گذار از گفت‌و‌گوی انتقادی

جلال خوش‌چهره تحلیلگر مسائل بین‌الملل روابط ايران و اروپا به نقطه جوش خود رسيده و در حال حاضر از مرحله تعامل و گفت‌و‌گوي انتقادي به يک نوع رفتار تنبيهي نسبت به يکديگر رسيده است. در همين زاويه قاعدتا گفت‌وگوهاي سابق از جمله مذاکرات برجام را تحت‌الشعاع قرار داده و به نظر مي‌رسد که موضوع برجام براي اروپايي‌ها و ايران تمام شده است. اگر چه هر دو طرف همچنان مطرح مي‌کنند که نمي‌خواهند تير خلاص را به برجام بزنند؛ اين مساله نه از اين نظر است که برجامي باقي‌مانده بلکه طرف‌ها نمي‌خواهند مسئوليت شکست برجام را برعهده بگيرند. اگر هم در آينده گفت‌و‌گويي صورت بگيرد عنوان آن نه برجام که گفت‌و‌گوي تازه خواهد بود. البته اينکه اين توافق شکل خواهد گرفت يا نه در حال حاضر بعيد است. آنچه اتحاديه اروپا در پي آن است گام به گام به سمت يک تنش جدي مي‌رود که ساز و کار فعال سازي مکانيسم ماشه و تنگ‌تر کردن حلقه فشارهاي اقتصادي را در پي خود دارد. اما آقاي بورل نيز روز گذشته مطرح کرد که آنچه در پارلمان اروپا مطرح شده الزاما به سرعت در شوراي وزيران يا خود اتحاديه صورت نخواهد گرفت. اين گفته از اين حيث درست است که تصميم‌گيري در اتحاديه اروپا تابع يک بوروکراسي است که اين بوروکراسي زمان‌بر است و قاعدتا يک يا دو عضو اتحاديه اروپا به لحاظ قضائي بتوانند سپاه پاسداران را به نقض حقوق بشر يا تروريسم متهم کنند. پيش‌بيني مي‌شود که اين احتمال مي‌توانست ازسوي طرف لوکزامبورگ يا آلباني وجود داشته باشد که البته اينگونه نشد. اين روند گام‌به‌گام است ولي به نظر مي‌رسد به سمت شدت بخشيدن به تنش‌ها مي‌رود. از طرف ديگر واکنش‌هايي که تهران نشان داده در قبال تصميمي که اتحاديه اروپا در حال انجام آن است يا احتمال دارد که انجام شود واکنشي کاملا امنيتي بوده و به نقطه پاياني نگاه کردند. اينکه از سوي مقامات کشورمان مطرح شده که نيروهاي نظامي اروپايي از جمله انگليسي‌ها در منطقه خليج فارس تروريست شناخته مي‌شوند در واقع نقطه پاياني را نگاه کرده است. اين يا ناشي از اين مساله است که تهران با علم بر اينکه اروپايي‌ها به کجا مي‌روند و هدفگذاري آنها چه هست مطرح مي‌کنند يا اينکه به عنوان يک تهديد بازدارنده مطرح مي‌‌شود. به هر صورت اين نوع واکنش‌ها و وضعيت پينگ‌پنگي که به‌وجود آمده مثل تهديدات متقابلي که از سوي ايران و اروپايي‌ها و اگر فضايي را براي اين شرايط تصور کنيم فعلا پيش‌بيني نمي‌شود که اوضاع به سمت عادي شدن پيش برود. اگر چه روز گذشته سخنگوي وزارت امور خارجه به عنوان سخنگوي رسمي ديپلماسي کشور مطرح کرده که واکنش‌هاي تهران به واکنش سران اتحاديه اروپا به اتفاقات اخير و تروريستي خواندن سپاه منوط است. اما تصور مي‌شود که وضعيت جاري به نحوي است که گام به گام به سمت تشديد تنش و کمرنگ شدن ديپلماسي پيش مي‌رويم. از اين به بعد گفت‌و‌گوهايي در چارچوب برجام و هويت برجامي که در سال 2015 ميلادي تجربه کرديم تکرار نمي‌شود. اين بار اگر قرار باشد که گفت‌و‌گويي شکل بگيرد بر اساس يک توافق جديد خواهد بود. لذا به جاي برجام بايد بگوييم مذاکره براي ايجاد يک توافق تازه. البته اين در حال حاضر در چشم‌انداز پيش‌رو به چشم نمي‌خورد. در عالم سياست اتفاقات غير منتظره بسيار زياد است و نمي‌شود با قاطعيت گفت که چه اتفاقي خواهد افتاد. اما آنچه واقعي است اينکه برجام از دسترس خارج شده، شرايط و زمان تغيير کرده و اگر قرار باشد مذاکراتي صورت گيرد و طرفين گفت‌وگويي انجام شود بر اساس يک سري توافقات جديد خواهد بود. الان اروپا کاملا به سمت جرياني حرکت مي‌کند که آمريکا در دوران ترامپ به همان سمت حرکت کرد.