یک عمر مجاهدت در تربیت نفوس

جواد نوائیان رودسری – می‌گویند زمانی که ملااحمد نراقی کتاب اخلاقی و مشهور «معراج السعاده» را نوشت، به نجف اشرف سفر کرد؛ در این سفر بود که سید مهدی بحرالعلوم، آن عالم و مرجع نامدار و اهل معرفت، بارها ملااحمد را آزمود تا ببیند او آن‌چه را که در «معراج السعاده» آورده، ابتدا در خودش پیاده کرده‌است یا نه؟ چراکه اگر غیر از این می‌بود، آن‌چه ملااحمد در آن کتاب ارجمند به رشته تحریر درآورد، در منظر استاد و مجتهد اهل‌معرفتی مانند سیدمهدی بحرالعلوم، ارزش چندانی نداشت؛ اصل هم همین است. کسی می‌تواند از اخلاق سخن بگوید و دم بزند که اول آن‌چه را که می‌گوید در خود پیاده کرده‌باشد. راز محبوبیت استادانی مانند مرحوم آیت‌ا... محمدعلی ناصری دولت‌آبادی که دیروز، در 92 سالگی دارفانی را وداع گفت نیز، همین است؛ این‌که او و بزرگانی مانند او، پیش از آن‌که معارف اخلاق را با کلمات در ذهن و فکر طلاب و علاقه‌مندان نهادینه کنند، با رفتار و اعمال خود، معلم و مربّی اخلاق بودند. محفل درس اخلاق آیت‌ا... ناصری، فقط در مسجد «کمر زرین» اصفهان دایر نبود؛ او به هرجا می‌رفت، در هر محلی حضور می‌یافت، حتی در جمع‌های خصوصی و دیدارهای خانوادگی، به تمام معنا، معلم اخلاق بود و این اخلاقی زندگی‌کردن را می‌شد در نگاه و چهره او، دید و لمس کرد. صرف جوانی در علم و تهذیب نفس آیت‌ا... محمدعلی ناصری دولت‌آبادی، زاده سال 1309ش در دولت‌آباد اصفهان بود. به واسطه اهل علم بودن پدر، تحصیلات علوم دینی را خیلی زود آغاز و در 14 سالگی، همراه خانواده‌اش به نجف اشرف مهاجرت کرد تا در این شهر، به تکمیل درس بپردازد. چندی بعد از ورود او و خانواده‌اش به نجف، مادر بزرگوارش دارفانی را وداع گفت و پدرش تصمیم به مراجعت گرفت. اما آیت‌ا... ناصری بر تداوم اقامت در نجف اصرار کرد و پس از کسب رضایت پدر، توانست به مدرسه «صدر» نجف اشرف راه یابد. حاصل سال‌ها اقامت او در نجف، تنها تکمیل درس‌های متداول حوزه و حضور در محضر استادانی همچون آیات عظام امام خمینی(ره) و ابوالقاسم خوئی نبود؛ آیت‌ا... ناصری در این مدت، به تهذیب نفس نیز، اهتمام فراوانی داشت و از هیچ فرصتی برای کسب معرفت در این عرصه غفلت نمی‌کرد. ثمره این توجه، بارورشدن روح معنویت در وی، همزمان با تقویت ابعاد علمی‌اش بود و این ویژگی‌ خاص، بعد از بازگشت به ایران و تا زمان رحلت، همراه وی باقی ماند. در محضر اهل معرفت آیت‌ا... ناصری با بسیاری از اهل معرفتِ دوران حیات خودش، همنشین بود؛ از محضر بزرگانی چون علامه طباطبایی، حاج عبدالرضا گردعاوی و محمداسماعیل دولابی بهره‌ها برد و مدت‌ها با آیت‌ا... شیخ عباس قوچانی، وصی عارف کامل، سیدعلی قاضی محشور بود و مدتی را به تهذیب نفس زیرنظر سیدهاشم حداد، دیگر شاگرد سیدعلی قاضی روزگار گذراند. همنفسی با اهل اخلاق و معرفت، طی دهه‌های متوالی، از آیت‌ا... ناصری عالمی عامل و استادی دلسوز ساخت که محفل درس اخلاقش، میزبان خیل کثیر مشتاقان کسب معرفت بود. دیدارهای دائم و منظم او با آیت‌ا... العظمی بهجت و علاقه آن مرحوم به آیت‌ا... ناصری، شهرت بسیاری دارد و نشان می‌دهد که آن استاد اخلاق، حتی در سال‌های پیری و با