نقشهراه احیای برجام یا امضای قرارداد جدید
مهدی ذاکریان
کارشناس مسائل بینالملل
برجام یک سند حقوقی بینالمللی است که همچنان به خاطر اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ آن را تایید کرده، معتبر است، از این رو هر نوع تغییر و اصلاحاتی باید با توجه به این مساله انجام گیرد. در تمام زمان اجرای برجام تا قبل از خروج یکجانبه آمریکا از این توافق، ایران تمام تلاش خود را کرد.که به تعهدات خود وفق این توافق پایبند باشد اما یک عضو از تعهداتش طفره رفت و بعد از این توافق به طور یک جانبه خارج شد و از آن بدتر اینکه کشورهای دیگر به تبعیت از این خروج و اجرا نشدن تعهدات از سوی آمریکا، همان روند را پیش گرفتند و با آمریکا در عمل همراهی کردند. مساله مهمی که باید در هرگونه احیای برجام در نظر داشت چه با ایجاد اصلاحات یا تغییرات اساسی، این است که خروج از برجام و عدم اجرای تعهدات از سوی سایر اعضا خسارات و تبعاتی سیاسی و حقوقی و بینالمللی برای ایران داشته که بسته به صلاحدید مسوولان و تصمیمگیران باید در جبران این خسارات تلاش کرد. موضوع خسارات عدم اجرای تعهدات و متعاقبا اعمال تحریمهای یکجانبه آمریکا حتی در دادگاه دیوان بینالمللی دادگستری بررسی و دستور موقتی بر همین اساس صادر شد. دادگاه اعلام کرد که در سه مورد باید آمریکا دست از تحریم علیه ایران بردارد اما متاسفانه این حکم یا اجرا نشد یا در مواردی ناقص اجرا شد. بعد از آنکه بازگشت به برجام با وجود شعارهای انتخاباتی از سوی بایدن محقق نشد، ایران اجرای تعهداتش وفق برجام را کاهش داد تا به نوعی طرفین مقابل را برای بازگشت به برجام و اجرای تعهداتشان وادار کند. با همه این نوسانات برجام به عنوان یک توافق بینالمللی به قوت خود باقی است و با لحاظ این موضوع باید به احیا یا تغییر در آن نگاه کرد. دولت آقای پزشکیان با وعده رفع تحریمها بر سر کار آمده است و کابینه در یک فضای توام با وفاق ملی تشکیل شده است. اکنون سیاست خارجی با این نگاه در حال پیگیری است. اما قبل از آنکه در سیاست خارجی گامی اساسی و مهم برداشته شود، نیاز داریم تا فضای سیاسی و اجتماعی در کشور به طور گسترده و عمیق آرام و منسجم کنیم. تمایل به همکاری با کشورهای همسایه و منطقه نیز میتواند ما را برای پل زدن از وفاق ملی به وفاق منطقهای و اگر سایر کشورهای جهان با ایران همراهی کنند، وفاق بین المللی هدایت کند. تا زمانی که قطعات این پازل به این شکل در جای خود قرار نگیرد، تغییری در سیاست کشورها از جمله رفع تحریم اتفاق نمیافتد، در این صورت است که برجام معنا پیدا میکند. آنچه مدنظر آقای عراقچی است، بهرهبرداری از امتیازاتی است که در برجام برای ایران وجود دارد. ایران امروز وضعیت بهتری در مقایسه با ۲ سال یا یک سال قبل دارد، چون الان یک همبستگی و وفاقی در کشور ایجاد شده است. در همین تحولات اخیر در منطقه دیدیم که تصمیمات منطقی و مبتنی بر تامین منافع ملی گرفته شد از این رو معتقدم ایران معادلات منطقه را متوجه است و بر اساس آن اقدام میکند.