روزنامه آرمان امروز
1401/05/11
سيلاب،نتيجه توسعه برمبناي خشکسالي
«آرمان امروز» در گفت وگو با کارشناسان، پاسخ به اين سؤال را جست وجو مي‌کند که چرا شهر‌هاي ايران توان چندميليمتر بارش بيشتر از متوسط ماهيانه را ندارد حميد رضا خالدياز ابتداي دهه 70 و با آغاز برداشت‌هاي بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني و کاهش بارش‌هاي نزولات آسماني، کشورمان وارد دوره خشکسالي شد. دوره‌اي که تاکنون نيز ادامه دارد و به اعتقاد کارشناسان به اين زودي‌ها هم قرار نيست روند اين خکسالي به اتمام برسد و با تغييرات اقليمي و روند گرمايشي زمين اين امر تشديد مي‌شود، در اين شرايط آنچه از دهه هفتاد و نگارش برنامه‌هاي توسعه‌اي در امور اقتصادي و سياسي از سوي دولت‌ها مد نظر قرار داده شده، برنامه‌هاي توسعه‌اي برمبناي خشکسالي و بارش‌هاي کم در دستور کار وزارت راه و شهرسازي، منابع طبيعي، شهرداري‌ها و... بوده است. حال وضعيت به شکلي درآمده که با روند خشکسالي و خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها، ساخت و ساز‌هايي صورت گرفته و همين امر موجب شده که با يک بارش بالاتر از متوسط، سيل ويرانگر به زيرساخت‌هاي کشور آسيب وارد کند. با وجود اين، به نظر مي‌رسد هنوز هيچ گونه تلاشي براي تطبيق زندگي و شهر‌هايي که در آن زندگي مي‌کنيم با اين پديده خشکسالي صورت نگرفته است. کمااينکه با يک سيل کانال‌هاي آب و پل‌ها و ساختمان‌هاي شهر‌ها، خود عاملي مي‌شوند براي وقوع سيل و يا تشديد آن! چون با بارش‌هاي، آب باران مسير خود را نمي‌تواند پيدا کند و با دستکاري‌هاي انسان در شهر‌ها، مسير آب‌ها دچار تداخل و سيل ويرانگر به شهر‌ها هجوم مي‌آورند. اما اين تنها يک روي سکه است. روي ديگر اين سکه زماني نمايان خواهد شد که سال‌هاي خشکسالي تمام شود و کشور وارد سال‌هاي پربارش و ترسالي شود. اما از آنجايي که شهر‌هاي ما آمادگي ورود به چنين دوره‌اي را ندارند، احتمالاً در آن زمان هم بايد منتظر سيل‌هاي مکرر در شهر‌ها و تخريب‌هاي فراوان باشيم! به عبارتي شهرسازي و معماري ما، به عنوان اصلي‌ترين رکن هر زندگي شهري، نه تاب تطبيق خود با «خشکسالي» را دارد و نه توان مطابقت با « ترسالي»! پديده‌اي که کارشناسان در آن به عنوان غفلت مديران ارشد کشور در عرصه شهرسازي ياد مي‌کنند.
شهرسازي بدون توجه به سيل
احد وظيفه، رئيس مرکزاقليم‌شناسي و خشکسالي در گفت و گو با خبرنگار «آرمان امروز» اين موضوع را تأييد و در گفته‌هايش تأکيد مي‌کند: «سيل‌هايي که امروز جاري مي‌شود، نتيجه دستکاري طبيعت توسط انسان است که از ابتداي دهه 70 شروع شده است، به عنوان مثال، دست اندازي به رودخانه‌هاي شمال شهرتهران و ساخت و سازهاي غيرمجاز درحريم رودخانه‌ها و يا جاده‌ها و پل‌هايي که در اين نقاط ساخته مي‌شوند درکنار بي‌توجهي مسئولان نسبت به اين ساخت وساز‌ها باعث شده است تا سازه‌هاي دست ساز بشر، خودشان به عاملي براي ايجاد سيلاب‌هاي شهري بدل شوند. در واقع ما در هيچ يک از شهر‌هايمان توجهي به مقوله سيل و آبگرفتگي‌هاي شديد نکرده‌ايم و ساخت و ساز‌هايمان را بيشتر براساس منافع شهرو شهروندان بنا کرده‌ايم. يعني وقتي پل مي‌سازيم يا وقتي ساختمان‌هاي غول پيکر بدون آمايش سرزمين روي کوه مي‌سازيم و به شکل برج فقط قد بلند مي‌کنند، اصلاً به تنها چيزي که فکر نمي‌کنيم، نقشي است که اين سازه‌ها مي‌توانند در زمان وقوع سيل داشته باشند يعني به اين مسأله فکر نمي‌کنيم که اين سازهاي که مي‌سازيم آيا در زمان وقوع سيل مي‌تواند خودش به مانعي براي جران يافتن سيل و تشديد خسارت‌هاي ناشي از آن بدل شود؟
وظيفه تصريح مي‌کند: نتيجه چنين اقداماتي و کم توجهي به مقوله شهرسازي و معماري ساختمان‌ها و ابنيه شهر‌هايمان، اين مي‌شود که هر کجا که رگباري تقريباً شديد مي‌بارد، تبديل به سيل مي‌شود و خسارت‌هاي فراواني را به بار مي‌آورد. چرا؟ چون وقتي خيابان‌ها و کانال‌هاي آب و ساختمان‌هاي شهر‌ها را طراحي مي کرديم و مي‌ساختيم به هيچ عنوان به فکر اين نبوديم که اگر در اين خيابان يا منطقه سيل جاري شود، اين سازه‌ها چه واکنشي در برابر آن خواهند داشت.
