روزنامه ابتکار
1401/03/24
«ابتکار» تازه‌ترین تحولات برجام را بررسی می‌کند دوراهی توافق یا تنش
گروه بین‌الملل - توافق در دسترس و ممکن است، اگر آمریکا دو کار انجام دهد. اول اینکه از این توهم اهرم سازی عبور کند و دوم اینکه بپذیرد به تعهدات خود ذیل برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل عمل کند و اگر چنین موضوعی صورت بگیرد همین فردا می‌توانیم به وین برویم و توافق را نهایی کنیم.این صحبت‌های سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران در جلسه مطبوعاتی روز گذشته بود؛ با این حال روند تحولات روزهای گذشته نشان داده همزمان با موضع‌گیری‌های آژانس در قبال ایران و نیز صدور قطعنامه شورای حکام که هفته گذشته صورت گرفت و با پاسخ تهران مبنی بر نصب سانتریفوژهای پیشرفته و خاموش کردن برخی دوربین‌های فراپادمانی مواجه شد، موضوع توافق هسته‌ای و احیای برجام به مراتب پیچیده‌تر و مشکل از گذشته شده است.
در این رابطه سرگئی اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین در پیام توئیتری خود نوشته است: بحران بر سر دوربین‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دست‌ساز است. صادقانه نمی‌توانم درک کنم که چرا شرکت‌کنندگان غربی در مذاکرات وین بر سر برجام تصمیم گرفته‌اند که با قرار دادن قطعنامه بر سر ایران بر روی میز شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مذاکرات را بیشتر در معرض خطر قرار بدهند.
از سوی دیگر رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز با تایید از کار افتادن ۲۷ دوربین نظارتی آژانس در تاسیسات هسته‌ای تهران، نطنز و اصفهان، از ایران خواست بلافاصله به میز مذاکرات در وین بازگردد.
گروسی این تصمیم ایران را «حرکتی بسیار جدی» خوانده و مدعی شده است: ایران باید «همین حالا» به مذاکرات وین بازگردد تا از بحرانی که ممکن است شرایط برای نجات برجام را «بی‌نهایت سخت‌تر» کند، جلوگیری شود.
مسئولان کشورمان طی روزهای اخیر تاکید کرده اند که آژانس و اقدامات مدیرکل آن نه در راستای مسائل فنی که تهران همکاری‌های شفاف و روشنی با آن داشته، بلکه تحت تاثیر مسائل سیاسی قرار داشته و استقلال آژانس را از بین برده است؛ بنابراین پاسخ تهران به این اقدامات سیاسی و کارشکنانه در مسیر توافق، متناسب بوده و مدیرکل آژانس باید نگران بی‌طرفی و استقلال باشد و طبق اساسنامه آژانس در این زمینه وظیفه قطعی دارد.
لزوم یک طرح ابتکاری جدید
در این شرایط همزمان با اینکه برخی صداها خواستار خروج از NPT و توقف اجرای پروتکل الحاقی در کشور دارد، مقامات دستگاه دیپلماسی و برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که نباید در این شرایط حساس، فرایند گفت و گوها را متوقف کرده و مسیر دولت نهم و دهم را که منجر به صدور شش قطعنامه تحریمی لازم الاجرا از سوی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران شد، پی گرفت.
در این رابطه اخیراً حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت و گویی با سایت فرارو، توضیح داده است: واقعیت این است برجام دارای ساختار مریضی است که قطعنامه اخیر شورای حکام به منزله یک تصادف هولناک برای این ساختار مریض عمل کرد. این قطعنامه باعث تقویت مواضع افراطی هم در ایران و هم در آمریکا شد؛ در حالی که تا گذشته احیای برجام رویکرد دولت بایدن بود در حال حاضر این موضوع جای خود را به سیاست مهار ایران داده است.
