روزنامه آرمان امروز
1401/05/08
باران بيايد يا نيايد!
وقتي باران نمي‌بارد از «خشکسالي» مي‌ناليم، وقتي باران مي‌بارد از ويراني‌هاي «سيل» آرمان امروز به اين مسئله مي پردازد در شرايطي که بحران خشکسالي، ايران را تحت الشعاع قرارداده و ظرفيت سدهاي کشور به کمتر از 30 درصد رسيده، باران سيل آساي چند روز اخير در 22 استان، فقط باعث بروز سيلاب مخرب و ويرانگر شد و به ميليون‌ها نفر خسارت جاني و مالي وارد کرد. در اين شرايط سوالي که مردم از مسئولان دارند اين است که اين حجم عظيم از آب باران که اصلي ترين منبع آب شيرين در جهان است و باعث خرابي‌ها مي‌شود، به کجا مي‌رود؟ آيا نمي‌توان اين آب را به پشت سدها و آبخوان‌هاي سفرهاي زيرزميني هدايت کرد تا از خطر خشکسالي جلوگيري نمود؟ و اينکه با توجه به خسارت‌هاي ويرانگر، آيا «باران بيايد يا نيايد؟» در اين ميان هنوز شهرها به‌طور کامل به خواب نرفته بودند که سيل ويرانگر ايران را در نورديد درحاليکه تقريبا اکثر مسئولان، شهرداران و ستاد بحران در خواب بودند. نکته جالب اينکه تلفن يک شهروند خبر از وقوع سيلي شديد در امامزاده داود داده بود. خبري که ابتدا مسئولان چندان آن را جدي نگرفتند ولي در کمتر از يکساعت، به يکباره زنگ تلفن مسئولان مربوطه به صدا درآمد تا از خواب بپرند و دستپاچه، درصدد کسب اطلاع از حادثه رخ داده باشند! غافلگيري برخي از آنها در سيل اخير کشور وپايتخت در حدي بود چندين نفر را به کام مرگ کشاند و ده‌ها تن مفقود هستند. نکته قابل تامل اينکه، غافلگيري شهردارو مسئولان مربوطه در مورد سيل امامزاده داود در حالي بود که از ابتداي هفته گذشته به‌تدريج 18 استان کشور از جمله سيستان و بلوچستان و استهبان درگير سيل بودند سازمان هواشناسي نسبت به سيل اخير در مرکز کشور و جنوب هشدار «قرمز» صادر کرده بود. جالب تر اينکه درست فرداي روزجاري شدن سيل مثلا در امامزاده داود، سيل ديگري فيروزکوه رخ داد که باز هم مسئولان را غافلگير کرد و به راحتي باعث کشته شدن چند شهروند شد! همه اين‌ها فقط يک پيام دارد و آن بي‌دفاعي ايران در مواجهه با بلاي طبيعي است.در اين ميان سوالي که به ذهن مي‌رسد اين است که چرا باوجود جاري شدن سيل‌هاي متعدد در کشور که آخرين آنها همين چند روز پيش در استهبان فارس، 21 نفر را به‌کام مرگ کشانيد، باز هم مسئولان همچنان غافلگير مي‌شوند و شهروندان بي‌دفاع همچنان جانشان را از دست مي‌دهند، مگر طبق آمار ايران جزء 10 کشور بلاخيز دنياست، اما دريغ از آمادگي ستادهاي بحران. در اين شرايط اکثر کاربران فضاي مجازي در توئيتر و شبکه‌هاي اجتماعي، اين سوال را مطرح مي‌کنند که «چرا با وجود هشدار سازمان هواشناسي، شهرداري اقدامي براي لايروبي کانال‌ها و رودخانه‌هاي تهران نشده تا با اولين بارش جدي، پايتخت را سيل ببرد؟» دسته اي ديگر از شهروندان نيز پرسيده‌اند: «چرا در حالي‌که تقريبا نقشه جاري شدن سيل در تهران و کشور مشخص است، مردم در اين مناطق تخليه نشده‌اند؟» يا اينکه «چرا به جاي آنکه 24 ساعت پس از وقوع سيل در تهران، ورود به تفرجگاه ها و مناطق پرخطر ممنوع شود، از همان چهارشنبه شب جلويي تردد شهروندان به اين مناطق جلوگيري نشد؟!»
