روزنامه همدلی
1396/06/08
جمشید پژویان، اقتصاددان در گفت و گو با «همدلی» از معضل اساسی بیکاری در کشور می‌گوید
وقتی راه اشتغال‌زایی را غلط میرویمرضا نحوی: رئیس‌جمهور هموراه درسخنانش حل معضل بیکاری را هدف اول دولت دوازدهم دانسته و وعده داده دولتش سالانه بیش از ۹۰۰ هزار شغل ایجاد کند. بر اساس چکیده نتایج طرح آمارگیری نیروی کار افزایش تعداد شاغلان در بهار 1396 نسبت به بهار 1395 حدود 700 هزار نفربوده است.بااین‌همه بسیاری از کارشناسان معتقدند طرح‌های دولت در دوره یازدهم برای اشتغال فراگیر جواب نداده و اگر دولت دوازدهم بخواهد همان راه را برود، این معضل نه‌تنها حل نمی‌شود که به بحرانی غیرقابل‌کنترل تبدیل خواهد شد. در همین رابطه با عضو‌هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی ، جمشید پژویان به گفت‌وگو نشستیم.پژویان معتقد است ایجاد اشتغال بدون جذب سرمایه‌گذاری و تنها از راه تزریق منابع مالی هم غیرممکن و هم خطرناک است. او معتقد است: تنها یک‌راه وجود دارد و آن اینکه؛ دولت با جذب سرمایه موتور تولید را روشن کند تا بعدازآن نیاز به جذب نیروی کار به وجود آید. فقط در‌این‌شرایط است که یک اشتغال پایدار آن‌هم بر بستر رشد اقتصادی ایجاد میشود.در ادامه مشروح گفت وگوی خبرنگار «همدلی» با این اقتصاددان ازنظرتان می‌گذرد:
به عقیده کارشناسان بیکاری یکی از چالش‌های عمده کشور است چه اقدامات کوتاه‌مدت و بلند‌مدتی برای حل این معضل می‌تواند راهگشا باشد؟
من 30 سال است تلاش می‌کنم این موضوع را با صدای رسا تکرار کنم، اما هیچ‌گاه توجهی از سوی مقامات به این نظرات کارشناسانه نشده است.
وقتی آقای رئیس‌جمهور از معضلات اقتصادی که باید دولت دوازدهم از سر راه بردارد، می‌گوید یکی بیکاری است و دیگری تولید است. من واقعاً ناراحت شدم که آیا یک اقتصاددان در کنار آقای رئیس‌جمهور نیست که به ایشان بگویند این دو موضوع مکمل هم هستند.
ببینید، اقتصادی که باسیاست تزریق منابع به بنگاه‌اقتصادی می‌خواهد نیروی کار جذب کند، هیچ‌ارزش افزوده‌ای کسب نخواهد کرد؛ پس در این شرایط نباید انتظار اشتغال‌زایی باشیم.
بعد انقلاب، راهی برای حل معضل بیکاری آغاز شد. دقیق‌تر بگویم در دولت‌های هاشمی، خاتمی و احمدی‌نژاد سیاست‌های خوداشتغالی، سیاست‌های ضربتی و طرح‌های زودبازده در دستور کار قرار گرفت و میلیاردها دلار هم در این راه هزینه شد اما تا به امروز کوچک‌ترین تغییری درزمینه رفع این چالش ایجاد نشده است. از طرح خوداشتغالی در دولت‌های قبل گرفته تا برنامه جامع اشتغال فراگیر و طرح کارورزی در دولت فعلی، بی‌شک، هیچ‌یک موفق نبوده و احتمالاً نخواهند بود و جز از دست دادن بخش مهمی از منابع ملت نتیجه‌ای در پی نخواهند داشت. خوب مسلم است که این چرخه معیوب است و در دولت‌های مختلف سیاست‌گذاری‌ها مسئله داشته است؛ که البته باید آسیب‌شناسی شود. من به یاد دارم که برخی از اقتصاددانان و ازجمله خود بنده در همه‌سال‌های گذشته منتقد این سیاست‌ها بوده و به دولت‌ها راهکارهای دیگری را توصیه می‌کردیم که متاسفانه بی‌توجهی شد.
معضل بیکاری در جامعه ما نهادینه‌شده و این چالش از چندین دهه قبل ایجادشده است. اگر بخواهم ریشه این معضل را به زبانی ساده بیان کنم باید بگویم وقتی یک بشکه نفت به‌آسانی در این‌سوی مرز استخراج میشود، در آن‌سوی مرز به‌راحتی با یک سبد از کالاهای متنوع مبادله میشود. خوب این یعنی چه؟ یعنی درحالی‌که یک بشکه نفت را به‌راحتی استخراج و به کشور دیگری می‌دهیم، در آنجا 60 نفر به‌واسطه‌ی همین یک بشکه نفت، به کار گرفته می‌شوند تا کالاهای سبد موردنیاز ما را تهیه کنند. این یعنی «مبادله‌نابرابر». یک حساب دودوتاچهارتاست، احتیاجی به دانش اقتصادی ندارد و هر کس، چنین چیزی را می‌فهمد. این مکانیزم درحالی‌که برای کشور خریدار نفت و مواد خام ما، ایجاد شغل می‌کند، برای کشور خودمان، بیکاری به ارمغان می‌آورد. نگرانی اساسی دراین‌باره این است که این مکانیزم در کشور ما نهادینه شده است.
