روزنامه خراسان
1401/09/01
«سراب نیلوفر» خراب شد!
نیلوفر، گلی نیست که هر وقت دلتان خواست آن را در گل فروشی پیدا کنید و به خانه بیاورید. برعکس همه گل‌های دیگر، شما باید به ملاقات این گل بروید آن هم در دل دریاچه. سراب نیلوفر کرمانشاه، یکی از این محل‌های ملاقات است و شاید بود. ترکیباتی در حال حذف از چرخه لغات‌مان هستند که هر کدام قدمتی میلیون ساله و چندین هزارساله دارند. حالا انگار بعد از دریاچه ارومیه نوبت به سراب نیلوفر رسیده است. «سرآب» یا «سراب» یک نام کلی برای دریاچه‌هایی‌است که آب آن‌ها از چشمه‌های داخل یا کنار دریاچه تامین میشود. سراب نیلوفر به یمن وجود گل‌های نیلوفر به این نام معروف شده است. نیلوفر آبی گل مقدس ایرانیان، ریشه در ایران باستان دارد و نقش آن در طاق‌بستان در نزدیکی سراب نیلوفر و سنگ‌نگاره‌های تخت جمشید در شیراز حک شده است. سراب نیلوفر، پنجاه و پنجمین اثر طبیعی ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی از ۲۷ اسفند ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفته است. داستان‌های زیادی درباره این سراب وجود دارد که یکی از مشهورترین این روایت‌ها گنج‌بزرگی‌است که خسرو پرویز پادشاه ساسانی آن را در کف دریاچه پنهان کرده است. حالا در سال 1401 اعلام شد که دیگر از رقص گل‌های نیلوفر روی آب خبری نیست؛ دریاچه به طور کامل خشک شده است و این یعنی مرگ نیلوفرها. درباره اهمیت این سراب و گل نیلوفر و جزئیات بیشتر آن در پرونده امروز زندگی‌سلام بیشتر خواهید خواند.نیلوپر، یک گل باستانی با عمر 3 روزه
نیلوپر گل مقدس ایرانیان باستان به معنای گلی با پرهای نیلی‌رنگ است. این کلمه بعد از حضور اعراب در ایران تحت تاثیر زبان عربی به نیلوفر معرب و به نام لوتوس هم شناخته می‌شد. این گل ریشه در خاک و ساقه در آب دارد و گل‌های آن روی سطح آب، پهن می‌شوند. ایرانیان باستان نیلوفر آبی را نماد نجابت، کمال و رشد معنوی انسان می‌دانستند و نقش بستن این گل در سنگ‌نگاره‌های تخت‌جمشید و طاق بستان از ارزش همین نگاه نشئت گرفته است. «آبزاد» نام دیگری است که نیلوفر آبی را به آن می‌شناختند و معتقد بودند چون این گل میان آب‌های راکد می‌روید و بدون هیچ آلودگی شکوفا میشود، می‌تواند نماد پاکی باشد. در اساطیر ایرانی، نیلوفر آبی نماد ناهید ایزدبانوی آب است. نیلوفرآبی 12 گلبرگ دارد و آن‌ها سپیده‌دم باز می‌شوند. دوره زندگی گل نیلوفر آبی بین 3 تا 7 روز است است؛ روز اول با رنگ سفید آغاز میشود، روز دوم به صورتی ملایم تغییر می‌کند و روز سوم به اوج می‌رسد و بعد داستان نیلوفر آبی با صورتی پررنگ به پایان می‌رسد. این گل در میان دیگر تمدن‌های باستانی مانند مصر، یونان و هند هم یک گل مقدس و نماد زایندگی و باروری است.
