چرایی نگاه ملی و افق فراملی برای مشهد الرضا (ع)

با رسیدن به روزهای پایانی سال 1401  روزنامه خراسان در چند گزارش به بازخوانی مهم ترین چالش ها و مسائل استان خراسان رضوی و مشهد مقدس پرداخته و سعی دارد راهکارهایی را برای برون رفت بزرگ ترین کلان شهر مذهبی جهان از این چالش ها و مسائل پیشنهاد دهد. نخستین گزارش خراسان، امروز با عنوان «پایتخت معنوی ایران نیازمند نگاه و قوانین ملی» تیتر یک روزنامه شده است که پیشنهاد می کنیم این گزارش را ملاحظه فرمایید. با این حال در تکمیل آن چه در این  گزارش  می خوانید، توجه به چند نکته ضروری است. تردیدی نیست که مشهد الرضا به لحاظ تاریخی و هویتی نقش کلیدی و ویژه ای را در ایران ایفا می کند. در کشوری که قریب به اتفاق جمعیت آن مسلمان است و بخش اعظم مسلمانان را شیعیان تشکیل می دهند، مشهد الرضا نقش کانونی دارد چرا که اساسا توسعه این شهر بر مدار روضه منوره رضوی شکل گرفته و موجب شده است تا به تدریج در طول تاریخ با افزوده شدن روستاهای کوچک به این منطقه، به دومین شهر بزرگ کشور تبدیل شود. همین مسئله مشهد را به کانون توجه همه ایرانیان و بیش از 300 میلیون شیعه سراسر جهان تبدیل کرده است. از سوی دیگر جایگاه ویژه مشهد به عنوان مرکز خراسان رضوی در همسایگی افغانستان و ترکمنستان و ظرفیت های مهم این منطقه در رونق ترانزیت و نقش آفرینی در راهگذرهای جهانی از جمله محور سرخس - چابهار در راهگذر شمال - جنوب و نقش مشهد در راهگذر ایرانی مرتبط با طرح کمربند راه چین ایجاب می کند، نگاهی ویژه به توسعه زیرساخت های مشهد و استان خراسان رضوی شود. این در حالی است که طی دهه های مختلف، ملاک های جمعیتی تعیین و تخصیص بودجه صرفا به جمعیت ساکن مشهد توجه داشته و این واقعیت که جمعیت مشهد علاوه بر 3 میلیون و 620 هزار نفر جمعیت ساکن در شهرستان مشهد (برآورد مرکز آمار از جمعیت سال 1400 مشهد) شامل حدود یک میلیون نفر جمعیت سیال اضافه (شامل زائران و مهاجران خارجی) نیز هست و به این ترتیب تعیین و اختصاص بودجه نه صرفا براساس جمعیت ساکن که باید با اضافه شدن یک میلیون جمعیت سیال صورت گیرد. این در حالی است که سهم استان خراسان رضوی با وجود دارا بودن بیش از 8 درصد جمعیت کشور از اعتبارات بودجه ای صرفا بین 5 تا 6 درصد بوده و این مسئله موجب عقب ماندگی های بزرگی شده است که یک مورد آن جمعیت حاشیه نشین 1.5 میلیون نفری است که مشهد را به پایتخت حاشیه نشینی کشور تبدیل کرده است. واقعیت این است که همه شهرها و استان های کشور ظرفیت های خاص و مزیت های متفاوتی را برای توسعه دارند اما مزیت های مشهد الرضا و به تبع آن خراسان رضوی برای توسعه، نیازمند نگاهی ملی در زمینه تصویب قوانین و تعیین اعتبارات بانکی و بودجه ای و از آن مهم تر افقی فراملی است که نقش ویژه مشهد را در چند محور مهم ببیند: 1 - ظرفیت پذیرش بیش از 300 میلیون زائر شیعه از ایران و جهان 2 – مهم ترین قطب گردشگری داخلی با حضور سالانه حدود 40 میلیون زائر داخلی 3 - فعال شدن شبکه ای از فعالیت های اقتصادی مرتبط با گردشگری مذهبی از جمله گردشگری سلامت، تولید محصولات فرهنگی و هنری متناسب با هویت مشهد الرضا و فعال شدن هر چه بیشتر صنعت سوغات 4 - تعیین نقش محوری برای مشهد در تعاملات بین المللی از دیپلماسی رسمی مرتبط با کشورهای اسلامی و شیعه تا کشورهای همسایه در شرق و شمال شرق 5 - تعیین نقش محوری برای مشهد و استان خراسان رضوی در ترانزیت و نقش آفرینی در راهگذرهای منطقه ای و بین المللی تعیین این نقش ها مستلزم تقویت زیرساخت های مشهد و خراسان رضوی از جمله حمل و نقل و ارتباطات است. این در حالی است که طی دهه های اخیر توسعه زیرساخت های ریلی و جاده ای این منطقه سرعتی در حد نزدیک به صفر داشته است. همچنین چالش های مهم منابع طبیعی و محیط زیستی از بحران آب و فرونشست دشت مشهد تا معضل کشف رود و ریزگردهای قره قوم، همگی موانعی است که جلوی پذیرش و ایفای این نقش ها را می گیرد. برای گذر از این موانع، اولین گام، اصلاح نگاه غلطی است که مشهد را از دریچه منافع ملی و ظرفیت های بین المللی آن نمی بیند. در گام نخست باید این نگاه اصلاح شود تا پس از آن به سراغ حل مسائل پیچیده و ریشه دار این خطه برویم.