روزنامه اعتماد
1396/07/19
48 ساعت تا انزوا
سارا معصوميجهان براي جنون مردي كه جاهل‌وار بر مسند قدرت در كاخ سفيد تكيه زده آماده مي‌شود. پنجشنبه به وقت واشنگتن برابر است با دوازدهمين روز از ماه اكتبر، تاريخي كه گفته مي‌شود دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده در آن تصميم به تعويق افتاده خود درباره سياست جامع دولتش در قبال ايران را اعلام مي‌كند. ضرب‌الاجل زماني نيمه اكتبر است اما برخي منابع خبري نزديك به كاخ سفيد مي‌گويند كه رييس‌جمهور در بازه زماني ميان 12 تا 15 اكتبر تصميم خود را نهايي خواهد كرد. روز سه‌شنبه به وقت ايالات متحده، دونالد ترامپ ناهار كاري با ركس تيلرسون و جيم متيس وزراي خارجه و دفاع داشت تا در مورد فرجام توافق هسته‌اي با ايران با آنها گفت‌وگو كند.
مرد مونارنجي يا تصميمي را كه تاكنون دو بار اتخاذ كرده تكرار و پايبندي ايران به توافق را تاييد مي‌كند يا در تقابل با جهان قرار مي‌گيرد. چه دولتمرداني كه اين روزها در راس قدرت در كشورهاي متفاوت قرار گرفته‌اند و چه سياستمداراني كه پيش از اين جامه قدرت را بر تن داشتند از سخن گفتن مستقيم با چهل و پنجمين رييس‌جمهور امريكا نااميد شده‌اند و براي نجات برجام به فضاي رسانه‌اي و ديپلماسي عمومي روي آورده‌اند. از وندي شرمن و ريچارد نفيو، مذاكره‌كنندگان سابق در دوره باراك اوباما تا ستون‌نويس‌هاي معتبرترين رسانه‌هاي امريكايي در كنار توافق هسته‌اي با ايران قرار گرفته‌اند. استدلال‌ها براي تشويق ترامپ در راستاي باقي ماندن در توافق هسته‌اي همزمان با شمارش معكوس براي رسيدن روز موعود تنوع بيشتري به خود گرفته است. خط واحد در همه اين تحليل‌ها اين است كه عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي در حالي كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكنون 8 بار وفاي به عهد ايران را تاييد كرده اشتباهي است مهلك اما هركسي از دريچه نگاه خود تلاش كرده ترامپ را از بازي با آتش برحذر دارد.
شكاف در اتحاد فراآتلانتيكي ميان اروپا و امريكا، تقويت رابطه ايران، روسيه و چين، توسعه نفوذ ايران در منطقه، تاثيرگذاري بر بحران كره شمالي و دور كردن پيونگ‌يانگ از ميز مذاكرات هسته‌اي، خيانت به تلاش‌هاي بين‌المللي براي ترويج قوانين مربوط به منع اشاعه تسليحات هسته‌اي، تعميق بي‌اعتمادي به امريكا در افكار عمومي ايران، بي‌توجهي به نقش سازمان ملل و توافقي كه حمايت اين نهاد بين‌المللي را برعهده دارد، به تصوير كشيدن تصوير غيرقابل اعتمادي از امريكا در سطح بين‌المللي، مرگ كوچك‌ترين شانس‌ها براي تنش‌زدايي از رابطه تهران – واشنگتن، تضعيف جبهه مبارزه با داعش و از بين بردن فرصت‌هاي شغلي كه براثر برجام براي برخي كمپاني‌هاي امريكايي مانند بويينگ ساخته شده بود تنها و تنها چند مورد از استدلال‌هايي است كه اين روزها در تقبيح تحت‌الشعاع قراردادن منفي توافق هسته‌اي توسط واشنگتن به گوش مي‌رسد. تمام شواهد حاكي از آن است كه چه توافق هسته‌اي ايمن بماند و چه ترامپ برجام را از ريل خارج كند، تهران و واشنگتن در سه سال و نيم باقي مانده روزهاي پرتنشي را پيش رو خواهند داشت. در اين ميان سياست‌هاي تند و تيز جهاني ترامپ، اجماع ميان اروپا و امريكا بر سر ايران را كه دستاورد باراك اوباما بود به محاق برده و اكنون دوباره فرصت براي همكاري‌هاي مستقل اروپا با ايران فراهم شده است.
