روزنامه ابتکار
1401/05/30
موزه هنرهای معاصر سال‌ها بدون برنامه و درآمدزایی سر پا است هنر تاریخی زیر پای حشرات
آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران که امروز زیر پای حشرات قرار گرفته‌اند، در حقیقت بخش مهمی از تاریخ هنر جهان هستند و خیلی دور نخواهد بود که رسانه‌های جهانی از آن به‌عنوان یک تخریب بزرگ فرهنگی یاد کنند.به گزارش خبرآنلاین موزه هنرهای معاصر تهران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین گنجینه‌های هنر مدرن و معاصر دنیا، در اذهان هنردوستان سراسر جهان شناخته میشود. گنجینه‌ای که هم‌زمان با تغییر رویکردهای جهانی به صنعت توریسم، موج تاسیس موزه‌های جهانی و خرید آثار هنری، به شکل دقیق گردآوری شد تا به‌مرور جریانات هنر مدرن و گفتمان‌های آوانگارد هنری که در دهه ۷۰ میلادی شکل گرفتند بپردازد. آثاری که قرار بود جایگاه فرهنگی و هنردوستی ایرانیان را در کانون توجه جهانیان قرار دهد و زمینه رشد گفتمان‌های هنری در کشور را فراهم کند. از سوی دیگر این آثار پس از رشد تصاعدی قیمت نفت، به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری، از پول ملت ایران خریداری شدند و با ارزش‌افزوده‌ای که در ۴۵ سال گذشته داشته‌اند، از سوی برخی از کارشناسان به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه‌گذاری ایران، پس از ملی شدن صنعت نفت، از آن یاد میشود. آثاری که بر اساس اعلام دانا استاین، مشاور هنری موزه که مسئول خرید بخش اصلی آثار جمع‌آوری‌شده برای موزه هنرهای معاصر بود، کل مبلغ هزینه شده برای این گنجینه مبلغی در حدود ۴۰ میلیون دلار اعلام شده؛ اما بر اساس تخمین UBS (یونیون بانک سوئیس) در سال ۲۰۱۴، گنجینه این موزه حدود ۱۰ میلیارد دلار ارزش دارد.
برشماری برخی از زوایای ارزش مادی و معنوی موزه هنرهای معاصر تهران به‌خوبی نشان می‌دهد که اهمال صورت گرفته در مورد آثار موزه چه فاجعه عمیقی است؛ اما آیا پیدا شدن دو حشره و تخم‌های آن‌ها پای عکسی از «برند و هیلا بِکر» را باید مرتبط به کم‌کاری امروز مسئولان موزه دانست؟ اگرچه میشود از زاویه تنگ‌نظر نگاه سیاسی چنین برداشتی کرد و این کوتاهی را به دولت دیروز و امروز نسبت داد، اما اگر با زاویه دید جامع‌نگر فرهنگی به این موضوع بنگریم، به‌راحتی درمی‌یابیم که این فاجعه عمق بسیار دارد.
نبود برنامه کلان برای استفاده از سرمایه ملی
موزه هنرهای معاصر و گنجینه مهم آن، به‌درستی درک نشد و هیچ مقام و مسئولی نتوانست برنامه کلانی برای آن در نظر بگیرد. اینکه آثار گنجینه موزه، حتی به تعداد انگشتان دست هم تاکنون به نمایش درنیامده و آثار بسیاری در موزه وجود دارد که هنوز از گنجینه خارج نشده‌اند، خود گواهی بر این مدعاست. همان‌طور که نمایشگاه «مینی‌مالیسم و کانسپچوال آرت» که این روزها در موزه هنرهای معاصر برپاست، برای اولین بار برخی از آثار را از گنجینه بیرون آورده و به نمایش گذاشته است. در حقیقت همین‌که چنین آثار مهم جهانی را برای ۴۵ سال در یک مخزن حبس کردیم، تخریب فرهنگی صورت گرفته که اتفاقاً بارها طی سالیان گذشته در نشریات جهانی به آن اشاره شده است.
البته این اقدام نه‌تنها بخشی از تاریخ هنر جهان را از انظار عمومی پنهان کرد، بلکه صدمه بسیاری را نیز به فرهنگ و هنر داخل کشور زد. اینکه در کشوری که یکی از پنج گنجینه هنر مدرن و معاصر دنیا را در دل خود دارد، همچنان دروس دانشگاهی آن تحت سیطره هنر مدرن پیش از جنگ‌های جهانی است و هنوز مردم آن جامعه از آثار مفهومی و جریانات معاصر هنر بی‌اطلاع هستند، اقدامی انتحاری علیه فرهنگ و هنر آن کشور هم محسوب میشود.