وجود کهولت سن، فرصت همنشینی با اهل معرفت را مغتنم می‌شمرد و از کسب فیض غفلت نمی‌کرد. راز دوست‌داشتنی بودن آیت‌ا... ناصری کلامی رسا و بیانی شیوا داشت؛ مباحث اخلاقی را در قالب واژگان غامض و پیچیده بیان نمی‌کرد و این ساده‌گویی مباحث معرفتی، یکی از دلایل اقبال جوانان به درس‌های اخلاق او بود. در صدای دلنشین استاد، نشانی از تَبَخْتُر و کِبر دیده نمی‌شد و او، همچون نصیحت‌گری که پیش از همه به دنبال انتباه خویش است، با مخاطبانش سخن می‌گفت. آیت‌ا... ناصری، شیفته امام عصر(عج) بود و در هیچ جلسه و موقعیتی، از یاد قطب عالم امکان غافل نمی‌شد؛ «در هر حال "یابن الحسن" را فراموش نکنید»، نصیحتی بود که بسیاری از شاگردان و دوستداران آیت‌ا... ناصری، بارها و بارها از زبان وی شنیده‌بودند. زندگی ساده، کلام خیرخواهانه و عامل بودن به آن‌چه می‌گفت، در کنار شوق بندگی حق که در اقدامات نیک‌اندیشانه و نمازهای عارفانه‌اش تبلور می‌یافت، اسباب علاقه مردم به آیت‌ا... ناصری را فراهم می‌کرد و این آیه قرآن را به یاد می‌آورد که «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا» (مریم - 96) مردمی زیستن یک عالم آیت‌ا... محمدعلی ناصری با وجود اهتمام به تهذیب نفس و زندگی زاهدانه، از توجه به وظایف اجتماعی و سیاسی‌ای که آموزه‌های اسلام بر دوش علمای دین گذاشته‌است، غافل نبود؛ چه در ایام اقامت در نجف و چه در دوران حضور در قم و اصفهان، از یاد محرومان و فقرا غافل نمی‌شد و همه شاگردانش را  برای گام برداشتن در این مسیر تشویق می‌کرد. به دیگر سخن، تلاش‌های آیت‌ا... ناصری، فقط به ایجاد مراکز علمی و فرهنگی، مانند حوزه علمیه ولی‌عصر(عج)، حوزه علمیه صاحب‌الزمان(عج)، حوزه علمیه نرجس‌خاتون(س)، بنیاد فرهنگی «هاد»، مؤسسه تحقیقاتی نجوم اسلامی و مؤسسه فرهنگی «دارالهدی»، محدود نمی‌شد؛ مردم مناطق محروم هم، بهره زیادی از تلاش‌های بی‌وقفه او برای آرامش خلق می‌بردند؛ با همت آیت‌ا... ناصری، مرکز دیالیز بیمارستان گلدیس شاهین‌شهر، مرکز دیالیز بیمارستان محمدرسول‌‌ا...(ص) شهر میمه، مرکز درمان ولی‌عصر(عج) اصفهان و اورژانس شبانه‌روزی شهر دولت‌آباد راه‌اندازی شد و در خدمت مردم، به ویژه اقشار کم‌درآمد جامعه قرار گرفت. آن مرحوم در حمایت از حکومت و نظام اسلامی نیز، از هیچ کمک و اقدامی فروگذار نکرد. آیت‌ا... ناصری، اوایل دهه 1390، در دیدار طلاب و مبلغان دینی، خطاب به آن‌ها گفته بود: «تقاضای من از آقایانی که اعزام می‌شوند [این است که] در آن مناطق محروم و غیرمحروم، [مقیّد به تبلیغ] احکام الهی و امام زمان(عج) باشند. مخصوصاً تبلیغ از مقام رهبری را فراموش نکنند که بنده معتقدم ایشان الان تنهاست و مخصوصاً وظیفه روحانیت است، همان‌طور که تبلیغ از اسلام و قرآن و ولایت و نظام می‌کند، تبلیغ از مقام رهبری هم بکند. من اعتقاد دارم که ایشان مؤیدٌ مِنْ عِندَا... است، خدا می‌داند.» از مرحوم آیت‌ا... ناصری آثاری چند به یادگار مانده‌است که از میان آن‌ها، می‌توان به «آب حیات» (مجموعه سخنرانی‌ها درباره حضرت مهدی(عج))، «در امتداد نور» (سخنرانی‌ها درباره آخرالزمان) و «رسم بندگی» (شرح فرازهایی از خطبه‌های امیرمؤمنان(ع)) اشاره کرد.