وی در ادامه می‌افزاید: درحال حاضر نیز اگر موضوع را فقط در قالب کشورهای عضو برجام و به خصوص ایران و آمریکا ببینیم، یک طرح ابتکاری می‌تواند قبل از اینکه تصاعد بحران رخ دهد، به نوعی فضا را برگرداند، به بیان دیگر قطعنامه شورای حکام و در مقابل آن اقدامات متقابل ایران می‌تواند به نوعی یک هشدار برای طرفین تلقی شود، اما با طرح‌های ابتکاری و راه‌حل‌های سیاسی امکان بازگشت وجود دارد.
سیاست فشار علیه ایران
این صحبت‌ها در حالی مطرح میشود که امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل بین‌الملل درمورد اینکه چطور می‌توان از صدور قطعنامه‌های بعدی علیه ایران جلوگیری کرد، می‌گوید: اگر قرار باشد قطعنامه‌ای صادر نشود، ایران باید هر آن چیزی که آژانس می‌خواهد را انجام دهد. قبل از هر چیزی ایران دیگر نباید در این زمینه اقداماتی انجام دهد. سپس ۲۶ دوربینی که غیرفعال شده را فعال کند، برای سایت‌هایی که ادعا میشود در آن اثرات رادیو اکتیو پیدا شده به آژانس دسترسی دهد و هاردهایی که آژانس به آنها هیچ دسترسی ندارد نیز به وضعیت سابق برگردانده شود.
این موارد در گزارش‌های آژانس و مصاحبه‌های رافائل گروسی، سفرهایی که به تهران داشته بیان شده و تمام مقامات هم این موضوع را می‌دانند. پس اگر این اتفاقات نیافتد ممکن است در فصل بعدی قطعنامه‌ای تصویب شود که لحن تندتری نسبت به قطعنامه اخیر داشته باشد.
ابوالفتح که با ایلنا گفت‌و‌گو کرده، تصریح کرد: اینکه آیا ایران چنین اقداماتی را انجام می‌دهد یا خیر بنده مردد هستم. چون از دیدگاه ایران، علی‌رغم حسن نیت و همراهی‌هایی که ایران نشان داده آژانس به وظایف خود عمل نمی‌کند. سیاسی‌کاری کرده و زیر نفوذ کشورهای غربی با ایران رفتار می‌کند. پس از دیدگاه ایران آژانس زیاده‌خواهی می‌کند و ایران هم در مقابل، سیاست فشار متقابل را پیش گرفته است. بنابراین مطمئن نیستم مسیری از طرف ایران طی شود که آژانس قطعنامه دیگری صادر نکند مگر آنکه مسئولان ارشد کشور تصمیم دیگری اتخاذ کنند.
ابوالفتح در پاسخ به این سوال که ما در دوره‌های گذشته باعث انزوای آمریکا در صدور قطعنامه علیه خودمان شده بودیم امروز چگونه می‌توانیم چنین موقعیت‌هایی را از دست ندهیم، گفت: تصمیمی که آژانس گرفته است، به جهت تحت فشار قرار دادن ایران به منظور نرمش در پای میز مذاکره است. آمریکایی‌ها از ایران می‌خواهند که به برجام ۲۰۱۵ بازگردد، یعنی تمام تعهداتی را که در آن برجام داشت عین به عین اجرا کند، اما خودشان حاضر نیستند به برجام ۲۰۱۵ بازگردند. ایران هم می‌گوید تمام تحریم‌ها بعد از ۲۰۱۸؛ از جمله برداشتن نام سپاه از لیست سیاه آمریکا باید برداشته شود. آمریکایی‌ها این خواسته را فرابرجامی معرفی کرده‌اند. اما ایران می‌گوید که این خواسته یک خواسته برجامی است. الان اختلاف نظر وجود دارد. اگر تفاهمی بین ایران و آمریکا در مذاکرات وین صورت بگیرد، لحن آژانس دوستانه و مهربان شده، از رفتار ایران تشکر می‌کند و از بهانه‌جویی‌ها دست برمی‌دارد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: اما اگر نشانه‌ای از موفقیت در مذاکرات وین نباشد، آژانس موضوعات جزئی یا موضوعاتی را در دستور کار قرار می‌دهد که سابقا به آنها توجه نمی‌کرد؛ تا ایران تحت فشار قرار بگیرد. آنها وضعیت داخل ایران را از جمله مسائل اقتصادی را هم رصد می‌کنند. آنها معتقدند وخیم شدن فضای مذاکراتی فشارهای اقتصادی و اجتماعی به ایران وارد می‌کند و اگر یک گزارش از سمت آژانس صادر شود، می‌تواند در بازارهای داخلی ایران التهاب ایجاد کند. در نتیجه این اتفاق‌ها آژانس را امیدوار می‌کند که به زعم آمریکایی‌ها ایران پای میز مذاکره نرمش نشان دهد.