پس دلیل ایجاد مکانیزم نهادینه‌شده بیکاری به دلیل داشتن اقتصادی نفتی است؟
می‌توان معضل ساختاری اقتصاد‌نفتی اسمش را گذاشت یا هر اسم دیگری؛ بااین‌حال مشخصاً این معضل به خاطر نفت نیست. مگر نروژ نفت ندارد، یا انگلستان و آمریکا. ولی هیچ‌گاه نروژ با معضل بیکاری، آن‌هم در این شکل و ابعاد مواجه نبوده است. خوب تفاوت‌ها فاحش است؛ سیاست‌های اقتصادی مشخص و منظم و وجود زیرساخت‌ها، سرنوشت دیگری را برای اقتصاد این کشورها رقم‌زده است. نروژ از نفتش برای رشد اقتصادی و ایجاد تولید در بخش‌های مختلف استفاده می‌کند. درباره اقتصاد خودمان اما باید شرمسار بود؛ بخش صنعت که حالش بد است، بخش کشاورزی و خدمات تلو‌تلو‌خوران بی‌چشم‌اندازی روشن به راهشان ادامه می‌دهند و...بی‌شک سرمایه به عامل اساسی کار نیاز دارد تا بتواند به تولید منجر شود. اما ما چه می‌کنیم؟ با فروش نفت میان‌بر می‌زنیم و به‌جای روشن کردن موتور تولید ملی، بستر نیاز کالایی خود را از خارج در مبادله‌ای نابرابر مهیا می‌کنیم. خوب طبیعی است با برگزیدن چنین روشی ما اشتغال را هم از دست می‌دهیم. خلاصه کلام آنکه در همه چند دهه گذشته در ازای قربانی کردن تولید داخلی، برای خارجی‌ها «کار» ایجاد کردیم و برای جوانان کشور خود بیکاری فزاینده را به ارمغان آورده‌ایم؛ و این سیکل باطل همچنان در جریان است.
البته جامعه ایرانی هم مصرف‌گرا تر شده، این مصرف‌گرایی متنوع و گسترده آن‌هم برای کالاهای خارجی چه تاثیری دارد؟
ببینید چالش اصلی این است که ما موانع تولید داخلی را حل نکردیم. بحث مصرف‌گرایی نیست. ما داریم نفت صادر می‌کنیم و درآمد ارزی‌اش را هم دریافت می‌کنیم و می‌توانیم با درآمدهای نفتی و غیرنفتی، تولید صنعتی را بالا ببریم، به‌تبع آن صادرات رونق می‌یابد و شروع می‌کنیم به صادرات تولیدات صنعتی در سطح منطقه و جهان.
از موانع بر سر راه تولید پایدار گفتید؛ مشخصاً این موانع چه هستند؟
برای مثال در حال حاضر، بخش صنعت بنا به دلایل روشن، نرخ بازده‌اش پایین است، چون نرخ بهره‌وری به‌عنوان عامل کار و سرمایه به‌شدت پایین است. از سویی خلاءهای نهفته در قانون کار و تفسیرهای شخصی و مصائبی که تامین اجتماعی دارد، فرسوده بودن فناوری‌ها و تکنولوژی و عدم استفاده صحیح از منابع انسانی از دیگر موانع جدی بر سر راه تولید داخلی است.در مورد بیکاری همین‌قدر به شما بگویم تا زمانی که در اقتصاد ما یک رشد اقتصادی پایدار و تولیدی درون‌زا شکل نگیرد که در آن سرمایه و نیروی کار همدست شوند و موتور تولید را روشن کنند، هیچ عامل دیگری نمی‌تواند منجر به اشتغال شود. درواقع ایجاد اشتغال مولد و پایدار درگرو همین امری است که ذکر کردم. .هیچ راه‌حل موقتی و سیاست‌های استخدامی غیر‌واقعی نمی‌تواند این معضل را حل کند کما اینکه درگذشته این سیاست‌ها اجرا شد و اکنون نتیجه‌ای جز گسترش فراگیر بیکاری در پی نداشته است. معجزه‌ای در کار
نیست.
در‌این‌میان مفهوم تازه‌وارد« اقتصاد مقاومتی» در ادبیات اقتصادی کشور تا چه اندازه می‌تواند راهگشا باشد؟
ببینید؛ اقتصاد مقاومتی واژگانی نیست که در ادبیات اقتصاد وجود داشته باشد. اقتصاد مقاومتی را باید تفسیر کرد. اقتصاد مقاومتی یعنی اقتصادی کارآمد، توانا و ایزوله شده در برابر حمله و تحریم و تهدید.
