روزنامه ایران
1401/01/30
بازی با حاصل جمع مثبت
شیوا حسینیکارشناس مسائل منطقه
روند تحولات این روزهای خاورمیانه متأثر از شکاف‌های قومی ، فرقه‌ای ، نژادی و البته رقابت‌های سیاسی قدرت‌های اصلی و رقیب منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای گویای شکل‌گیری بازی بزرگی با ویژگی‌های منحصر به فرد ژئوپلیتیک و تأثیرات بلندمدت ژئواستراتژیکی است که نتیجه آن به هر صورتی که رقم بخورد می‌تواند تکلیف ساختار توزیع قدرت بین‌المللی را تا آینده‌ای قابل پیش‌بینی در منطقه خاورمیانه شکل دهد. نکته اصلی و اساسی در معادلات منطقه‌ای خاورمیانه این است که هرگونه تغییر و تحول در این منطقه می‌تواند بر موازنه قدرت های بین‌المللی در سطح بین‌المللی تأثیر گذاشته و این مسأله خود می‌تواند مؤید شکل‌گیری وضعیت های جدید ژئواستراتژیک با تبعیت از الگوهای ژئواکونومیک بین‌المللی و منطقه‌ای باشد.
رویکرد دولت به منطقه
بر این اساس از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم و شعار اهمیت دادن به همسایگان، منطقه و منطقه‌گرایی اهمیت یافت. منطقه‌گرایی، فرایندی است که از طریق ایجاد منطقه تجارت آزاد، اتحادیه‌های گمرکی بین دولت‌ها به منظور آزاد‌سازی یا تسهیل تجارت در سطح منطقه آغاز میشود. در واقع توسعه منطقه‌گرایی یکی از اشکال کلیدی آزاد‌سازی تجاری است که در مراحل پیشرفته از همکاری تجاری به همکاری‌های اقتصادی و پولی و سپس به همگرایی سیاسی و امنیتی منتج میشود. منطقه‌گرایی به‌عنوان یک مکانیسم بازدارنده، منجر به ارائه راه‌حل‌های صلح‌آمیز برای بحران‌های موجود، با بحران‌های احتمالی بین اعضا شده و موجب تحکیم صلح میشود. در حقیقت این نوع منطقه‌گرایی فرصتی را برای مذاکرات سازنده متقابل بین اعضا فراهم می‌سازد.
در دهه‌های گذشته توجه و سطح تحلیل عمدتاً به سطح ملی یا بین‌المللی معطوف بود. اکنون در اواخر هزاره دوم و آغاز هزاره جدید، مطالعات منطقه‌ای در کانون توجه و اهمیت قرار گرفته است. طی سال‌های گذشته بحث‌های زیادی درخصوص منطقه و روندهای منطقه‌گرایی در روابط بین‌الملل آغاز شده است؛ روند رشد و تکامل منطقه‌گرایی (Regionalism) در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ موجب رشد ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مناطق مختلف شد. در این بین پایان جنگ سرد و فروپاشی بلوک شرق به مثابه یکی از دلایل رشد منطقه‌گرایی، باعث شد که سطح تحلیل بویژه در عرصه مناسبات بین‌المللی، از دولت - ملت به اتحادیه و بلوک‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری منطقه‌ای تغییر پیدا کند. به لحاظ فلسفی، منطقه‌گرایی بر این مبنا استوار است که رسیدن به وحدت جهانی در شرایط کنونی جهان بعید و تحمیل‌ناپذیر است و باید با بسیج نیروهای پیونددهنده منطقه‌ای، زمینه حصول به آرمان متعالی را فراهم کرد، طرفداران منطقه‌گرایی معتقدند تجانس‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی به همراه سایر مؤلفه‌های وحدت‌بخش، این امکان را به دولت‌های مستقل واقع در منطقه حتی به وسعت یک قاره می‌دهد که از منابع مادی و معنوی خود با همکاری مشترک به‌طور مطلوب بهره ببرند. آنها می‌توانند مکمل نیازهای یکدیگر باشند، بنابراین آرمان صلح در اندیشه منطقه‌گرایی یک ملاحظه زیربنایی محسوب میشود.
هرچند کشورهای منطقه و بازیگران تأثیر‌گذار در ساحت منطقه به دنبال بازی با حاصل جمع جبری صفر با جمهوری اسلامی هستند، اما دولت سیزدهم به دنبال این است که از تنش‌ها در منطقه بکاهد و با ایجاد سازوکارهای مختلف بازی جبری صفر که متضمن، برد یک طرف به منزله زیان دیگری را تغییر داده و بازی با حاصل جمع مثبت را در دستور کار قرار داده است.