تبعات قطعنامه‌های دیگر
ابوالفتح در پاسخ به این سوال که اگر بار دیگر علیه ایران قطعنامه صادر شود چه تبعاتی دارد و آیا ممکن است اسنپ بک فعال شود یا خیر، گفت: فعال شدن اسنپ بک چه با آژانس و چه بدون آن وجود دارد. این مکانیزم در درون برجام است. اما اینکه الان اروپایی‌هایی‌ها بتوانند اسنب‌پک را فعال کنند، همیشه در اختیارشان بوده و اگر تا الان این کار را انجام نداده‌اند، نگران واکنش‌های ایران هستند. گفته میشود که آقای روحانی دو یا سه سال پیش نامه‌ای به سران ۴+۱ نوشت قبل از آنکه ایران بخواهد گام‌های پنجگانه را بردارد که اگر قطعنامه‌های سازمان ملل دوباره بازگردد، ایران بحث خروج از NPT را در دستور کار خود قرار خواهد داد.
وی افزود: خروج از NPT برای فعالان حوزه عدم اشاعه معنای خاصی دارد. اینکه تا امروز این مکانیزم، فعال نشده به دلیل آن نگرانی‌ها است. اگر ایران مسیر تقابل را در پیش بگیرد، آژانس هم مسیر تقابل را در پیش خواهد گرفت. اما اگر فشار در مقابل فشار باشد، ممکن است به آنجا منجر شود. ولی تا آن مرحله، زمان نیاز است. طرفین در حال سنجش یکدیگر هستند و نمی‌خواهند یک اقدام رادیکال انجام دهند. هر دو می‌خواهند به طرف مقابل فرصت دهند تا در مسیر خود تجدیدنظر کنند. اگر قطعنامه شدیدتری صادر شود، ایران اقدامات تندتری انجام می‌دهد و در یک حرکت دومینویی ممکن است رفتن پرونده به شورای امنیت و بازگشت قطعنامه‌های سازمان ملل هم اتفاق بیافتد که نباید بگذاریم این اتفاق بیفتد.
احتمال جاخالی مجدد چین و روسیه
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که آیا نپذیرفتن برخی اقدامات داوطلبانه برای شفافیت بیشتر هسته‌ای از سوی ایران باعث میشود که روسیه و چین در طرف ما نباشند، گفت: گمانه‌زنی میشود که ممکن است این اتفاق بیفتد اما تاکنون کسی صراحتا نگفته است. اینکه قبل از برجام، قطعنامه‌های شورای امنیت با رای مثبت ۵ کشور تصویب می‌شد و حتی روسیه و چین هم حاضر نبودند رای ممتنع بدهند، به دلیل عدم شفافیت بود و این نگرانی وجود داشت که ایران به سمت تولید اورانیوم با غنای بالا برود.