خانه نیلوفران و کاروانسرای پرندگان
سراب نیلوفر در 20 کیلومتری شمال غربی کرمانشاه، در روستایی به همین نام قرار دارد. گل‌های نیلوفر که در بستر دریاچه زندگی می‌کنند، سوژه‌ای عالی برای عکاسان جلوه‌های ناب طبیعی هستند و همین ویژگی هرساله گردشگران بسیاری را به سوی دریاچه سراب نیلوفر می‌کشاند البته این سراب، قبل و بعدهایی دارد. زیبایی‌هایی که در ادامه خواهید خواند متعلق به روزهای قبل از خشک شدن سراب نیلوفر است. شهرت این سراب به دلیل وجود دریاچه‌ای مملو از گل‌های نیلوفرآبی‌است که در فصل‌های گرم سال، برگ و غنچه‌های آن روی آب می‌آیند، بخش بزرگی از دریاچه را می‌پوشانند و در یک مساحت ۱۳۳۳هکتاری تصویری شبیه یک رویا خلق می‌کنند. تنها در این سراب، گونه خاصی از نیلوفر زرد با نام علمی lutea Nuphar رشد می‌کند و از آن‌جا که این گل در ایران در معرض انقراض است، حفظ این سراب به معنای حفظ این گونه خواهد بود. البته این سراب، تنها خانه نیلوفران نیست و محل امنی برای گونه‌های مختلف گیاهی و پرنده‌های بومی و مهاجر است که در نیمه اول سال از کیلومترها دورتر به این سراب کوچ می‌کنند. سراب نیلوفر یکی از زیست‌بوم‌های مهم انواع ماهی، مرغ ماهی خوار و غازهای وحشی به شمار می‌رود. تعداد زیادی از پرندگان مهاجر در فصل زمستان به سراب نیلوفر سفر می‌کنند و همین موضوع این منطقه را به یکی از نواحی مهم پرنده‌نگری کشور تبدیل کرده است. هرچند در نیمه دوم سال از پرنده‌ها و گل‌ها خبری نیست اما آب زلال و شفاف دریاچه اجازه دیدن ساقه و ریشه‌های نیلوفر آبی را که در عمق آب، خانه کرده‌اند، به هر بیننده‌ای می‌دهد. تماشای گل‌های خاص نیلوفر، منظره غروب خورشید، تلألؤ نور آفتاب و نشستن در کنار دریاچه، از مهمترین تفریحات سراب نیلوفر است؛ به‌طورکلی سراب نیلوفر در چهار فصل سال زیبایی‌های خود را دارد. ویژگی گل‌های نیلوفر آبی شناور در سطح دریاچه، آب زلال و شفاف دریاچه و چشمه‌های اطراف آن، سراب نیلوفر را از دیگر دریاچه‌های کشور متمایز می‌کند.
دیدنی‌های شگفت‌انگیز حوالی این سراب
یکی از ویژگی‌های مهم، منحصربه‌فرد و خاص سراب نیلوفر کرمانشاه با بقیه سراب‌های کشور و حتی جهان، نزدیکی آن به چندین جای دیدنی دیگر است. در ادامه به معرفی برخی از این مناطق دیدنی می‌پردازیم که با دریاچه سراب نیلوفر کرمانشاه فاصله کمی دارد.
روستای قزانچی روستای قزانچی در فاصله‌ای حدود ۲۰ کیلومتری سراب نیلوفر قرار گرفته است. از جاهای دیدنی روستا می‌توان به تپه‌های قزانچی اشاره کرد که مربوط به دوره ساسانیان و سلجوقیان بوده و در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
روستای عُمَرمِل روستای عمرمل در ۲۴ کیلومتری سراب نیلوفر واقع شده است. این روستا به دلیل داشتن تپه‌های تاریخی مربوط به عصر آهن از نظر تاریخی از اهمیت زیادی برخوردار است. باستان‌شناسان آثاری مربوط به دوران ساسانی، سلجوقیان و ایلخانی در این منطقه کشف کرده‌اند.
منطقه حفاظت‌شده بیستون منطقه حفاظت‌شده بیستون در ۳۰ کیلومتری سراب نیلوفر قرار گرفته است. این منطقه کوهستانی با مساحتی حدود ۴۰ هکتار، پناهگاه حیات‌وحش است که با آب‌وهوای معتدلی که دارد، از تنوع زیستی بالایی برخوردار است. منطقه حفاظت‌شده بیستون دارای انواع گونه‌های خاص گیاهی و جانوری است.
