میثم خسروی
مدیر گروه پول و بانک مرکز پژوهش‌های مجلس

اگر می‌خواهیم جلوی فرار مالیاتی، پولشویی، سوداگری و ... را بگیریم مستلزم این است که بر ریال حکمرانی خوبی داشته باشیم. یکی از اصلی‌ترین تحریم‌هایی که اثربخشی بسیاری نسبت به تحریم مبادلات تجاری داشت، تحریم مبادلات مالی بود. نسل جدید تحریم‌ها بر این حوزه متمرکز شده بود و تحریم بانک‌ها و بانک مرکزی و قطع دسترسی بانک‌ها به سوئیفت و ... عملا زیرساخت و زمینه‌های تعاملات بین‌المللی و نقل و انتقال پول ما را دچار خلل کرد که خود را در قالب افزایش هزینه‌های تعاملات برای همه تجار نشان داد. یکی از روش‌های بهبود شرایط، پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه است و شرط لازم آن این است که تعاملات تجاری متناسب داشته باشیم یعنی این روش برای ما روشی است در تعامل با کشور‌هایی که تراز تجاری تقریبا متناسبی داریم. فرض کنید اگر ما با کشور عراق تراز تجاری بیش از حد مثبت داریم؛ این روش صرفا در حداقل صادرات و واردات جواب می‌دهد؛ یعنی اگر واردات ما ۲۰۰ واحد و صادرات ما ۵۰۰ واحد است، می‌توانیم تا سقف ۲۰۰ واحد از این روش استفاده کنیم. به جای اینکه به ازای هر تراکنش به یک ارز جهانروا برای تسویه معاملاتمان متوسل شویم، تا سقف این ۲۰۰ واحد با پول دو کشور تعامل و تسویه انجام خواهد شد. مهمترین مزیت آن هم این است که در شرایطی که به ازای هر تراکنش مالی، هزینه‌ای به تجار تحمیل می‌شود، طبیعی است که اگر با این روش هزینه را کاهش دهیم شاهد تسهیل صادرات و واردات خواهیم بود که کمک‌کننده خوبی تلقی می‌شود. دو سه سالی است که ادبیات شفافیت تراکنش بانکی در کشور جا افتاده است و ما در این زمینه به یک نقشه راه کامل نیاز داریم که بانک مرکزی در دولت سیزدهم دغدغه خوبی در این حوزه دارد. از جمله برنامه و اقدامات بانک مرکزی در این حوزه شامل تکمیل اطلاعات هویتی اقتصادی، آیین نامه اجرایی ماده ۱۴ مبارزه با پولشویی است که بخشی از آن تفکیک حساب تجاری از غیرتجاری است. همچنین منوط سازی درج «بابت» به صورت معنادار و قابل اعتماد درخصوص هر تراکنش اقدام دیگری است که باید به صورت جدی دنبال شود. به طور کلی زمانی که آمریکا و کشور‌های تحریم کننده ایران، بر گلوگاه‌های مالی نشستند اثربخشی تحریم‌ها بیشتر شد. این رویکرد در داخل ایران هم پاسخ برخی مشکلات ماست؛ یعنی اگر می‌خواهیم جلوگیری از فرار مالیاتی، مبارزه با پولشویی و سوداگری و ... را بگیریم مستلزم این است که روی ریال حکمرانی خوبی داشته باشیم. زمانی که شفافیت تراکنش ریالی را جدی بگیریم امکان فرار از ریال به وجود می‌آید؛ در واقع گرایش به سمت اسکناس و مسکوک و دارایی‌ها دیجیتال رصدناپذیر و دارایی‌های نقدشونده رصدناپذیر و ... خواهد بود که به نظر می‌رسد بانک مرکزی باید در این حوزه هم اقداماتی داشته باشد که فرار از ریال را شاهد نباشیم.