درحال حاضر ترامپ هنوز اميدوار است كه بتواند اروپا را با خود در مورد ايران همراه سازد اما حقيقت آن است كه سركشي‌هاي رييس‌جمهور از قوانين ثابت بين‌المللي و پشت پازدن به تعهدات فرامرزي امريكا، اتحاديه اروپا را با روسيه و چين براي تنبيه كليددار كاخ سفيد همراه‌تر كرده است. جهان در حال حاضر با بحران‌هاي خطرناك‌تر مانند كره شمالي دست و پنجه نرم مي‌كند و در چنين شرايطي اروپا نمي‌تواند به جنون ترامپ مجال رخ‌نمايي بيشتري بدهد.
در حالي كه جهان چند روز گذشته را صرف هشدار دادن به رييس‌جمهور امريكا و مخالفان توافق هسته‌اي با ايران كرده است، چهره‌هايي مانند سناتور جمهوريخواه تام كاتن ادعا مي‌كنند كه تصميم ترامپ در مورد توافق هسته‌اي و تلاش براي زير سوال بردن آن بايد مورد استجابت تمام اعضاي كابينه قرار بگيرد و هركسي كه با اين تصميم مخالف است با كابينه خداحافظي كند.
عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي از سوي رييس‌جمهور امريكا به چه معناست؟
برخلاف اروپا، دولت امريكا يك ضرورت قانوني داخلي تعريف كرده كه براساس آن بايد هر 90 روز يك بار تاييد كند كه ايران به تعهدات خود در توافق هسته‌اي پايبند بوده است. هدف از تبيين اين قانون داخلي، حفظ قدرت نظارت كنگره بر اجراي صحيح برجام بوده است. ترامپ تاكنون دوبار در 9 ماه گذشته پايبندي ايران را در دو نامه به كنگره تاييد كرده است. رييس‌جمهور مي‌تواند بدون نياز به ارايه هيچ گونه مدرك خاص و مستدلي، پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تاييد نكند. ترامپ مي‌تواند ادعا كند كه تعليق اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران كه در يك سال و نيم گذشته انجام شده ديگر در راستاي تامين منافع امريكا نخواهد بود. وي همچنين مي‌تواند بهانه‌هاي بي‌پايه و اساس در مورد نقش منفي ايران در منطقه يا آزمايش‌هاي موشكي اين كشور را دوباره تكرار كند. عدم تاييد پايبندي ايران به معناي بيرون آمدن از توافق هسته‌اي نيست بلكه تنها از رييس‌جمهور در اين مورد سلب مسووليت مي‌كند و توپ را در زمين كنگره قرار مي‌دهد.
در صورت عدم تاييد پايبندي ايران، راهكارهاي پيش روي كنگره چيست؟
1- زيرسوال بردن برجام
كنگره مي‌تواند بخشي يا همه تحريم‌هاي هسته‌اي را كه تا به امروز در راستاي وفاي به عهد واشنگتن به تعهداتش در قالب برجام مسكوت مانده بود را دوباره بازگرداند. آنها حتي مي‌توانند از اين فرصت براي تعيين شروط ديگر در راستاي تكميل برجام هم استفاده كنند. اين مساله مي‌تواند منجر به اعلام يكجانبه تمايل براي مذاكره مجدد درباره برجام شود كه البته ايران مي‌گويد به هيچ‌وجه به آن تن نخواهد داد. در صورت تحقق اين سناريو، كميسيون مشترك بايد در جلسه‌اي تصميم بگيرد كه آيا اين اقدام كنگره به معناي عدم تعهد برجام از سوي امريكا است. كميسيون براي بررسي و حل و فصل اين مساله 35 روز فرصت خواهد داشت. اگر پس از اين بازه زماني، امريكا از تصميم خود عقب‌نشيني نكند، ايران مي‌تواند اجراي بخشي يا همه تعهدات خود را به حالت تعليق درآورد. شوراي امنيت سازمان ملل در اين مرحله قطعنامه‌اي را به راي مي‌گذارد تا مشخص كند كه آيا تحريم‌هاي سازمان ملل عليه ايران كه از دو سال پيش به حالت تعليق درآمده‌اند بايد دوباره اجرايي شوند يا خير؟ اگر درباره چنين قطعنامه‌اي در بازه زماني 30 روز از ارايه مساله به شورا تصميم‌گيري نشود، قطعنامه‌هاي تحريمي پيشين شوراي امنيت به شكل خودكار بازمي‌گردند.