بازی با حاصل جمع مثبت به موقعیت‌هایی اطلاق میشود که در آن مجموع سود و زیان بیشتر از صفر است. یک جمع مثبت زمانی اتفاق می‌افتد که منابع به نحوی افزایش یافته و رویکردی تدوین شود که در آن خواسته‌ها و نیازهای همه افراد ذینفع برآورده شود. در مقابل بازی با مجموع مثبت بازی حاصل جمع صفر و بازی مجموع منفی هستند. اصطلاح بازی حاصل جمع صفر به موقعیت‌هایی اطلاق میشود که در آن مجموع بردها و باخت‌ها به صفر می‌رسد و در نتیجه یکی از طرفین به هزینه مستقیم دیگری سود می‌برد. عبارت بازی با جمع منفی شرایطی را توصیف می‌کند که در آن مجموع سود و زیان کمتر از صفر است و تنها راه برای یک طرف برای حفظ وضعیت موجود این است که چیزی از طرف دیگر بگیرد.
تحولات منطقه غرب آسیا با توجه به سطح بازیگران همواره به صورت تنش زا و بی‌ثبات بوده است. بعد از تحولات سال 2011 منطقه رنگ امنیتی و نظامی به خود دید. از سویی دیگر قرار گرفتن رژیم جعلی صهیونیستی بر افزایش تنش‌ها و بی‌ثباتی در منطقه می‌افزاید. عادی‌سازی روابط کشورهای جنوبی خلیج فارس با رژیم صهیونیستی هم که از دوره ترامپ رئیس جمهور سابق ایالات متحده شکل گرفت، تنش‌ها را در منطقه خلیج فارس افزایش داده است. رویکرد فعالانه دولت سیزدهم در برابر بحران و تنش‌های منطقه‌ای، بازی با حاصل جمع مثبت است. به گونه‌ای که دستگاه سیاست خارجی جدید ایران به دنبال خروج از بحران‌های منطقه‌ای ایجاد شده توسط برخی از کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شده است.
بحران یمن، بحران سوریه، تحولات عراق، لبنان و فلسطین از مسائل مهم دستگاه سیاست خارجی ایران بوده و همواره به دنبال حل و فصل این بحران توسط خود کشورها بوده است. جمهوری اسلامی با درک دغدغه‌های برخی از بازیگران این منطقه، گفت‌و‌گو با یکدیگر و عدم دخالت در امور کشورها را تنها راه حل خروج از وضعیت موجود می‌داند. بر این اساس با وساطت کشورهای ثالث همچون عراق و بنا به تمایل عربستان سعودی گفت‌و‌گوهای خود را با این کشور آغاز کرده، هرچند در حال حاضر گفت‌و‌گوها متوقف شده است، اما چشم‌انداز به گونه‌ای است که در آینده کوتاه مدت شاهد آغاز گفت‌و‌گوهای دو طرف در بغداد خواهیم بود. دولت سیزدهم براساس بازی حاصل جمع مثبت راهکارهای مختلفی را برای پایان دادن به بحران‌ها و گسترش روابط آغاز کرده است.
بحران یمن: از همان آغاز بحران یمن رویکرد جمهوری اسلامی کاملاً مشخص بوده است. در دولت قبل راهکار چهار ماده‌ای برای حل و فصل بحران داده شد که عبارت است از آتش بس، کمک‌های انسان‌دوستانه، گفت‌و‌گوی یمنی- یمنی و دولت فراگیر. با روی کار آمدن دولت سیزدهم، پایان دادن به محاصره مظلومانه مردم یمن به عنوان بخشی از سیاست فعالانه ایران در دستور کار قرار گرفت. عربستان سعودی که خود را در باتلاق یمن گرفتار می‌دید، همواره از دولت فعلی برای پایان دادن به بحران یمن تقاضا می‌کرد. سرانجام عربستان سعودی با اعلام موافقت با طرح پیشنهادی سازمان ملل با آتش‌بس دوماهه و بازگشایی بندر الحدیده و فرودگاه صنعاء موافقت کرد. دولت سیزدهم، پذیرش دیدگاه‌های دولت نجات ملی را به عنوان راهکاری می‌داند که می‌تواند به صورت دائم آتش بس را در یمن برقرار سازد.
