سیگنال مثبت به مذاکرات برجام
محسن عادل| «حل مناقشه‌ای طولانی»، ساده‌ترین تعبیری است که از نگاه کارشناسان عرصه بین‌المللی می‌توان درباره سفر رافائل گروسی به تهران از آن استفاده کرد. بنا به تحلیل‌های رسانه‌های بین‌المللی، یکی از دلایل توقف مذاکرات هسته‌ای در ماه‌های گذشته، اختلاف بر سر مسائل پادمانی میان ایران و آژانس بوده است. اگرچه ایران سعی کرد با موافقت درباره سفر هیأت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۱۸ دسامبر 2022 به ایران، زمینه حلوفصل این مناقشه طولانی را فراهم کند، اما کارشکنی‌ها و دخالت‌های سیاسی برخی کشورهای غربی مانع توافق نهایی میان آژانس و ایران شد.
دیدار با مقامات ارشداز نگاه کارشناسان، دیدار مقامات ارشد ایران با مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران در روزهای گذشته، بار دیگر حسن نیت و رویکرد عملگرایانه ایران نسبت به مسائل هسته‌ای را نشان داد و با توافق شکل‌گرفته در این سفر بار دیگر زمینه حل این مناقشه طولانی فراهم شد؛ مساله‌ای که زهیر اصفهانی، تحلیلگر و مدرس علوم سیاسی، نیز به آن اشاره می‌کند. او معتقد است که دیدار گروسی با رئیس‌جمهوری ایران نشان می‌دهد که مذاکرات در سطوح پایین‌تر مثبت بوده و روند آن امیدوارکننده است. آنچه مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به آن اشاره کرد.
او که در سفر دو روزه خود با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران؛ حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه و سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری کشورمان، دیدار و گفت‌وگو داشت، پس از بازگشت به وین این دیدارها را مهم ارزیابی و تاکید کرد که درکی روشن درباره ادامه همکاری‌ها برای حلوفصل مسائل پادمانی در این گفت‌وگوها حاصل شده است.
گفت‌وگو؛ بهترین راهکار
زهیر اصفهانی ذات گفت‌وگو را در عرصه دیپلماسی موثر می‌داند و می‌گوید: «گفت‌وگو در دیپلماسی یکی از ابزارهایی است که می‌تواند تعارض منافع میان دو طرف را رفع کند. در مساله مذاکرات آژانس و ایران نیز این موضوع بارز است.» این تحلیلگر و مدرس علوم سیاسی در ادامه از دیدار مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان پالسی مثبت یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: «دیدار در این سطح که در ماه‌های گذشته به دلیل برخی نگاه‌های سیاسی تحمیل‌شده بر آژانس، حاصل نشده بود، خود اتفاقی مثبت و امیدوارکننده است.»
بنا به گفته اصفهانی، توافق مشترک و نکات مطرح‌شده نشان‌دهنده حل برخی از اختلافات میان دو طرف است. برداشتن گام‌هایی به منظور تسهیل همکاری‌های گسترده‌تر برای تسریع در حل مسائل پادمانی باقیمانده، تقویت تعاملات بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران با رعایت کامل صلاحیت‌های آژانس و حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی ایران، همچنین اجازه داوطلبانه ایران به آژانس به منظور راستی‌آزمایی و نظارت از جمله نشانه‌هایی است که از نگاه کارشناسان زمینه حل برخی اختلافات جدی میان دو طرف را فراهم می‌کند.
دو طرف خوش‌بین به آیندهموضوع دیگر در سفر دو روزه مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، خوش‌بینی دو طرف به آینده مذاکرات است. در این دیدارها رافائل گروسی از حصول دستور کاری مشترک با سازمان انرژی اتمی بر سر اقداماتی برای هموارتر کردن مسیر همکاری‌ها ابراز خرسندی کرد و از سوی دیگر، ابراهیم رئیسی نیز دیدار گروسی با مقامات ایرانی در سفر به تهران را امیدبخش دانست؛ مساله‌ای که زهیر اصفهانی از آن به عنوان اراده قوی برای حل اختلافات یاد می‌کند. او با اشاره به این مساله که تحلیل‌های بین‌المللی نیز از دیدارها مثبت بوده است، می‌گوید: «آنچه مشخص است در صورت ادامه روند مثبت گفت‌وگوها و التزام طرفین به توافقات اخیر می‌توان شرایط را برای احیای برجام میسر دانست.»
«مثبت‌شمردن شرایط» نظری است که از سوی تحلیلگران بین‌المللی نیز در دو روز گذشته مطرح شده است. آنها علاوه بر مثبت‌خواندن این دیدارها، بر لزوم تغییر سیاست غرب در مساله هسته‌ای تاکید داشته‌اند. الکساندر لانگلویس، تحلیلگر مستقل مسائل سیاست خارجی آمریکا، در گفت‌وگوی اختصاصی در نیویورک در واکنش به سفر دو روزه گروسی توصیه کرده است که طرف‌های غربی مذاکرات را از همه موضوعات دیگر جدا کنند. میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی، نیز در واکنش به نتایج و دستاوردهای سفر مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران در پیامی توییتری تأکید کرده است که جبران اشتباه پارسال شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران، کار ساده‌ای نیست.