2- مسكوت گذاشتن ماجرا
يك گزينه پيش روي كنگره اين است كه هيچ اقدامي در برابر عدم تاييد پايبندي ايران به برجام از سوي ترامپ انجام ندهد. در اين سناريو، توافق هسته‌اي به مسير خود ادامه مي‌دهد.
3- تقويت برجام
اين احتمال وجود دارد كه كنگره نه تنها تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را بازنگرداند بلكه از فرصت زماني 60 روزهاي كه در اختيار دارد استفاده كند و ضرورت قانوني كه بر مبناي آن رييس‌جمهور موظف است هر 90 روز گزارشي به كنگره در مورد برجام بدهد را بردارد. اين اصلاحيه مي‌تواند ابزاري براي كنترل رفتارهاي ترامپ در قبال توافق هسته‌اي باشد. وي تمايل وحشتناكي براي زيرسوال بردن برجام دارد و اين اقدام كنگره مي‌تواند اين ابزار بازي رييس‌جمهور امريكا با برجام در مقاطع زماني 90 روزه را از وي بگيرد. اين رويكرد به اروپايي‌ها اميدواري مي‌دهد و به خصوص جامعه تجاري و اقتصادي اين كشور با برداشته شدن لايه‌هاي ابهام در مورد تعهد امريكا به توافق هسته‌اي با خيال آسوده‌تري به تهران مي‌آيند.
چه كاري از اروپا ساخته است؟
اگر همه لابي‌هاي سياسي اروپا با كنگره به شكست منتهي شود، اروپا بايد اجراي مكانيسم‌هاي حقوقي براي بلوكه يا جريمه كردن اجرايي شدن تحريم‌هاي فرامرزي و ثانويه امريكا را آغاز كند.
به گزارش شوراي روابط خارجي اتحاديه اروپا اگر در شرايطي كه ايران به تمام تعهدات خود پايبند بوده است، ترامپ عدم پايبندي ايران را اعلام كند، اتحاديه اروپا بايد گام‌هاي زير را بردارد:
1- از كنگره براي زنده ماندن توافق هسته‌اي استفاده كند
دولت‌هاي اروپايي، مديران كمپاني‌هاي تجاري و سفراي كشورهاي مختلف در واشنگتن بايد از قانونگذاران امريكايي بخواهند كه در مسير تقويت و نه تضعيف برجام گام بردارند. نخستين هدف اين لابي‌ها نيز بايد اعضاي جمهوريخواه كنگره باشد كه مخالف توافق هسته‌اي با ايران در سال 2015 بودند اما همزمان متوجه اهميت رابطه فراآتلانتيكي اروپا و امريكا هستند.
بايد به كنگره هشدار داده شود كه زيرپاگذاشتن برجام به رابطه فراآتلانتيكي كه ميان قاره سبز و كاخ سفيد به شكل سنتي وجود داشته ضربه مي‌زند و البته كه با اين اتفاق ديگر امكان اجماع ميان اروپا و امريكا برسر ديگر اختلاف‌هاي مشترك اين دو با ايران
وجود نخواهد داشت. به عنوان نمونه مسائل فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران يكي از مواردي است كه اروپا و امريكا در مورد آن اشتراك نظرهايي دارند. دولتمردان اروپايي بايد با برخي از اعضاي كابينه مانند ژنرال مك مستر، مشاور امنيت ملي، ركس تيلرسون وزير امور خارجه و جيمز متيس وزير دفاع كه موافق باقي ماندن امريكا در برجام هستند، ارتباط
بگيرند.