بحران سوریه: نقش کشورهای حوزه خلیج فارس در طول بحران 11 ساله سوریه بر کسی پوشیده نیست و با حمایت از تروریسم و بنیاد‌گرایی به جنگ با دولت و ملت سوریه شتافتند. ایران از همان ابتدا با تشخیص صحنه درست وقایع سوریه، حمایت از دولت و ملت سوریه را در دستور کار قرار داد. با گذشت 11 سال از بحران سوریه اکنون کشورهای منطقه‌ای به این درک و فهم رسیده‌اند که رویکرد جمهوری اسلامی در قبال سوریه در راستای ثبات و امنیت منطقه بوده است. اکنون جمهوری اسلامی به دنبال بازگشت سوریه به ساحت بازگیری در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی و بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و همچنین از برقراری روابط مجدد سوریه با همسایگان خود حمایت می‌کند.
تحولات عراق: ایران همواره راه حل بحران‌های منطقه‌ای و اختلافات درونی بین گروه‌های سیاسی را به خود آنان واگذار کرده و در عراق هم وضعیت به همین صورت است. ایران راه‌حل وضعیت فعلی عراق را گفت‌و‌گو و توافق گروه‌های مختلف برای خروج از بن‌بست سیاسی می‌داند و از سویی دیگر به دنبال نقش آفرینی بیشتر عراق در منطقه است. رئیس جمهور در دیدار وزیر خارجه عراق به دنبال مستحکم‌تر کردن روابط با این کشور و افزایش سطح تجارت و همچنین برداشتن موانع برای تردد ملت‌های دو کشور است.
افغانستان: دولت سیزدهم همواره از ابتکار تشکیل دولت فراگیر در افغانستان حمایت کرده و هیأت حاکمه جدید این کشور را همواره به استفاده از تمامی ظرفیت‌ها دعوت کرده است. از سویی دیگر جمهوری اسلامی در ابتکار کشورهای همسایه افغانستان به همراه روسیه در اجلاس‌های مختلفی که تشکیل شده، دارایی های بلوک شده افغانستان در امریکا را غیرقانونی می‌داند. همچنین دولت سیزدهم با دعوت از همه گروه های افغانی در تهران، میزبان رایزنی و گفت‌و‌گوهای این گروه ها برای تشکیل دولت و آینده افغانستان بوده است.
افزایش روابط با کشورهای جنوبی خلیج فارس: سفر رئیس جمهور به قطر، سفر وزیر امورخارجه به عمان، سفر معاون سیاسی وزارت امور خارجه به امارات و کویت و بازگشایی مجدد دفتر نمایندگی ایران در جده بعد از 6 سال حاکی از ابتکار فعالانه دولت سیزدهم برای کاهش تنش‌ها در منطقه و نزدیک تر کردن دیدگاه ها به همدیگر است. از سویی دیگر وزرای خارجه عمان، قطر و همچنین فرستاده ویژه امارات و مشاور امنیت ملی این کشور به ایران سفر کردند.
سخن پایانی
هرچند منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا آبستن تحولات مختلف است و با توجه به بازیگرانی که در این منطقه وجود دارد، رویکرد این منطقه را قدرت محور کرده است، اما دولت سیزدهم با ایجاد بازی حاصل جمع مثبت به دنبال این است که وضعیت منطقه را از حالت بی‌ثباتی به جزیره آرامش برساند به گونه‌ای که با اتخاذ ابتکاری فعالانه و گسترش روابط با کشورهای همسایه، بخصوص کشورهای خلیج فارس، از فضای بی‌اعتمادی ایجاد شده در این منطقه بکاهد. در نهایت باید گفت اتخاذ بازی با حاصل جمع مثبت می‌تواند دغدغه‌های بازیگران اصلی در این منطقه را تاحدودی مرتفع سازد. هرچند وجود رژیم صهیونیستی در منطقه و روند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با این رژیم می‌تواند تنش‌ها را افزایش دهد.
سایر اخبار این روزنامه
احتمال فراخوان مردم برای تزریق مجدد واکسن کرونا همزمان با پاییز
کار سخت بنا در غیاب ستاره‌ها
تهدید علیه ایران، پاسخ در تل‌آویو
کدام تجهیزات برای نخستین‌بار به نمایش درآمد؟
قدرت‌نمایی ارتش با دستاوردها و پهپادهای جدید
فتح قله یک میلیون و 500هزارواحدی
بازی با حاصل جمع مثبت
کارت های جعلی در اتاق بازرگانی!
انتقال برخط اسناد و ترویج دولت الكترونیك دستور كار كلان دولت است
صندوق بین المللی سانسور!
کتاب نادیده‌ها و ناشنیده‌ها
آتش بدون دود
سلام ایران
