مسیریابی نوسازی ناوگان هوایی
گروه مسکن و انرژی:وضعیت ناوگان حمل و نقل ایران چه شرایطی دارد و چگونه می توان آنرا ارتقا داد؟ این پرسشی است که در هر دوره با حضور دولت های جدید در فضای اقتصادی کشور مطرح می شود، پاسخ هایی به آن داده می شود و ارزیابی هایی صورت می گرد اما نهایتا بهبود جدی و عمیقی در وضعیت ناوگان حمل و نقل ایران پدیدار نمی شود. بسیاری از کارشناسان صنعت حمل و نقل هوایی در گفتگو با خبرنگار تجارت به این واقعیت اشاره می کنند که قبلا گفتنی ها را گفته اند اما تغییری ایجاد نشده است.
از دهه 70 خورشیدی(دهه 90 میلادی) بود که موضوع عمر بالای ناوگان حمل و نقل هوایی ایران به عنوان یک معضل اقتصادی در فضای عموم جامعه ایرانی مطرح شد. پس از دوران جنگ 8ساله، تقاضا برای سفرهای هوایی در ایران افزایش پیدا کرد اما تحریم‌های اعمال شده علیه صنعت هوایی ایران از سوی آمریکا، امکان خرید هاپیماهای نو و جدید را از ایران سلب کرد. این روند در تمام دهه های بعدی ادامه یافت تا اینکه ایران پس از امضا برجام در سال 2015، قرارداد خرید بیش از 200فرورند هواپیما را با ایرباس ، بوئینگ و سایر برندهای اروپایی منعقد کرد. روندی که پس از خروج ترامپ از برجام متوقف شد و دوباره زنجیره تحریم ها علیه ایران شکل گرفت. در حال حاضر متوسط عمر حمل و نقل هوایی ایران بیش از 26سال است که عدد بسیار بالایی محسوب می شود. این عدد برای قطر 5سال و برای عربستان 6سال است. میاانگین تعداد مسافر جابجا شده به ازای هر فرودگاه در ایران در حالی فقط ۳۰۰ هزار نفر است که این عدد برای هر فرودگاه امارات ۱۰ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر، آلمان ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر و ترکیه ۱ میلیون و ۱۰۰ هزار مسافر به ازای هر فرودگاه است. مسئولان صنعت هوایی کشور و در صدر آنها محمد محمدی‌بخش - رئیس سابق سازمان هواپیمایی - بارها عنوان کردند که با توجه به جمعیت کشور، ایران به ۵۵۰ فروند هواپیما نیاز دارد، اما کمتر از ۲۰۰ فروند هواپیمای فعال و سرخط وجود دارد. در دولت سیزدهم برای مقابله با کمبود هواپیما و عمر بالای ناوگان حمل و نقل ایران، سیاست خرید هواپیماهای دسته دوم و از رده خارج از سایر کشورها دنبال شد. ایده ای که هرچند ممکن است برای سفرهای داخلی کشور ظرفیت هایی را ایجاد کند اما مشکلات ایران در عرصه بین المللی را مستدام باقی گذاشت. مهرداد بذرپاس در فروردین 1403 درباره رویکرد خرید هواپیماهای خارجی دسته دوم اظهار داشت:« توسعه ناوگان از روش‌های مختلف در حال پیگیری است. در دولت سیزدهم تقریباً هر ماه تعدادی هواپیما خریداری می‌شود، که تا پایان دولت تعداد قابل توجهی هواپیما به ناوگان حمل‌ونقل هوایی کشور اضافه خواهد شد.»
تلاش برای نوسازی ناوگان حمل و نقل
امیر پویان رفیعی شاد رییس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی و گردشگری استان تهران در گفتگو با تجارت درباره وضعیت ناوئگان حمل و نقل هوایی ایران می گوید:«متاسفانه در هر دولت و در دوره مدیریتی هر مسئولی ما درباره مشکلات صنعت حمل و نقل هوایی کشور صحبت می کنیم و بعد از مدتی موضوع از یاد می رود تا دولتی تازه و مسئولی جدید. امروز حمل و نقل هوایی، انقلابی در صنعت حمل و نقل جهانی ایجاد کرده است. با توجه به رشد و توسعه کشورها، رشد جمعیت و افزایش نیروی انسانی و رفت آمدهای صنعتی، کاری و تفریحی، سفرهای هوایی به عنوان سریع ترین، ایمن ترین و به صرفه ترین نوع حمل و نقل معرفی شده اند.»
رفیعی ادامه می دهد:«سن ناوگان هوایی ایران در حال حاضر بیش از 25 سال است. این رقم در استانداردهای جهانی بسیار بالاست. امروز بسیاری از کشورها استانداردهای خود را به گونه ای تنظیم کرده اند که هواپیماهایی با یک چنین میانگین عمری اجازه ورود ندارند. بخشی از موضوع، ورود ناوگان جدید است که دولت چهاردهم باید زمینه آن را فراهم سازد. به دلیل تحریم ها ایران نتوانسته به هواپیماهای نو و جدید دسترسی داشته باشد. البته ایران در زمینه نیروی انسانی و مخصص هم کمبودهایی دارد اما در حال حاضر مهمترین مشکل ایران عمر بالای ناوگان ایران و ورود هواپیماهای نو به ایران است.»