وي که خود عضو کميته ملي مبارزه و سازگاري با خشکسالي است مي‌افزايد: اصولاً يکي از اهداف تشکيل اين کميته آن است که تلاش کنيم تا در دوره خشکسالي، زندگي در کشور را با اين پديده اقليمي تطبيق دهيم. به همين ترتيب بايد زمانيکه ترسالي مي‌شود نيز همين رويه را ادامه دهيم. در حقيقت هم بايد خودمان را با شرايط خشکسالي تطبيق دهيم و هم با شرايط ترسالي. چه بسا ممکن است در بين سال‌هاي خشکسالي نيز چند سالي شاهد ترسالي باشيم يا برعکس. پس بايد براي هر دو نوع آن آماده باشيم. رئيس مرکزاقليم‌شناسي و خشکسالي در پاسخ به اين سؤال که چرا تاکنون توجهي به مقوله وقوع سيل و نقش شهرسازي و معماري در آن نشده است نيز مي‌گويد: ساده است! چنين مسائلي معمولاً هزينه‌هاي سنگيني را براي پيمانکاران يا دولت و شهرداري‌ها به همراه دارد. براي همين مهندسين ترجيح مي‌دهند چشمانشان را روي مواردي اينچنيني ببندند! نتيجه چنين چشم پوشي‌هايي نيز اين مي‌شود که هيچ کدام از شهر‌ها و مراکزجمعيتي کشور، آمادگي لازم براي مواجهه با سيل را ندارند و همچنان بايد شاهد وارد آمدن خسارت‌هاي سنگين جاني و مالي به هموطنانمان و کشورمان باشيم.
سيل در کمين شهرسازي
علي طوسي، از مهندسان پيش کسوت و نام آشناي عرصه شهرسازي و معماري نيز در گفت و گو با آرمان امروز، با قبول اينکه تاکنون هيچ گامي در اين زمينه برداشته نشده است مي‌گويد: به جرات مي‌توان گفت که در طي دهه‌هاي گذشته و در دولت‌هاي مختلف، نه فقط توجه که نگاهي نيزبه مقوله نقش شهرسازي و معماري در بروز سيل‌هاي مختلف نشده است! تنها کاري که مهندسان و مسئولان ما کرده‌اند اين بوده که اسکلتي را در قطعه زميني بالا ببرند و بنايي را بسازند و پولي بگيرند يا با آن پز بدهند! در واقع تمام هم وغم مهندسين ما اعداد و ارقام و محاسبات است و شايد کمتر از 5 درصد به چنين مواردي توجه دارند. وي مي‌افزايد: تنها اقدامي که مسئولان در عرصه شهرسازي مي‌کنند اين است که چند خانه را در مسير رودخانه‌ها تخريب مي‌کنند و مدعي مي‌شوند که مسأله حل شده است و ديگر نبايد نگران سيل بود! طوسي با ذکر اينکه اصولاً تصميم‌ها در کشورما لحظه‌اي گرفته مي‌شود مي‌گويد: سال‌ها قبل وقتيکه در زمان نوجواني درروستايي زندگي مي‌کرديم که آب هواي متغيري داشت وقتي نزديک زمستان مي‌شديم مردم از ترس طغيان رودخانه و وقوع سيل مي‌رفتند سرتپه‌هاي بلند و در خانه‌هايي که ساخته بودند زندگي مي‌کردند، برعکس در تابستان‌ها که هوا گرم مي‌شد از آنجا پايين مي‌آمدند و دوباره در کنار رودخانه ساکن مي‌شدند.
وي ادامه مي‌دهد: در کشور ما هم تصميم‌گيري‌ها باهمين رويه انجام مي‌شود. يعني بسته به اينکه آن روز گرم باشد يا سرد تصميمات مديران و کارشناسان نيز تغيير مي‌کند.