قصور هواشناسي؟
احد وظيفه، رئيس مرکز ملي اقليم و مديريت بحران خشکسالي در تشريح عوامل بروز سيل به «آرمان امروز» مي‌گويد: از منظر علمي، پيش بيني بارش‌هاي تابستانه، بسيار سخت است، البته برخي موارد تقريبا اثبات شده هستند. اصولا بارش‌هاي شديد تابستانه در ساعت‌هاي پاياني روز يا در نيمه‌هاي شب رخ مي‌دهد. امسال براساس الگوهاي از قبل پيش بيني شده، بارش‌هاي تابستاني در مناطق سواحل شمالي کشور کمتر از حد نرمال و در عوض در جنوب شرق و استان‌هايي مانند سيستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان فراتر از حد نرمال است. وظيفه همچنين با اشاره به سيل امامزاده داود نيز مي‌گويد: اين منطقه 5 دره دارد که هر کدام مي‌توانند در زمان بارش‌هاي شديد نقطه‌اي براي شروع يک سيلاب باشند. درحال حاضر يکي از اين دره‌ها درگير سيلاب شده است؛ البته تا حدودي مي‌توان بروز سيلاب را پيش بيني کرد، اما به‌طور دقيق معمولا اين امر امکان پذير نيست.
دليل بروز چنين سيل هايي چيست؟ رئيس مرکز ملي اقليم و مديريت بحران خشکسالي کشوردر پاسخ به اين سوال، دستکاري حاشيه رودخانه‌ها را مهمترين عامل بروز چنين حوادثي مي‌داند و مي‌گويد: «در گذشته حريم رودخانه ها 10-20 متر عرض داشتند اما هم اکنون براي بسياري از اين رودخانه ها در شهرها و مراکز جمعيتي، کانال‌هايي ساخته مي‌شود که رودها در آنها جريان دارند، همين مساله باعث مي‌شود تا با يک بارش نسبتا شديد تا سيل آسا، اين کانال‌ها به يکباره لبريز مي‌شوند و سيلاب‌هاي مخرب و وحشتناک رخ مي‌دهد. وظيفه با مرتبط خواندن وضعيت امامزاده داود با شمال شهر تهران خاطرنشان مي کند: در شمال شهر تهران مردم رودها را به‌شدت دستکاري کرده‌اند و در دو طرف تمامي رودخانه‌ها ساخت و ساز انجام داده‌اند يا باغ درست کرده‌اند. همين مساله در کنار جاده‌هايي که در مناطق بالادستي شهري ايجاد مي‌شود، موجب خواهد شد تا با کوچکترين بارش باراني، سطح زمين گل شود و درنهايت در کوتاهترين زمان ممکن سيل راه بيافتاد.
وي سوء مديريت را اصلي ترين عامل جاري شدن سيلاب‌هاي مرگبار مي داند: «درست است که آنچه امروز براي ما رخ مي‌دهد حاصل سوء مديريت سه دهه اخير است ولي، با در پيش گرفتن برخي از روش‌ها مي‌توان به تدريج به سال‌هاي ابتدايي دهه 70 و آغازدستکاري آبي مردم بازگشت.
درعين حال بايد شيوه زندگي در کشورمان را به شيوه کشورهاي کم آب تطبيق داد و برداشت از آبهاي زير زميني را به حداقل رساند. اما تا آن زمان، بايد تجديد نظري در مديريت شهرها و مناطق تمرکز جمعيتي داشته باشم. مثل اينکه هشدارهاي هواشناسي را جدي بگيريم و از ورود شهروندان به مناطق پرخطر جلوگيري کنيم يا کانال ها و رودخانه ها را لايروبي کنيم تا در مواقع بارش هاي شديد، سيل راه خود را به سمت مناطق مسکوني تغيير ندهد.
بيش از 50 نفر مردند چرا کسي استعفا نمي‌دهد؟!