این تحلیلگر حمل و نقل هوایی در ادامه با اشاره به تغییر استانداردهای جهانی و ممانعت از حضور هواپیماهای کارگکرده با عمر بالا می گوید:« در صنعت حمل و نقل معاهدات و پیمان هایی وجود دارد که میان کشورها منعقد می شود. ایران برخی بازارهای خود را از دست می دهد، چون استانداردهای لازم را ندارد. کشوری مانند عربستان، قطر و...استانداردهایی را تعریف کرده اند و در صورت عدم تحقق این ضرورت ها ورود ایرلاین ها را محدود می کند. دردناک و تاسف آور است که جلو هواپیماهای ایرانی به عربستان به دلیل عمر بالای آنها گرفته شود. مهمتر از این بحث اما ایمنی و امنیت مسافران ایرانی است که باید مد نظر قرار گیرد. یک عقب ماندگی در نوسازی صنعت هواپیمایی ایران وجود دارد که این عقب ماندگی ها باید در دولت جدید جبران شود.»
رفیعی با اشاره به قراردادهایی که پس از امضای برجام برای خرید هواپیما با بوئینگ و ایرباس منعقد شده بود، می گوید:« در سال 2015 که برجام امضا شد، ایران قرارداد خرید بیش از 200 هواپیما را با بوئینگ و ایرباس و حتی شرکت هایی چون ATRایتالیا منعقد کرد. بیش از 100فروند از این هواپیماها ایرباس بود که تنها حدود 3الی 4فروند از هواپیماهای ایرباس وارد ایران شدند.» او ادامه می دهد:« در حال حاضر بر اساس اعلام مسئولان ایران حدود 550فروند نیاز دارد که تنها 180 فروند هواپیما در اختیار دارد. خرید بیش از 200فروند هواپیمای نو تو.سط دولت چهاردهم، حقیقتا بخش قابل توجهی از نیازهای ایران به هواپیما را برطرف می سازد. اگر این تعداد هواپیما به ناوگان هوایی ایران بپیوندند، تحول قابل توجهی را ایجاد می کنند. در حال حاضر ایران حتی در مسیرهای داخلی کشور هم با مشکل کمبود هواپیمای مناسب روبه روست. امیدواریم این قراردادها اجرایی شوند.»
رییس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی و گردشگری استان تهران یادآور می شود:«یکی از مشکلات جدی در این بخش خدماتی است که ایران به شهروندان خود می دهد. ضمن اینکه حل و نقل هوایی امروز به پرستیژ کشورها بدل شده است. با حمل و نقل هوایی است که میزان توسعه یافتگی کشورها را تخمین زده می شود. در این میان، هم باید شانیت ایرانیان مد نظر قرار گیرد و هم امنیت آنان. بسیاری از تاخیرها و لغو سفرها در ایران به دلیل پیری ناوگان حمل و نقل عمومی است. بر اساس اعلام محمدی بخش ریاست سابق سازمان هواپیمایی 10 فروند از 14هواپیمای برجامی ایران زمن گیر است. چون طرف های مقابل قرار بود، قطعاتی در اختیار ایران قرار دهند که این قطعات تامین نشدند.» است.
رفیعی در پاسخ به پرسش تجارت خصوص راهبرد دولت سیزدهم در خرید هواپیماهای دسته دوم و اینکه آیا این راهبرد کمکی به بهبود وضعیت ناوگان هوایی ایران کرده یا نه؟ می گوید:« ممکن است تاثیراتی هم داشته باشد اما در دولت سیزدهم 50 تا 60 فروند هواپیمای دسته دوم به ناوگان هوایی کشور اضافه شده است. اما بسیاری از این هواپیماها فرسوده بودند و این نوع هواپیماها کارایی لازم را ندارند. برخی از فرودگاه های بین المللی باید پذیرای این هواپیماها باشند اما وقتی می بینند که این هواپیماها عمر زیادی دارند، مشکلاتی ایجاد می شود. ممکن است بتوان از ذاین هواپیماها در خطوط داخلی بهره برد اما برای بخش بین المللی ایران به هواپیماهای نو و کارآمد نیاز دارد.»
سایر کارشناسان حوزه هوانوردی نیز معتقدند حدود ۲۰ فروند هواپیمای مسافربری در کشور ارزش عملیاتی دارند که ۱۳ فروند آن توربوپراپ با ظرفیت ۷۰ نفر هستند که به دلیل نبود قطعات زمین‌گیر شده‌اند. می‌ماند ۷، ۸ فروند هواپیما که باید پرواز‌های داخلی و خارجی را به صورت همزمان انجام دهند که البته آنها هم با کمبود قطعات مواجه هستند. به عبارت دیگر، در حالی که کشور‌های امارات، قطر و ترکیه در مجموع بالای هزار فروند هواپیمای سرحال دارند، تعداد هواپیماهای قابل اتکای ایران ۷ یا ۸ فروند است و باقی هواپیماهای کشور شدیدا فرسوده شده‌اند