در حقیقت اگر این آثار به‌طور مرتب از گنجینه خارج و به نمایش عمومی در می‌آمدند و گالری‌های موزه از این آثار میزبانی می‌کردند، شاید شاهد چنین فاجعه‌ای نبودیم. در کنار این موضوع در نظر بگیریم، اگر مسئولان هوش اقتصادی داشتند چگونه می‌توانستند از نمایش چنین آثاری برای جذب گردشگر بهره ببرند. کافی است در نظر داشته باشیم که اولین مرکز مهم هنرهای مدرن و معاصر جهان، موزه ژرژ پمپیدو، سالانه ۵ میلیون گردشگر را میزبانی می‌کند و موزه هنرهای معاصر تهران به‌عنوان پنجمین گنجینه مهم هنر مدرن و معاصر، بازدید‌کنندگانش در سال، زیر ۱۰۰ هزار نفر، است. در کنار این موضوع باید اشاره کرد حتی هنوز این موزه جهانی، لیست دقیق اموال خود را منتشر نکرده و همچنان سایتی برای اطلاعات موزه در دسترس نیست و اگر پژوهشگری بخواهد به عکس اثری از گنجینه دسترسی داشته باشد، در عصر اطلاعات، باید شیوه منسوخ‌شده نامه‌نگاری را در پیش بگیرد و در آخر با جواب، نه! روبرو شود.
به نظر می‌رسد که دمیدن بر خاکستر سهل‌انگاری‌های گذشته کاری عبث است، وقتی به ساختار فعلی موزه هنرهای معاصر تهران نگاه دقیق‌تری داشته باشیم.
۱۰ میلیارد دلار اثر هنری بدون بیمه
اولین کوتاهی شاید بیمه آثار گنجینه موزه است، طی ۱۷ سال خبرنگاری در حوزه هنرهای تجسمی، بارها این موضوع را در نشست‌های خبری موزه مطرح و پیگیری کردم و همواره یک پاسخ شنیدم، «بیمه آثار به دلیل ارزش زیاد آن‌ها از توان مالی دولت خارج است.» واقعیتی که نمی‌توان کتمان کرد. وقتی ارزش مالی این آثار را در نظر بگیریم، متوجه خواهیم شد که هزینه بیمه سالانه آثار موزه، با کل بودجه حوزه فرهنگ و هنر کشور، برابری می‌کند. به‌طور مثال در سال ۹۱ یک اثر از گنجینه برای نمایشگاه جکسون پولاک در ژاپن به موزه توکیو امانت داده شد، که ارزش این اثر برای بیمه آن ۲۰۰ میلیون دلار تخمین زده شد، حال در نظر بگیرید هزینه بیمه گنجینه ارزشمندی که در اختیار موزه است، چقدر خواهد بود. جالب‌تر آنکه وقتی این اثر از ژاپن بازگشت، گمرک به دلیل بدهی وزارت فرهنگ و ارشاد دولت دهم، این اثر را گروگان گرفت و برای چند روز در نمازخانه آن را بدون امکانات نگهداری کرد.
در همان زمان موضوع گروگان‌گیری آثار هنری در ایران توسط رسانه‌های خارجی به موضوع داغی بدل شد؛ اما آیا به خاطر نبود بودجه می‌توان از بیمه چنین سرمایه هنگفتی که متعلق به مردم ایران است، گذشت؟ آیا چنین سرمایه‌ای توانایی ندارد که بخشی از هزینه‌های خود را تامین کند؟ به‌طورقطع و یقین چنین امکانی وجود دارد، وقتی به رصد کارکردهای موزه در جهان، بپردازیم. دولت ژاپن با برپایی نمایشگاه جکسون پولاک در موزه توکیو، اعلام کرد که سه میلیون نفر طی شش ماه از این نمایشگاه بازدید کردند و دقیقاً آن‌ها، با همین رویکرد و برنامه، اثری از ایران را به امانت گرفتند و هزینه زیادی برای بیمه و حمل‌ونقل آن پرداخت کردند. حال در نظر بگیریم که ایران با داشتن یکی از بهترین گنجینه‌های هنری دنیا در ۴۵ سال گذشته سالانه فقط هزینه هنگفتی برای نگهداری آن‌ها کرده و هرقدر که کشور با تلاطم سیاسی و اقتصادی روبرو شده از پرداخت چنین هزینه‌هایی هم شانه خالی کرده تا امروز به چنین فاجعه‌ای روبرو باشیم.