در طول تاريخ بارها مديران شهر تهران به خاطر وقوع سيلاب و کم کاري و غافلگيري خود استعفا داده ا ند. حبيبي شهردار وقت تهران در سال 66 يکي ز همين مديران بود که به خاطر وقوع سيل شمال پايتخت مجبور به استعفاء شد. جواد شهرستاني شهردار اسبق تهران نيز پس از سيل سال 48 استعفاء داد. جالب اينجاست که آن زمان ،خود وي آستين ها را بالا زده بود و راه آب را باز مي کرد اما وقتي حجم مشکلات را ديد ترجيح داد تا استعفاء کند! با اين حال در طول يک هفته گذشته که 18 استان کشور در محاصره سيل قرار داشتند و حتي پايتخت نيز از نيشتر اين بلاي طبيعي در امان نماند، نه تنها هيچ يک از مسئولان استعفا نکردند که حتي يکي از آنها نيز از مردم کشور« عذرخواهي » نکرد! در شهر تهران، شهردار (عليرضا زاکاني) مسئول ستاد بحران است. شايد براي همين باشد که زاکاني نيز به تقليد از ساير مسئولان عازم امامزاده داود شد. غافل از اينکه حضورش، آنهم با کت و شلوار و بدون چکمه و فرورفتن تا زانو در گل، مي‌تواند سوژه داغي براي کاربران فضاي مجازي و البته رسانه‌ها باشد! کاربراني که معتقد بودند، شهردار کت و شلواري که هنوز از درک اين مساله که نمي‌داند، بايد با تجهزات و لباس‌هاي مخصوص وارد صحنه حادثه شد، به هيچ وجه نمي‌تواند ستاد بحران شهري 13 ميليوني را مديريت کند! در اين شرايط تاکنون هيچ خبري مبني بر رسيدگي به اهمال کاري و غفلت احتمالي مسئولان مربوطه در بروز سيل هاي اين هفته و به‌خصوص سيل تهران منتشر نشده است. تنها مطلبي که اين زمينه در فضاي مجازي دست به دست مي شود، توئيتي است از مهرداد بذرپاش رئيس کل ديوان محاسبات کشور که با انتشار تصويري از سيل امامزاده داود نوشت و همان سياست «کي بود کي بود، من نبودم» است و او در صفحه شخصي خود نوشت: «به‌رغم گذشت 5 سال از تصويب قانون هواي پاک، مطابق ماده 26 قانون، سازمان هواشناسي مکلف بود ظرف دوسال شبکه ملي هشدار و پيش آگاهي رخدادهاي سيل، طوفان و گردوغبار را تکميل نمايد، اين مهم انجام نشده است. ترک فعل صورت‌گرفته، بزودي در دستور کار ديوان محاسبات قرارخواهد گرفت.»
چرا نعمت باران نقمت مي‌شود؟
به اعتقاد کارشناسان، سيل ناگهاني معمولا در هنگام بارندگي شديد جاري مي‌شود، هنگامي که حجم آب به حدي باشد که امکان تخليه شدنش از طريق فاضلاب و جوي‌ها نباشد، رخ مي‌دهد. به‌گفته آنها اين نوع سيل‌ها در فصل گرما و خيلي سريع و بدون هيچ هشدار روي مي‌دهند. اصولا در اين مناطق سطح زمين سخت و نفوذ ناپذير است. مناطقي مانند خيابان‌ها و حياط منازل، پارکينگ‌ها و... دکتر ليندا اسپيت، کارشناس درحوزه سيل از دانشگاه ردينگ انگلستان با اشاره به راهکارهاي جلوگيري از جاري شدن سيلاب‌ها در شهرها مي‌گويد: «نفوذ پذير کردن سطح زين و ايجاد بام هاي سبز مي تواند باعث جذب اب در زمين شود و از جاري نشدن آن به صورت سيل جلوگيري کند.»
