بسترسازی برای ورود ایران به بازی گازی منطقه
گروه انرژی: یکی از محورهای تفاهمنامه 40 میلیارد دلاری بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه، موضوع سوآپ و واردات گاز روسیه تعریف شده است. مصرف بالای گاز در داخل کشور نیز مانع از توسعه بازارهای صادراتی گاز ایران شده است و فرصت خرید و سوآپ گاز ارزان روسیه و تجارت با آن میتواند یک قدم رو به جلو برای تبدیل ایران به هاب گازی منطقه باشد. همچنین طبق شنیدهها قرارداد خرید و سوآپ گاز روسیه به زودی منعقد خواهد شد و حجم مجموع آن در گام اول 5.5 میلیارد متر مکعب در سال است. خرید گاز ارزان روسیه و صادرات آن به قیمت بالاتر برای ایران یک مزیت محسوب میشود اما نگرانی اصلی این است که گاز روسیه قرار است به کدام کشور سوآپ شود. سوآپ گاز روسیه به معنای بازاریابی ایران برای روسهاست و باید طرف ایرانی دقت کند که بازار گاز خودش را تقدیم روسیه نکند و به دنبال بهینهترین سناریو برای حداکثرسازی منافع خود از سوآپ این گاز باشد. سوآپ گاز روسیه (وارداتی از ترکمنستان) از طریق ایران به ارمنستان یک بازی برد-برد بین دو کشور است، طبق این سناریو هزینه ترانزیت گاز روسیه کاهش مییابد و از طرفی ایران نیز وارد بازی گازی روسیه در ارمنستان میشود.
گاز طبیعی و انرژی هستهای به ترتیب با سهم حدود 60 درصد و 20 درصد، بیشترین سهم را در عرضه انرژی ارمنستان دارند. کشوری که ذخایر نفت و گاز و حتی پالایشگاه نفت خام نداشته و همواره به عنوان یک واردکننده از همسایگان خود بوده است. در سایه حضور فراگیر روسیه، ایران نیز تلاشهایی برای حضور در بازار انرژی این کشور داشته و بدین ترتیب در سال 2020، حدود یک سوم از واردات فرآوردههای نفتی و 15 درصد از واردات گاز این کشور توسط ایران تأمین شده است. شبیه همسایههای شمالی و جنوبی (روسیه و ایران)، دسترسی مشترکان خانگی به شبکه گاز در این کشور بیش از 96 درصد است و از سویی 70 درصد مصرف بخش حمل و نقل با CNG تأمین میشود.
همچنین آنطور که فارس گزارش داده تبادلات ایران و ارمنستان در حوزه برق، از سال 1376 آغاز شده و با اجرایی شدن قرارداد 20 ساله تهاتر برق و گاز در سال 89، وارد فاز جدیدی شد. مطابق این قرارداد در ازای هر یک متر مکعب گاز صادراتی ایران، 3 کیلووات ساعت برق از طریق دو خط انتقال 220 کیلوولتی دریافت میشود. با وجود گذشت 10 سال از انعقاد قرارداد تأمین مالی احداث خط سوم واردات برق از ارمنستان، اما تاکنون به سرانجام نرسیده است.
طی 3 سال اخیر، حدود 45 درصد از مجموع برق وارداتی ایران از ارمنستان تأمین شده و قیمت برق وارداتی از این کشور نیز پایینتر از ترکمنستان و بالاتر از آذربایجان بوده است.
در این میان برخی رسانه ها می گویند که یک گزینه روی میز گازپروم برای همکاری با ایران، سوآپ گاز روسیه از مسیر ایران به منظور تامین گاز ارمنستان است. قیمت گاز صادراتی روسیه به ارمنستان در حال حاضر (از مسیر گرجستان) معادل 16.5 سنت به ازای هر متر مکعب است. از طرفی قرارداد فعلی واردات گاز روسیه از ترکمنستان به نرخ 11 سنت است. قرارداد 5.5 میلیارد مترمکعبی واردات گاز ترکمنستان به روسیه به دلیل عبور از 2 کشور ازبکستان و قزاقستان با احتساب هزینه ترانزیت، معادل 13.6 سنت در هر متر مکعب برای گازپروم تمام میشود.
بدین ترتیب برای کشور روسیه صرفه دارد که به جای واردات گاز ترکمنستان به هزینه 13.6 سنت و صادرات گاز به ارمنستان با قیمت 16.5 سنت، با سوآپ گاز خود (گاز خریداری شده از ترکمنستان) از مسیر ایران، هزینه خود بابت ترانزیت گاز از ازبکستان و قزاقستان را کاهش دهد. همچنین این موضوع باعث تقویت حضور ایران در بازار گاز ارمنستان نیز میشود و ایران حق سوآپ خود را دریافت میکند.
طی سالهای اخیر به صورت کلی چهار گزینه برای نقشآفرینی ایران در تجارت گازی با ارمنستان مطرح بوده که عبارتند از: 1- افزایش صادرات گاز ایران به ارمنستان و در مقابل تأمین گاز گرجستان توسط روسیه، 2- صادرات گاز ایران به گرجستان از مسیر ارمنستان، 3- سواپ گاز ترکمنستان به ارمنستان از مسیر ایران و 4- سواپ گاز روسیه (خریداری شده از ترکمنستان) به ارمنستان از مسیر ایران. در این میان با توجه به مالکیت انحصاری گازپروم در شبکه گاز ارمنستان، هر گزینهای در ارتباط با این کشور باید با در نظر گرفتن منافع گازپروم (روسیه) تحلیل شود.