وی تصریح کرد: به هر حال ایران همسایه روسیه است. روسیه و چین هم نگرانی‌هایی از بابت اشاعه سلاح‌های اتمی دارند. اگر در مسکو و پکن این نگرانی حاصل شود، احتمال دارد که روسیه و چین با آن چند کشور دیگر هم‌نظر شده و اقداماتی علیه ایران انجام دهند. بنابراین این بحث‌ها همه گمانه‌زنی است. حتما مذاکراتی بین ایران، روسیه و چین در حال انجام است. باید مواضع ایران برای روسیه و چین شفاف شود، در آن صورت حمایت روسیه و چین از ایران تداوم پیدا می‌کند. در غیر این صورت این خطر وجود دارد که اجماع بین ۵ عضو دائم شورای امنیت به وجود آید. حتی زمانی که روابط روسیه با غرب متشنج است، عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای می‌تواند موضوعی باشد که دیدگاه روسیه و کشورهای غربی را به هم نزدیک کند. این موضوع حساس است و می‌تواند فارغ از مسائل اوکراین هم به وجود بیاید.
راه تفاهم از وین می‌گذرد
ابوالفتح در پاسخ به این سوال که چه روش‌هایی وجود دارد تا روابط خود را با آژانس پایدار نگه‌داریم و آیا ممکن است در صورت پایدار نبودن روابط، اسرائیل از این موضوع نفع برده و سوءاستفاده کند، گفت: معتقدم راه تفاهم با آژانس از وین می‌گذرد نه بالعکس. یعنی اگر ما در وین به تفاهم برسیم، با آژانس هم به تفاهم خواهیم رسید. در غیر این صورت ایران هر کاری انجام دهد رضایت آژانس را فراهم نمی‌کند. یعنی اگر یک نفر توصیه کند که بازرس‌ها دوباره برگردند، دوربین‌ها دوباره فعال شوند، دوباره دسترسی‌ها به مراکز مورد نظر آنها برقرار شوند، همه اسناد مدارک ارائه شوند، اما در وین به تفاهم نرسیم، مشکل‌مان با آژانس حل نمی‌شود.
وی تصریح کرد: البته مسئولان و نهادهای مرتبط وظیفه دارند همکاری‌های خود را با نهادهای بین‌المللی انجام دهند. گزارش‌ها را در چهارچوب روابط و تعهدات کشور ارائه دهند، همه چیز را رعایت کنند، پروتکل الحاقی را تا زمانی که داوطلبانه داریم اجرا می‌کنیم، تمامی بخش‌هایش را اجرا کنند و همه این کارها را باید انجام دهند. اما اگر تمام اینها هم انجام شود، چون آژانس از مذاکرات وین تاثیر می‌پذیرد و یک نهاد مستقل فنی و حقوقی نیست، هر کاری هم بکنیم باز ممکن است آژانس موضوعاتی را پیدا کند. اسرائیلی‌ها هم بیکار ننشسته‌اند. متاسفانه از طریق کار جاسوسی، امنیتی و اطلاعاتی به یک سری مدارک غیر واقعی دسترسی پیدا می‌کنند و این اطلاعات را منتشر می‌کنند. فضای رسانه‌ای هم وجود دارد و به آژانس فشار می‌آورد و آژنس مجبور میشود دوباره بهانه‌جویی‌ها و نکته‌سنجی‌ها را در مورد ایران انجام بدهد. بنابراین مشکل در وین است اما نه وین آژانس بلکه وین مذاکرات برجام است.
سایر اخبار این روزنامه
شورای نگهبان طرح شفافیت قوای سه‌گانه را رد کرد
ماجرای پیچیده شفافیت
« ابتکار» تاثیر برنامه‌های بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز را بررسی می‌کند
سختی‌های رام کردن دلار سرکش
«ابتکار» تازه‌ترین تحولات برجام را بررسی می‌کند
دوراهی توافق یا تنش
شهاب زمانی
اصل 27 قانون اساسی؛ در برزخ دومینوی «امنیت و آزادی»
در مراسم معارفه صالحی و تکریم دعایی در موسسه اطلاعات مطرح شد
به نرم‌زبانانِ با منطق و تفاهم نیاز داریم
سرلشکر سلامی با قدردانی از ساخت نفتکش توسط اقدام قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا(ص):
سپاه عهده دار اجرای پروژه های مختلف عمرانی و صنعتی است
طوفان گرد و غبار و گرم شدن هوا خاورمیانه را غیر قابل سکونت خواهد کرد