موزه‌ای فاقد ساختار و درآمدزایی
با نگاهی به شیوه موزه‌داری جهان، با بسیاری از رویکردها روبرو می‌شویم که امروزه می‌توان از آن‌ها درس گرفت. یک اصل رایج در موزه‌داری جهان، تعریف نهادهای هنری است. این تعریف و ساختار مبتنی بر آن، تاکنون توانسته بسیاری از مشکلات تامین بودجه موزه‌های دنیا را مرتفع سازد. موزه‌های مهم دنیا امروزه به‌صورت مستقل و هیات امنایی اداره می‌شوند و نهادهای مختلف دولتی مانند وزارت فرهنگ و هنر، وزارت گردشگری، شهرداری‌های و... با داشتن نمایندگانی در هیات امنای این نهادها، بخشی از هزینه‌های آن‌ها را تامین می‌کنند. همین که بودجه موزه‌ها بین چند نهاد دولتی تقسیم شد تامین هزینه‌ها راحت‌تر میشود تا زمانی که تنها یک مجموعه دولتی بخواهد تامین‌کننده کل بودجه باشد. از سوی دیگر ساختار نهادهای فرهنگی و هنری مبتنی بر درآمدزایی است، یعنی موزه‌های دنیا، بسیاری امکانات دارند که می‌تواند برای آن‌ها تامین مالی داشته باشد، بلیت‌فروشی، داشتن سینماتک، داشتن هتل برای اقامت هنری، انتشارات، گیف‌شاپ‌ها، رستوران و برگزاری رویدادهای بزرگ هنری که باعث جذب گردشگر شود؛ از جمله اقداماتی است که چنین نهادهای هنری از آن بهره می‌برند. حال اگر چنین ساختاری را مانند شابلون بر روی فعالیت‌های موزه قرار دهیم متوجه می‌شویم که در تمام زمینه‌ها، برنامه‌ای وجود ندارد. موزه هنرهای معاصر تهران مانند سایر موزه‌های جهان دارای چنین فضا و پتانسیلی است، اما هیچ‌کدام از آن‌ها تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است.
مثال دیگری بر عدم وجود ساختار اقتصادی، می‌تواند برپایی نمایشگاه فعلی موزه هنرهای معاصر تهران، «مینی‌مالیسم و کانسپچوال آرت» باشد. به‌طورقطع، اگر چنین نمایشگاهی در یکی از موزه‌های دنیا برنامه‌ریزی می‌شد، تمام نهادهای اقتصادی، گردشگری و اطلاع‌رسانی آن کشور به این موضوع توجه نشان می‌دادند، زیرا چنین رویکردی باعث جذب گردشگر و تولید ثروت میشود؛ اما شاهد هستیم این نمایشگاه چگونه در سکوت برپا شده و حتی در میان رسانه‌های جمعی کشور هم دیده نشد و اگر رسانه‌های خارجی و داخلی را رصد کنیم، می‌بینیم که میزان انتشار اخبار این نمایشگاه، بیشتر در رسانه‌های خارجی است.
بر همین اساس برای نجات موزه هنرهای معاصر باید ساختار تامین مالی این موزه و نگاه تسلط گرای دولتی به آن دستخوش تغییر شود. موزه هنرهای معاصر تهران با توجه به اینکه یک نهاد هنری است، دارای بودجه مستقلی نیست و بودجه آن ذیل معاونت هنری و مرکز هنرهای تجسمی تعریف شده است. حال در نظر بگیریم این دو اداره دولتی که خود با مشکلات متعددی مالی روبرو هستند، چگونه می‌توانند تامین‌کننده نیازهای مالی این نهاد هنری باشند. به‌طور مثال اگر بودجه یک بی‌ینال یا جشنواره با ساختار تورمی اقتصاد ایران، بیشتر از پیش‌بینی‌ها شود، قطعاً از بودجه موزه کم میشود تا تامین بودجه برای این رویدادها صورت بگیرد. اگر بخواهیم واقع‌بینانه نگاه کنیم نیز اتفاق حضور حشرات در موزه می‌تواند از چنین رویکردی باشد. مثلاً شاید سوال درست از مدیران امروز وزارت ارشاد و موزه هنرهای معاصر می‌تواند این موضوع باشد که آخرین بار چه زمان، گنجینه موزه هنرهای معاصر سم‌پاشی و گندزدایی‌شده و تامین مالی آن بر عهده چه کسی بوده است؟ دریافت چنین پاسخی دقیقاً واقعیت‌ها را نشان خواهد داد.