تغييرات اقليمي تا چه اندازه عامل سيل‌هاي اخير است؟
محمد درويش*
سيل هاي چند روزه اخير، موضوع تازه‌اي نيست و در عين حال چندان به تغييرات اقليمي مربوط نخواهد بود به‌عنوان مثال سيلي که در منطقه امامزاده داود جاري شد، طي يکصد سال گذشته حداقل سه‌بار ديگر نيز رخ داده است. اصولا اين ذات زيستن در کشورهاي خشک و نيمه خشک است. کشورهايي مانند کشور ما که در عرض 25 تا 40 درجه نيمکره شمالي قرار دارند، شاخصه ويژگي آنها اين است که شاهد بارش هاي شديد و سيل‌آساي غيرقابل پيش بيني هستند. برسي‌ها نشان مي‌دهد که اکثر سيل‌هاي بزرگ کشور ما در تابستان ها رخ داده است. به خاطر دارم، در سال 66 در ميدان فردوسي بودم که ناگهان سيل عظيمي رخ داد که خسارت‌هاي زيادي وارد کرد و حتي سنگ‌هاي بزرگي را به ميدان تجريش کشاند. اما متاسفانه مسئولان ما که بوم شناسي را نمي‌شناسند و هميشه غافلگير مي‌شوند. درعوض اين مسئولان برخي از مواقع از ابزاري به نام «تغييرات اقليمي» براي فرافکني استفاده مي‌کنند، ولي در حقيقت، تغييرات اقليمي پديده‌اي علمي است اما ارتباطي به بارندگي هاي شديد کنوني ندارد. در برنامه 5 ساله چهارم وزارت نيرو موظف شده است تا حريم سيلابي رودخانه ها را مشخص کند. الان چند دوره از عمر اين برنامه گذشته ولي وزارت نيرو به تعهداتش عمل نکرده است. بعد از اجراي اين وظيفه قانوني، بايد نه تنها از هر‌گونه ساخت وسازي در حريم رودخانه ها جلوگيري شود که بناهاي ساخته شده نيز بايد تغيير کاربري دهند. مشکلي که ما در منطقه امامزاده داود داشتيم اين بود که به شدت به حريم رودخانه تجاوز شده وحريم رودخانه ها باشدت کم عرض شده‌اند. درواقع دليل اکثر سيل‌هايي که در کشور رخ مي‌دهد همين موضوع تجاوز به حريم رودخانه‌هاست. در کنار آن، ساخت و ساز‌هاي بي‌رويه، توسعه کشاورزي بي‌ضابطه نيز به اين نقش دامن زده‌اند.
متاسفانه واقعيت اين است شهروندان در برابر سيل و ساير حواث طبيعي بي دفاع و مظلوم هستند و اگر مي خواهيم مردم در مواجهه با سيل بي‌دفاع نباشند بايد اجازه دهيم تا حريم رودخانه ها، همچنان خانه رودها باقي بماند. ضمن آنکه از وزارت نيرو سوال شود که چرا هنوز به وظيفه قانوني خود در مورد تعيين حريم رودخانه ها عمل نکرده است؟ حقيقت اين است که ايران از جمله کشورهايي است که در آينده به شدت از تغييرات اقليمي آسيب خواهد ديد. براي همين ما بايد بيشتر از متوسط جهاني تلاش کنيم تا در يک اراده جمعي فرامنطقه اي، اين تغييرات را به حداقل برسانيم چرا که هيچ کشوري نمي تواند ادعا کند که قادر است تغييرات اقليمي را کنترل يا به حداقل برساند. ايران نيز به عنوان عضوي از سرنوشت اين قايق جهاني مي‌تواند با کاهش مصرف گازهاي گلخانه اي نقش خود را در اين پازل جهاني به خوبي ايفا کند. به عنوان مثال به جاي ساخت و بهره برداري از نيروگاه هاي حرارتي و برق آبي ، به سمت استهلال انرژي هاي خورشيدي حرکت کند. همچنين خودروهاي ناوگان ترابري کشور را نيز مجهز به همين سيستم هاي برقي کنيم.
در کنار اين موارد به بهانه صادرات فولاد و سيمان ، تعداد اين کارخانه ها را روز به روز بيشتر و بيشتر نکند! چرا ؟ چون از سال 2030، مالياتهاي زيادي که بر روي کالاهايي که فرآيند توليد آن از آب و سوخت هاي فسيلي استفاده مي شود، باعث مي شود تا ديگر توليد و صادرات اين محصولات به هيچ عنوان توجيه اقتصادي نداشته باشد! ما تنها به اين شيوه است که مي توانيم با تغييرات اقليمي مقابله کنيم و آن را تحت نفوذ خود درآوريم.
*رئيس کميته محيط زيست در کرسي اجتماعي يونسکو
سایر اخبار این روزنامه
بیم و امیدهای ایران و آمریکا در مذاکرات پیش رو
باران بيايد يا نيايد!
شمشمير «داموکلس» مقتدي بر سر چارچوب هماهنگي
بلاتکلیفی مرجع تصمیم گیردر حوزه موسیقی
معیشت و مسکن؛ در صدر مطالبات مردمی از رئیسی
رویش اجتماعی در شب‌های روشن محرم
دويدن در تاريکي
ايران مي خواهد در زمين شرق با غرب مذاکره کند
شيراز در مسير توسعه نيافتگي خطرناک
تغييرات اقليمي تا چه اندازه عامل سيل‌هاي اخير است؟
گفت‌وگوی یک‌ساعته رئیسان جمهور ایران و چین
