گروه صنعت و تجارت: افغانستان که زمانی به عنوان دو شریک مهم و اصلی منطقه‌ای ایران به حساب می‌آمد حالا و بعد از بیش از یک سال ونیم از روی کار آمدن طالبان تجارت ایران با این کشور به حاشیه رفته است. به گزارش «تجارت»، افغانستان از سالیان دور تا به امروز از بازارهای مهم و استراتژیک منطقه‌ای برای ایران بوده است. این روابط به لحاظ تاریخی جنبه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، قومی و زبانی را در برمی‌گیرد و در سالیان اخیر دو کشور اهداف بزرگ‌تری را برای توسعه مبادلات تجاری و روابط اقتصادی‌شان تعریف کرده‌اند؛ اهدافی که در رفت و آمد هیات‌های عالی‌رتبه‌ دو طرف در سطح دولت‌ها و بخش‌خصوصی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. تصویر تجارت ایران با افغانستان در دوره استقرار طالبان نشان می دهد صادرات به این کشور کاهش یافته است. افغانستان از ابتدای امسال بر اساس آمارهای تجمعی منتشرشده، از لیست 5 مقصد عمده صادراتی حذف شده و جای خود را به هند داده است. در سال های اخیر، این کشور همسایه شرقی، پنجمین مقصد صادراتی ایران بود، ولی به نظر می رسد در دولت جدید افغانستان تبادلات تجاری نیز تحت تاثیر قرار گرفته است.
اما مردادماه 1400 زمانی که جنگ در افغانستان اوج گرفته بود، کمترین صادرات ایران به این کشور در نیمه نخست سال 1400 رقم خورد. در شهریورماه دولت طالبان استقرار یافت و شاهد رشد صادرات نسبت به شهریور ماه بودیم، اما میزان صادرات در مهرماه 1400 مجددا افت کرد. در آبان 1400 فروش کالا به افغانستان بازهم رونق گرفت، اما این رونق تداومی نداشت و آذر، دی و بهمن، صادرات روندی کاهشی را طی کرد، اما در اسفند ورق برگشت و صادرات نسبت به سایر ماه های نیمه دوم، به بالاترین حد خود رسید.

آمارهای رسمی در سال 1401 از تجارت دو کشور
تا میانه امسال اتــاق تجــارت و ســرمایه گذاری افغانســتان از کاهــش 40 درصــدی تجــارت ایــن کشــور بــا ایــران در یــک ســال گذشـته و منتهـی بـه شـهریور 1401 خبـر داده بود. واردات افغانســتان در ســال های گذشــته حــدود 11 میلیــارد دلار بــود، امــا در یــک ســالی کــه از بــه قــدرت رسـیدن طالبـان می گـذرد این رقم بـه کمتـر از 5 میلیـارد دلار رسیده اسـت. برخـی فعـالان کسـب وکار در افغانسـتان، تحریم هـای آمریـکا علیـه شـبکه بانکـی افغانسـتان و ایجـاد آشـفتگی در آن را یکـی از دلایـل کاهـش تجـارت بـا ایــران می دانند. از سوی دیگر فعالان اقتصادی معتقدند کاهش میـزان تجـارت افغانسـتان بـا ایـران در یـک سـال گذشـته بـه دلیـل کاهـش تقاضـا در بـازار افغانسـتان صورت گرفته است؛ کاهشی که به دلیل عقب نشینی کشورهای اروپایی در حمایت از این کشور باز می گردد. از سوی دیگر این نکته را نیز باید مورد توجه قرار داد، سـقوط صـادرات بـه افغانسـتان کـه در دو دهـه اخیـر کـه همـواره یکـی از مهمتریـن شـرکای صادراتـی ایـران بـوده، هشـداردهنده اسـت. احتمـالا صـادرات ایـران بـه ایـن کشـور همچنـان رو بـه کاهـش خواهـد بـود، زیـرا رونـق مصنوعـی و حاصـل از کمک هـا و حضـور نیروهـای خارجـی در ایـن کشـور کـه در 20 سـال گذشـته همـواره وجـود داشــت، احتمــالا تــا آینــدهای قابل پیشبینــی تکــرار نخواهــد شــد.
کارشناسان معتقدند زوال اقتصــادی افغانســتان احتمــالا ســال های بــه طــول خواهد کشید و بــازار ایــن کشــور کوچــک و کوچک تــر خواهــد شــد، با این شرایط ایــران نیــاز بــه بازارهــای جایگزیــن در محیــط منطقــه ای و بین المللــی دارد.

تجارت ترجیحی میان ایران و افغانستان؟
به‌طور معمول تجارت ترجیحی زمانی برقرار می‌َشود که نسبت صادرات و واردات میان دو کشور از تعادل نسبی برخوردار و حجم آنها به هم نزدیک باشد اما اگر میان دو کشور یکی از طرفین عمدتا واردکننده باشد و طرف دیگر عمدتا صادرکننده چنین تجارتی نمی‌تواند چندان به نفع کشوری رقم بخورد که حجم صادرات بیشتری دارد. به نظر می‌رسد این موضوع در مورد افغانستان هم صدق می‌کند چراکه این کشور بیشتر واردکننده کالاها و محصولات ایرانی است و صادرات این کشور به ایران حجم بسیار کمتری دارد. اما با وجود ضعف‌های اقتصاد افغانستان شاید جالب توجه باشد که ایران بخشی‌هایی از نیاز‌های وارداتی خود را از این کشور همسایه تامین می‌کند. دانه کنجد، شیره‌ها، نباتات و اجزای آنها که در صنایعی مثل عطرسازی و داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد،‌ سنگ مرمر و کالاهایی از این دست اقلام عمده وارداتی ایران از افغانستان است. از طرف دیگر افغانستان ظرفیت‌های بالایی در زمینه محصولات کشاورزی و معدنی دارد که می‌تواند تامین‌کننده مواد اولیه کارخانه‌های ایران باشد. با این وجود همچنان این ابهام باقی است که آیا کاهش تعرفه‌های تجاری با افغانستان تا چه میزان به نفع اقتصاد ایران خواهد بود و چقدر به نفوذ بیشتر تجار ایرانی در بازار افغانستان کمک می‌کند. البته گفتی است که درحال‌حاضر میان ایران و افغانستان هیچ کالایی که مشمول تعرفه ترجیحی باشد وجود ندارد.