تالاب هشیلان تالاب هشیلان به‌دلیل گونه‌های گیاهی و جانوری متنوع یکی از مهمترین زیستگاه‌های آبی استان کرمانشاه به شمار می‌رود. این تالاب ۴۶ کیلومتر با سراب نیلوفر فاصله دارد. تالاب هشیلان بیش از ۱۰۰ جزیره کوچک و بزرگ دارد که گاهی هنگام ریزش‌های جوی کاملا در آب فرو می‌روند. این تالاب، زیستگاه جانورانی چون لاک پشت‌های برکه‌ای، مارمولک، سمندر، انواع گونه‌های ماهی کپور، عروس ماهی، سیاه ماهی، سفید کولی، زردک، سس ماهی، خرچنگ و قورباغه است.
طاق بستان طاق بستان در گذشته نام روستایی در ۹ کیلومتری شهر کرمانشاه بوده است که امروزه با گسترش کرمانشاه در محدوده شهری قرار دارد و به یکی از محله‌های شمال شرقی کرمانشاه تبدیل شده است. به نقوش زیبا و تاریخی حک شده بر دامنه کوه و در کنار دریاچه، طاق بستان گفته میشود. این مجموعه ۳۸ کیلومتر با سراب نیلوفر فاصله دارد. در گذشته روستای طاق بستان محلی برای تفریح شاهان ساسانی و شکار بوده است و نقش‌های حجاری شده بر دامنه کوه نیز همین روایت را نقل می‌کنند.
پایان ناخوش سراب نیلوفر
سراب نیلوفر یک دریاچه طبیعی است و غارهای زیرزمینی هم دارد. وقتی بارندگی خوب بود، عمق آب به 32 متر هم می‌رسید و دریاچه همیشه پرآب بود اما این سراب در سال 94 به دلیل حفر چاه‌های عمیق 120متری در محدوده آن، کشاورزی بی‌رویه و کشت محصولاتی آب‌بر مانند هندوانه و ذرت و هزار و یک دلیل دیگر به طور کامل خشک شد. یک سال بعد از این اتفاق «دانیال کهریزی» یکی از استادان دانشگاه منابع طبیعی رازی به همراه تیمش هزار بوته نیلوفر زرد را کاشت و تکثیر کرد تا با کاشتن آن‌ها در بستر دریاچه کم‌آب از نابودی کامل آن جلوگیری کند. سراب چند سال کج‌دار و مریز نیلوفرها را در خود نگه داشت اما نشد که بشود و در مرداد 1401 اعلام شد نیلوفرها به دلیل کم‌آبی شدید و خشکی دریاچه زنده نمانده‌‌اند. بستر دریاچه ترک برداشته و از مساحت چند هکتاری آب، چند چاله مرطوب باقی مانده است. حالا سراب نیلوفر به یک سراب تبدیل شده که نه می‌تواند خانه امن پرنده‌ها و دیگر جانداران باشد و نه نیلوفران زرد.
منابع این قسمت از پرونده: تریپ، کجارو، خبرگزاری صداوسیما، ایسنا و ...
تکلیف نیلوفرها مشخص نیست!
یک استاد دانشگاه می‌گوید که سرنوشت سراب نیلوفر کرمانشاه در دست مسئولان، کشاورزان، مردم و البته سخاوت باران است
«سراب نیلوفر کرمانشاه علاوه بر یک منطقه گردشگری، یک زیست‌بوم ارزشمند و اشتغال‌زاست. باید درباره اهمیت حفظ این سراب گفت و به خطرات خشک شدن این سراب اشاره کرد». دکتر دانیال کهریزی، استاد بیوتکنولوژی کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه و احیاگر نیلوفرهای سراب کرمانشاه با این مقدمه به زندگی‌سلام می‌گوید: «در روزهایی که این سراب دوباره خشک شده، لازم است به یادآوری و مرور عواملی بپردازیم که اگر به آن توجه نشود، شاید هیچ‌وقت دیگر رنگ نیلوفرها را در این منطقه نبینیم.»