اقتصادی که بتواند روی پای خوش بایستد. این درون‌زایی به معنای بسته‌بودن اقتصاد نیست. اقتصاد مقاومتی اقتصادی است که صادرات گسترده، نقشی اساسی در آن ایفا می‌کند. خوب در این شرایط وقتی‌که صادرات به کشورهای توسعه‌یافته گسترش یابد خودبه‌خود، موضوع تحریم امری بی‌معنا میشود چراکه در پی تهدید منافع کشورهای خریدار محصولات ما هم به خطر می‌افتند. خوب این معنای اقتصاد مقاومتی است. ولی وقتی اقتصادی تنها بر نفت تکیه داشته باشد به‌راحتی می‌توان تحریمش کرد؛ کما اینکه در سال‌های تحریم آمریکا و متحدانش به کشورها گفتند از ایران نفت نخرید و نیاز نفتی خود را از کشوری مثل عربستان و عراق تامین کنید.
اما اگر ما کالاهایی داشته باشیم که باکیفیت بالا و هزینه پایین صادر کنیم و از طرفی با تقویت دیپلماسی اقتصادی بتوانیم بازارهایی را در کشورهای صنعتی برای محصولاتمان، از آن خود کنیم آن‌وقت است که توانسته‌ایم قدمی درست درراه توسعه پایدار برداریم. این اقتصاد یک اقتصاد مقاومتی است که تولیداتی با کیفیت بالا و هزینه پایین در تعامل گسترده با دنیا داراست. اقتصاد مقاومتی اقتصادی است که شرایط سرمایه‌گذاری خارجی را فراهم و ثبات و امنیت را نهادینه می‌کند و اگر این‌چنین شود اشتغال هم در پی آن می‌آید.
ولی برخی اقتصاد مقاومتی را سیاسی کرده‌اند. از‌این‌رو به نظر می‌رسد این واژه حامل تنش باشد تا «بی تنشی» که شما در تفسیر دقیقتان از اقتصاد مقاومتی گفتید؟
ببینید چون این مفهوم ریشه‌ای در واژگان ادبیات اقتصادی ندارد، بسیاری به‌راحتی از این مفهوم تفاسیر غلطی می‌کنند. بااین‌همه به‌زعم من اقتصاد مقاومتی یعنی اقتصاد کارآمد. در ضمن ارائه تفاسیر سیاسی از این مفهوم اقتصادی کاری خطرناک است و درنهایت دودش به چشم اقتصاد خواهد رفت. پیشنهاد می‌کنم به‌جای اینکه سیاسیون نظر دهند میدان را به اقتصاددانان واگذارند تا تعریفی دقیقی از این مفهوم ارائه شود.
به نظر شما بهترین روش اشتغال‌زایی را در کدام حوزه می‌توان جست؛ بخش صنعت، خدمات یا گردشگری.
در وهله اول در بخش صنعت باید پیگیری شود چون تا صنعت رشد نکند خدمات هم رشدی نخواهد داشت.
چشم‌انداز حل چالش بیکاری در دولت دوازدهم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حل مشکل ساختاری معضلات اقتصادی که تفصیلش در این گفت‌وگو می‌گنجد.
آیا نحوه چینش کابینه اقتصادی در راستای حل بیکاری مایه امیدواری است؟
ببینید پیش‌گویی عملکرد تیم اقتصادی درست نیست بااین‌همه مسئولان اقتصادی دولت دوازدهم برنامه و نقشه راهی برای حل ریشه‌ای معضل بیکاری ارائه ندادند.
سایر اخبار این روزنامه
آیا جنگ آب، اجتناب ناپذیر است؟ نقش عجیب صهیونیست ها در بحران آب آینده خاورمیانه
فردا در سئول اشک ریزان است کی‌روش: پدرم گفت به فوتبال هیچ‌وقت دروغ نگو
جمشید پژویان، اقتصاددان در گفت و گو با «همدلی» از معضل اساسی بیکاری در کشور می‌گوید
ددیپلمات‌های وزارت امور خارجه کشورمان با این نگاه متفاوت هم مواجه هستند: تصویری دیگر از استقلال کردستان عراق
موشک میان برد کره شمالی از آسمان ژاپن عبور کرد شبه جزیره کره یک گام تا جنگ
یک نگاه به تجربه وکالت در پرونده‌های تابودار و حقوق بشری آنها که دیده نمی‌شوند
نوبخت: دبیرشورای عالی امنیت ملی به زودی جمع بندی جلسه ویژه این شورا را گزارش خواهد کرد
کارگران چله بیکاری را در بهشت به نظاره نشسته‌اند آمده بودند محسن را ببینند!
ولی‌الله شجاع‌پوریان سیره روشن یک امام
پس از ناکامی در تهیه بلیت اتوبوس رخ داد چاقوکشی مرگبار در ترمینال خزانه
پرونده مداحان در دادسرای فرهنگ و رسانه
مدیر کانال «اصلاحات نیوز» از محکومیت پنج‌ساله خود خبر داد
ولایتی: آمریکا آرزوی بازرسی از مناطق حساس و نظامی ما را به گور می‌برد