ایران از حق خود نخواهد گذشتیکی از حواشی مطرح‌شده دیگر در جریان سفر دو روزه گروسی به تهران، موضوع عبور ایران از خط قرمزها و منافع ملی خود بوده است؛ مساله‌ای که با پاسخ روشن مسئولان روبه‌رو شد. سخنگوی سازمان انرژی اتمی برخی ادعاها مبنی بر دسترسی به افراد در جریان سفر رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به تهران را رد کرد. او در این‌باره تاکید کرد که حتی اگر چنین درخواستی مطرح می‌شد، به‌طور قطع جمهوری اسلامی ایران با آن مخالفت می‌کرد. سخنگوی سازمان انرژی اتمی در مورد نصب دوربین‌های جدید در تاسیسات هسته‌ای نیز گفت که در این‌باره صحبت یا توافقی صورت نگرفته است. کمالوندی در پاسخ به سوالی در مورد اینکه آیا این تفاهمات مغایر قانون راهبردی مجلس شورای اسلامی است، گفت که هیچ‌گونه مغایرتی با قانون راهبردی مجلس نداشته و کاملا در راستای این قانون دنبال خواهد شد؛ گفته‌ای که زهیر اصفهانی، کارشناس سیاسی، نیز بر آن صحه می‌گذارد. او معتقد است با توجه به اینکه مذاکرات زیر نظر شورای امنیت ملی دنبال می‌شود، عبور از خط قرمزها امکان‌پذیر نیست.
ابوالفضل عمویی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، نیز بر این نکته تاکید کرد. او با اشاره به جلسه روز گذشته کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی که به منظور بررسی سفر دو روزه گروسی به تهران شکل گرفت، گفت: «بر اساس گزارش ارائه‌شده در جلسه، نحوه نظارت و راستی‌آزمایی بعدی در جلسه فنی که در آینده بین ایران و آژانس در تهران برگزار خواهد شد، مورد توافق قرار خواهد گرفت.» او تصریح کرد که بر اساس استانداردهای متعارف بازرسی، آژانس درخواست افزایش دفعات بازرسی از سایت فردو را دارد.
اظهارنظرهای دوگانه؛ سیاست دیرینه آمریکااز نگاه زهیر اصفهانی، نباید به پروپاگاندای رسانه‌ای توجه کرد؛ چراکه این دیدار، طرفین را به توافق نهایی نزدیک کرده است. او در ادامه به اظهارات مقامات غربی، خصوصا آمریکایی‌ها، که رفتار دوگانه‌ای نسبت به مذاکرات نشان می‌دهند، اشاره می‌کند: «آمریکایی‌ها به اِعمال سیاست‌های دوگانه شهره هستند. آن ضرب‌المثل ایرانی «با دست پس‌زدن و با پا پیش‌کشیدن» بارزترین تعریف از رفتار آنان در عرصه سیاست خارجی است.»
پشت پرده یک اتهامزنیپشت پرده اتهام‌زنی غرب درباره غنی‌سازی اورانیوم با غنای ۸۴ درصد، موضوع دیگری است که زهیر اصفهانی به آن اشاره می‌کند. او با بیان اینکه این حواشی همزمان با آغاز جنگ ترکیبی گسترده غرب علیه کشورمان، به‌عنوان یکی از پازل‌های ایجاد بلوای روانی غرب شکل گرفته است، می‌گوید: «این گفته‌ها بیشتر مصرف داخلی دارد. مقامات سیاسی غربی با عنوان کردن این مسائل سعی دارند بحران‌های سیاسی خود را پنهان کنند.»
بنا به گفته این تحلیلگر، بهره‌گیری از صنعت هسته‌ای در عرصه نظامی و گریزهسته‌ای نیازمند غنی‌سازی 99 درصدی، سوخت مشخص و آزمایش‌های موشکی است که ایران در هیچ‌کدام از این بخش‌ها ورود نکرده است. پایبندی ایران به تعهدات خود موضوعی است که مدیرکل آژانس نیز در دیدارهای اخیر خود در تهران بر آن تاکید کرده است. او در این‌باره گفته است که آنچه برای ما اهمیت دارد این است که ایران سطح غنی‌سازی مورد انتظار در آن تاسیسات را اعلام کرده و به آن پایبند بوده است.
یک اتفاق مثبتابوالقاسم دلفی، سفیر پیشین ایران در فرانسه و کارشناس مسائل بین‌المللی، نیز معتقد است که این سفر با توجه به نزدیکی برگزاری نشست شورای حکام، دارای اهمیت بسیاری است. او در این‌باره می‌گوید: «گزارش‌ها، مباحث و مواضع مطرح‌شده فضای بین‌المللی را درخصوص موضوع هسته‌ای جمهوری اسلامی منفی کرده بود که این دیدارها می‌تواند فضای شکل‌گرفته را در آستانه نشست شورای حکام تغییر دهد.»
او با بیان اینکه سفر گروسی به تهران در بحبوحه بن‌بست حاکم بر مذاکرات احیای برجام انجام شده است، ادامه می‌دهد: «این سفر با توجه به مسائل و گزارش‌های مطرح‌شده با تاخیر صورت گرفت و همین تاخیر را می‌توان یکی از دلایل توقف مذاکرات دانست.» دلفی در این گفت‌وگو ارزیابی خود را از این سفر دور روزه منوط به آینده و برگزاری نشست شورای حکام می‌داند و تاکید دارد که کلیت این سفر مثبت و امیدوارکننده بوده است.