نیلوفر سراب کرمانشاه منحصر به فرد است
این استاد بیوتکنولوژی کشاورزی دانشگاه می‌گوید: «سراب نیلوفر از جنبه گیاه‌شناسی با دیگر سراب ها و تالاب‌ها مثل تالاب انزلی تفاوت دارد. می‌توان گفت گونه نیلوفری که در سراب نیلوفر کرمانشاه وجود دارد، منحصر به فرد است و در هیچ جای جهان شبیه آن را نمی‌بینید ولی نیلوفری که در تالاب انزلی است، در دیگر تالاب‌ها هم رشد می‌کند. به گونه‌ای که در سراب کرمانشاه می‌روید «لوفر اوتئا» می‌گویند. از نظر پوشش گیاهی شبیه این نقطه را در ایران هم نداریم. گل نیلوفر در فضای ریزوم تکثیر میشود. عمرش دایمی و همیشگی است. این ریزوم زیر خاک تکثیر میشود و گیاهان جدیدی را تولید می‌کند اما گلی که روی سطح آب می بینید حداکثر یک هفته زنده می‌ماند.»
از یک بوته مریض، هزار بوته تکثیر کردیم
دکتر کهریزی ادامه می‌دهد: «وقتی تصمیم به احیای نیلوفرهای سراب نیلوفر گرفتیم یک بوته از آن باقی مانده بود. بوته ضعیف و مریضی هم بود ولی با روش کشت سلول بافت، بافت‌های سالم آن بوته را پیدا و تکثیر کردیم. حدود هزار بوته را طی 4مرحله تکثیر و رهاسازی کردیم. نیلوفرها جان گرفتند ولی متاسفانه دوباره سراب نیلوفر خشک شد. معمولا این‌طور است که اگر آب برگردد گیاه نیلوفر باززایی و دوباره خودش را احیا می‌کند ولی در این مورد خاص نمی‌دانم با برگشت آب، بوته‌های باقی‌مانده رشد می‌کنند یا نه. در واقع تکلیف نیلوفرها مشخص نیست.»
خشکی سراب، از دست رفتن زیست‌بوم است
او که روزگاری احیاگر نیلوفرهای سراب کرمانشاه بوده، در پایان صحبت‌هایش می‌گوید: «در نزدیکی سراب نیلوفر محصولاتی پرآب‌بر کشت می‌شوند و هیچ نظارتی روی آن نیست و حتی من شنیدم متاسفانه در بخشی از سراب، آب را هم می‌فروشند. دلیل دیگر هم خشکسالی سال‌های اخیر است که هم در کرمانشاه و هم در مناطق دیگر کشور شاهدش بودیم. سراب نیلوفر علاوه بر این که محل رشد یک گونه خاص نیلوفر است یک زیست‌بوم بسیار ارزشمند است که حتی باکتری‌های مفیدی در آن رشد می‌کنند. با خشک شدن سراب، همه گونه‌های جانوری آبزی، لاک‌پشت‌ها و گونه‌های گیاهی و در نهایت همه زیست‌بوم از دست می‌رود. سراب نیلوفر یک اثر ملی است و محدود به استان نیست و باید نظارتی صورت گیرد و با اصلاح الگو، محصولات آب طلب کشت نشود. با این کار آب حتما در سراب می‌ماند. این سراب هم زیبایی به منطقه داده و هم از نظر گردشگری و اشتغال، آن جا را به یک منطقه پویا تبدیل کرده است.»
سایر اخبار این روزنامه
تک شبانه سپاه به تروریست ها
«سراب نیلوفر» خراب شد!
کشف قیمت پژو 207 در بورس 50 میلیون زیر نرخ بازار
کبد چرب و دردسرهایش
برنامه شهرام شکیبا در قیاس با «کتاب باز » چگونه است؟
ویروس های بورس اثرگذارتر از حمایت های پولی
پرونده مخابرات روی میز قضا
پروژه‌های مشترک دکتر حجازی و روزنامه خراسان 71سال قبل
مصوبه تغییر ساعت کاری شهر مشهد تا پایان سال
پاسخ هسته‌ای در نطنز و فردو
زورگیری های زوج بی رحم با تبر!
زنگ خطر گرانی مصالح
