که در این زمینه ساخته شد، پتانسیلی است که در این دو سال آموزش‌وپرورش ناخواسته خود را در میان آن دید و فرصتی است که باید از آن بهره گرفت.» محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش‌وپرورش درباره اهمیت بلاتکلیف نماندن اپ شاد در شرایط فعلی به «شهروند» می‌گوید: «آموزش‌های از راه دور یک رویه مرسومی در جهان است؛ برای دانشگاه‌ها و برای مناطق دورافتاده که دسترسی مناسبی به مراکز آموزشی نبوده است. پیشینه آموزش‌های از راه دور در سطح مدرسه، به کشورهایی مثل استرالیا برمی‌گردد که مناطق دوردست و صعب‌العبوری داشتند و خانواده‌ها چه بومی و غیربومی، بنا به موقعیت و شغلی، دسترسی محدودی به مدرسه داشتند.» نیک‌نژاد توضیح می‌دهد «در این کشورها آموزش‌های از راه‌دور حتی از طریق تلگراف و تلفن هم انجام می‌شد تا امروز که آموزش‌ها در این زمینه پیشرفته شده است.»
به گفته این کارشناس آموزشی این پتانسیل همواره وجود داشته؛ زمانی که کرونا هنوز سروکله‌اش پیدا نشده بود، برخی از کشورها برای کیفیت‌بخشی آموزش‌های حضوری از این امکان بهره می‌گرفتند. کشورهایی هستند با گستردگی بالا و تراکم کم جمعیت که دسترسی همه بچه‌ها به فضاهای آموزشی سخت است. مثلا ژاپن از این فضا بسیار استفاده می‌کرده است. «ایران اما تا قبل از همه‌گیری کرونا با آموزش مبتنی بر فضای مجازی و از راه‌دور قرابتی نداشت. پوشش تحصیلی کشور ما در سطح دبستان بیش از 98 درصد بوده است و عموما کسانی که بازمانده از تحصیل می‌شدند به‌دلیل دوری راه نبوده بلکه محرومیت‌های دیگر دلیل اصلی بوده است. سابقا طرحی تحت‌عنوان روستامحور وجود داشت که در آن مثلا چند روستا که امکانات برخورداری از مدرسه را نداشتند، تعیین می‌شدند و دانش‌آموزان به‌صورت اقماری در یک مکان درس می‌خواندند به‌ویژه در سطح متوسطه اول این طرح‌ها در کشور ما مرسوم بود.
چرا نباید بین آموزش‌مجازی و حضوری تناسب برقرار کنیم؟او با اشاره به اینکه ما می‌توانستیم زمانی که کرونا نبود، از این فضای آموزشی برای مدارس استفاده کنیم، می‌گوید: «مثلا سه روز در هفته مجازی و سه روز دیگر حضوری کلاس داشته باشیم. با این رویه می‌توانستیم بین آموزش‌حضوری و مجازی تناسبی برقرار کنیم، اما حالا در شرایط فعلی، با توجه به اینکه با این همه فشار، هزینه و تبلیغ، بستری برای ارایه آموزش‌های مجازی فراهم شد که حرف‌وحدیث‌های زیادی هم داشت؛ به هر طریق نهادینه شد و رفته‌رفته با به‌روزرسانی‌های متعدد وضعیت بهتری پیدا کرد، از سالی که شروع شد تا همین پیش از عید امسال جوابگوی نیاز آموزشی ما بود.حالا شگفت‌آور این است که نظام آموزشی می‌خواهد این بستر را به یک‌باره رها کند و کنار بگذارد. البته امیدواریم این کار فقط به‌دلیل تاکید بر حضوری شدن مدارس باشد.»
او با اشاره به اینکه نقدهایی بر بازگشایی مدارس وجود دارد، ادامه می‌دهد: «این روند باید آرام‌آرام انجام می‌شد و ذهن خانواده‌ها و دانش‌آموزان برای این کار آماده می‌شد. مثلا 6 ماه زمینه‌سازی می‌شد تا اول مهر، اما به هرحال این تصمیم گرفته شده و اجرایی می‌شود.»