مرمت، بحران همیشگی سرمایه‌های فرهنگی و هنری
کلیت فاجعه رقم خورده در موزه هنرهای معاصر تهران، شامل سلسله فرآیندی است که باید آن‌ها را هم مدنظر گرفت. بازسازی موزه هنرهای معاصر تهران یکی از این موارد است. وقتی موزه‌ای با چنین سرمایه‌ای، بودجه مستقل ندارد و مدیریت آن با تغییر و تحولات سیاسی در کشور به‌یک‌باره تغییر می‌کند، پس تامین هزینه‌های زیرساختی آن هم با مشکل روبرو است. اگر موزه هنرهای معاصر دارای بودجه مستقل بود، شاید اصلاً نیاز به بازسازی با چنین وسعتی نداشت و طی سال‌ها بخش‌های مختلف آن تعمیر می‌شد و نیاز نبود نزدیک به سه سال موزه تعطیل و چند پیمانکار برای بازسازی آن تغییر کند تا نهایتاً دستاورد آن‌ها چیزی شود که امروز شاهد آن هستیم.
گزارش دقیقی از بازسازی موزه در دسترس نیست، اما زمانی که درهای آن به روی مخاطبان باز شد، شاهد تغییرات محسوسی در این زمینه نبودیم. هرچند که اولویت بازسازی متوجه زیرساخت‌های موزه و مخزن آن بود که از دیده‌ها ناپیداست و مدیران وقت نیز بیشترین بازسازی صورت گرفته را هم متوجه این بخش‌ها ذکر کردند؛ اما نتایج نشان می‌دهد که مخزن موزه هم به شکلی استاندارد بازسازی نشده است. به‌طور مثال گنجینه موزه هنرهای معاصر دارای ریل‌هایی در یک اتاق ایزوله است که آثار نقاشی به بهترین شکل در آن نگهداری می‌شوند؛ اما این بخش تنها می‌تواند بین ۶۰ تا ۱۰۰ اثر را بر اساس ابعاد آن‌ها پوشش دهد، اما سایر آثار موزه در چه فضایی محافظت می‌شوند؟ به‌طور مثال مخزن مجسمه‌ها و آثار عکس موزه کجاست؟ آیا این آثار همچون نقاشی‌های مهم موزه در شرایط ایزوله قرار دارند، قطعاً پاسخ دقیق به این موضوع نشان می‌دهد، که خیر، چنین اتفاقی نیفتاده است؛ زیرا در زمان برگزاری نمایشگاه «مینی‌مالیسم و کانسپچوال آرت» اعلام شد که اثری از دانلد جاد یکی از چهره‌های مهم هنر مینی‌مالیستی، برای اولین بار از میان آثار داخل گنجینه پیدا شده و طی ۴۵ سال اخیر، در جعبه محافظی که آن را برای موزه ارسال کردند، نگهداری شده و تاکنون از جعبه هم خارج نشده است. حال باید دید آیا در روند بازسازی، موزه فکری به حال بهینه کردن مخزن شده است؟ و پیمانکاران که اتفاقاً دولتی هم بودند آیا به این موضوع توجه داشته‌اند؟
حال اگر بخواهیم از این موضوع هم صرف‌نظر کنیم، به کمبودهای موزه هنرهای معاصر تهران می‌رسیم. تمام موزه‌های دنیا از امکانات قرنطینه آثار برخوردار هستند، یعنی زمانی که اثری از مخزن خارج و به نمایش عمومی در می‌آید، به خاطر جابجایی و قرار گرفتن در دمای هوای متفاوت، نیاز است برای بازگشت به مخزن، در شرایط قرنطینه قرار بگیرند؛ اما موزه هنرهای معاصر از چنین امکان ابتدایی برخوردار نیست. شاید به این دلیل که وقتی از نظر مدیران موزه قرار نبوده که آثار به نمایش عمومی درآیند، نیازی برای فراهم کردن چنین بستری را هم احساس نکردند و حتی بعد از بازسازی نیز چنین امکانی را در نظر نگرفتند.
سایر اخبار این روزنامه
« ابتکار» تازه ترین تحولات مذاکرات هسته ای را بررسی می کند
بیم و امیدهای احیای برجام
دیپلماسی تلفنی دولت سیزدهم بررسی شد
الیزه-پاستور؛ شلوغ‌ترین خط تلفن یک سال گذشته
موزه هنرهای معاصر سال‌ها بدون برنامه و درآمدزایی سر پا است
هنر تاریخی زیر پای حشرات
ژوبین صفاری
شکرگزاری برای حمام؟!
بایدن نماد افول آمریکا
چین:
یک سال پس از خروج از افغانستان، هنوز اثرات مخرب حضور آمریکا پابرجاست
درخواست سازمان ملل برای آزادی فعال زن سعودی