اين مهندس پيشکسوت تصريح مي‌کند: اوج تصميمي که مسئولان براي تطبيق شهرسازي با مقوله سيل داشته‌اند اين بوده که در طرح تفصيلي ذکر شده است که در حرايم رودخانه‌ها نبايد ساخت و ساز صورت گيرد که تازه همان نيز عملاً اجرا نمي‌شود. کما اينکه هم اينک در حاشيه اکثررودخانه‌هاي شهر‌هاي ما کمتر نقطه‌اي را مي‌توانيد پيدا کنيد که در آن ساخت وساز صورت نگرفته باشد. در عوض مسئولان هر از چند گاهي براي اينکه نشان دهند با تخلفات ساختماني برخورد مي‌کنند، چند تايي از آن‌ها را تخريب مي‌کنند و بعد، دوباره همه چيز به فراموشي سپرده مي‌شود!
اين کارشناس حوزه شهرسازي و معماري با اشاره به توجه مسئولان و شهرسازان و معماران کشور‌هاي خارجي به مقوله سيل در طراحي شهر‌ها مي‌گويد: در بسياري از کشور‌ها در طراحي و ساخت ابنيه و معابر توجه ويژ‌ه اي به بلاياي طبيعي مانند سيل مي‌شود برعکس کشور ما، حتي در پروژه‌هايي مانند مسکن مهر هم فقط به دنبال ساخت خانه‌هاي قوطي کبريتي هستيم. بدون توجه به اينکه اين سازه‌ها بايد در برابر سيل و زلزله طراحي مناسبي داشته باشد يا اينکه حتي زير ساخت‌هاي شهري مناسب را داشته باشد.
وي با نقبي به گذشته مي‌گويد: اوايل انقلاب، زماني که مهندس کازروني وزير راه و شهرسازي بود، تا حدودي به اين مقوله توجه داشت و به دنبال اين بود که شهرسازي ما به همين سمت و سو حرکت کند. اما بعد از آن عملاً کسي پيگير اين موارد نبود.
طوسي در پايان تأکيد مي‌کند: تا وقتيکه شهرسازي و معماري ما به همين سبک و سياق ادامه داشته باشد بايد منتظر وقوع سيل‌هايي مخرب‌تر باشيم. حالا مي‌خواهد در دوره خشکسالي باشد يا دوره ترسالي.
در سال‌هاي اخير شهر‌هاي ايران، تحت تأثير تغييرات اقليمي، توسعه شهر و مديريت نامناسب منابع آب، روز به روز با مشکلات زيست‌محيطي بيشتري اعم از آلودگي آب و هوا، کاهش پوشش‌گياهي، به‌خطر افتادن سلامت انساني، از بين رفتن زيستگاه‌ها و از همه مهم‌تر خشکي چاه‌ها و رودخانه‌ها مواجه شده‌است. خشکسالي اما در مقياس جهاني نيز باعث تأمل و تدبير براي مهار اين پديده يا کاهش پيامد‌هاي منفي آن شده است. يکي از رويکرد‌هايي که در سال‌هاي اخير در همين زمينه در پاسخگويي به مسائل مربوط به تغييرات اقليمي و خشکسالي مورد توجه قرار‌گرفته، طراحي شهري به شيوه حساس به آب است که خاستگاه آن استراليا به عنوان کشوري خشک، مي‌باشد. در اين رويکرد مديريت آب و توجه به جايگاه آن به شکلي بسيار متفاوت از نگاه سنتي است و در هر دو بعد فني و زيبايي شناختي تدابير مهمي به منظور ايجاد فضاي شهري کيفي و ارتقاي کيفيت زندگي ارائه مي‌نمايد. برهمين اساس پژوهش‌هاي انجام شده حاکي از آن است که طراحي شهري حساس به آب بايد به عنوان يکي از راهکار‌هاي کارآمد و عملي در حيطه طراحي شهري براي مقابله با مشکلات زيست‌محيطي و اثرات سوء خشکسالي از جمله سيل و بهبود کيفيت تجربي زيبايي‌شناختي فضا‌هاي شهري مورد توجه قرار گيرد.
سایر اخبار این روزنامه
سيلاب،نتيجه توسعه برمبناي خشکسالي
شفاف سازی وزارت آموزش و پرورش پیرامون گزارش آرمان امروز
آقاي وزير کدام آرامش ؟!
مرگ و بقای برجام در گروی «نفت و نظارت»
شبح جنگ داخلي در عراق
ترکیب تازه در فصل جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام
زنگ خطري جدي براي تعزيه
پاييز بورس در اوج تابستان
آخرین شوک بر پیکره بی‌جان برجام
جهل طالبان؛ بانی درگیری مرزی میان ایران و افغانستان
مسير بي انتهاي روابط تهران - بغداد
نزديکي تهران و پکن امتيازدهي بيشتر غرب را منجر مي‌شود
آخرین شوک بر پیکره بی‌جان برجام
دستور رئیس قوه قضاییه برای تعیین تکلیف کالاهای متروکه