نیک‌نژاد بر مطالعات خود روی پلتفرم‌هایی که در کشورهای دیگر استفاده می‌شود اشاره می‌کند: «این پلتفرم‌ها در دیگر کشورها فقط برای آموزش نیست. ارتباط بین ذی‌نفعان آموزش اعم از دانش‌آموز، معلم و مدیران مدارس بسیار مهم است. پیش از این تلاش مدرسه‌ها این بود که سالی یکی‌دوبار خانواده‌ها را جمع کنند و جلساتی می‌گذاشتند تا ارتباط برقرار شود. فضای‌مجازی این امکان را داده است که یک ارتباط همیشگی و هر زمانی بین ذی‌نفعان ایجاد شود. چرا باید این بستر کنار گذاشته شود؟ بحث دیگر در کلاس‌های حضوری فعلی این است که من معلم، درسم را می‌دهم و می‌گویم تمرین‌ها را برایتان می‌فرستم. این تمرین‌ها را شب همان روز در فضای مجازی می‌فرستم و آنها هم تکالیف‌شان را در همان فضا می‌فرستند. این چه ایرادی دارد؟»
او معتقد است: «فضای‌مجازی در کنار کلاس‌های‌حضوری می‌تواند بسیاربسیار بر کیفیت آموزش بیفزاید و از یک‌سری هدررفت‌های زمانی و امکاناتی جلوگیری کند. زیرا سر کلاس فرصت نمی‌شود همه تمرین‌ها را حل کنیم. در حالی که بچه‌ها را با این فضا می‌توان همیشه درگیر درس کرد و ارتباط مستمر با معلم داشته باشند.»
آموزش فقط در کلاس تکمیل نمی‌شود«آموزش مقوله‌ای مادام‌العمروهمیشگی است که زمان‌ومکان هم نمی‌شناسد. ما می‌توانیم با این امکانی که فضای‌مجازی در اختیارمان قرار داده آموزش ترکیبی را دنبال کنیم و بهره بهتر ببریم.» نیک‌نژاد با این توضیح ادامه می‌دهد: «ممکن است معلم بگوید نمی‌توانم هم فضای کلاس و هم فضای‌مجازی را مدیریت کنم؛ اما اینجا منظور استفاده از فضای‌مجازی برای ارایه آموزش‌های تکمیلی است. چراکه فرآیند آموزش فقط تدریس نیست. مقدمات، آموزش، آزمون و بازخوردگیری از دانش‌آموز همه در فرآیند آموزش جای می‌گیرد. این پروسه صرفا در کلاس تکمیل نمی‌شود.»
نیک‌نژاد تاکید می‌کند به نظر من روند بهسازی شاد باید ادامه پیدا کند و از آن برای آموزش در مناطق دورافتاده و نابرخوردار کمک گرفته شود تا به سمت کمتر کردن میزان کودکان بازمانده از تحصیل پیش برویم. به‌علاوه ما بعد از این، آلودگی هوا خواهیم داشت، باران و برف و دیگر مسائلی که می‌تواند مدارس را تعطیل کند هم خواهیم داشت؛ برای اینکه بتوانیم هر زمان‌ومکانی از این بستر استفاده کنیم باید ارتباط خودمان را در این فضا حفظ کنیم. نه اینکه مثلا 6 ماه شاد را تعطیل کنیم و سال تحصیلی آتی به فراخور نیاز به سمت آموزش‌مجازی برویم.»
شرط لازم برای اینکه ما هر زمان‌ومکانی بتوانیم از شاد استفاده کنیم و با بهره‌گیری از آن کیفیت آموزشی را بالا ببریم، به گفته این کارشناس و آموزگار این است که ارتباط‌مان با آن همیشگی باشد. یعنی باید شاد را به‌عنوان یکی از ارکان نظام آموزش و به‌عنوان بخش مهم آموزش مدارس آن را بپذیریم. به بیان دیگر آموزش‌های ترکیبی باید به ذات آموزش در کشور ما تبدیل شود.
او خاطرنشان می‌کند: «دو سال کرونا به ایران و به کل دنیا نشان داد که هیچ آموزشی جای آموزش‌حضوری را نمی‌گیرد، اما آموزش‌های غیرحضوری در فضای‌مجازی هم به ما نشان داد که می‌توانیم توسعه کیفی را با ترکیب دو نوع آموزش پیگیری کنیم. ما یک عقب‌افتادگی تاریخی برای بهره‌گیری از فضای‌مجازی برای آموزش داشتیم که خوشبختانه یا بدبختانه به‌واسطه کرونا نظام آموزشی ما به فضای تاریک و مبهم و ناآشنایی پرت شد که وادارمان کرد خودمان را تا حدودی به استانداردهای جهانی برسانیم. امروز به نقطه‌ای رسیدیم که می‌توانیم آن را بارور کنیم و گسترش دهیم و تاثیرش را در آموزش ببینیم. به نظر من در این شرایط خط‌‌ونشان کشیدن برای تمرکز بر حضوری شدن کلاس‌هاست؛ امیدواریم این فشار دستورالعملی مقطعی باشد و نظام آموزشی کشور از این به بعد از آموزش‌حضوری در کنار آموزش‌مجازی در راستای آموزش بهینه بهره ببرد.»