2- ارسال سيگنال‌هاي مثبت به تهران و محافظت از برجام
رهبران كشورهاي اروپايي بايد از هر فرصتي براي اعلام حمايت خود از توافق هسته‌اي استفاده كنند و سه كشور اروپايي نيز بايد در جلسات كميسيون مشترك دايما حمايت اين اتحاديه از توافق هسته‌اي را گوشزد كنند و البته به نماينده امريكا در مورد تخريب اين توافق هشدار دهند. همزمان بايد به ايران نيز گفته شود كه دست به اقدام‌هاي محرك مانند آزمايش موشك‌هاي بالستيك نزند. اين اقدام مي‌تواند نمايندگان كنگره را در مدت زمان 60 روزي كه براي تصميم‌گيري در اختيار دارند به سمت تندروي پيش برد. (ايران بارها اعلام كرده كه فعاليت‌هاي موشكي اين كشور جنبه دفاعي دارد و در مورد توانمندي نظامي خود با كشوري مشورت نمي‌كند).
3- اطمينان خاطردادن به كمپاني‌هاي اروپايي
دولت‌هاي اروپايي چه به شكل جداگانه و چه در قالب اتحاديه اروپا بايد تلاش كنند اثراث منفي بيشتر رواني عدم تاييد پايبندي ايران به برجام از سوي امريكا را كاهش دهند و مانع از اين شوند كه اين فضا بر حضور كمپاني‌هايي كه در حال حاضر هم در ايران هستند، تاثير بگذارد.
سه كشور اروپايي بايد نقشه راه تميز و مرتبي در مورد اينكه چگونه مي‌خواهند در صورت بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران از سوي امريكا، توافق را حفظ كنند تهيه و منتشر كنند. در اين نقشه راه بايد گفته شود كه در صورت بازگشت تحريم‌ها، كمپاني‌هاي اروپايي چگونه و با چه مكانيسمي ايمن مي‌مانند. حتي اگر كنگره، برجام را حفظ كند باز هم دولت‌هاي اروپايي نياز دارند كه خود را براي جنگ با دولت ترامپ درمورد چگونگي اجراي برجام در سه سال و نيم باقي مانده از دولت ترامپ آماده كنند. بازيگران اروپايي بايد در حل‌وفصل مشكلات موجود در مسير صحيح اجراي برجام تكاپوي بيشتري در ميدان عمل از خود نشان دهند. اروپايي‌ها بايد دست از تمركز بر امريكا و اميدواري به همكاري با اين كشور براي حل مشكلات بانكي و مالي كه كمپاني‌هاي اروپايي با آن دست و پنجه نرم مي‌كنند، بردارند.
4- اروپا طرح‌هاي جدي مكمل را آماده كند
اگر شرايط به گونه‌اي پيش رفت كه در نهايت كنگره تحريم‌هاي هسته‌اي را بازگرداند، اتحاديه اروپا با همكاري تمام اعضاي آن به اضافه روسيه و چين بايد ابزارهاي لازم براي اجراي برجام در راستاي حفظ آن را روي ميز قرار دهد. همزمان اروپا بايد از ايران بخواهد كه محدوديت‌هاي هسته‌اي تعيين شده در برجام را رعايت كند و بازرسي‌ها از تاسيسات هسته‌اي اين كشور نيز طبق توافق هسته‌اي پيش رود. در ازاي اين اقدام‌هاي ايران نيز اين كشورها بايد بسته‌هاي كمك اقتصادي را به ايران پيشنهاد كنند. جزييات اين طرح‌هاي مكمل بايد به خوبي براي كمپاني‌هاي اروپايي شرح داده شود و به امريكا نيز سيگنال مستقيم داده شود كه ساير اعضا در باقي ماندن در برجام و انجام وظايف خود در قالب آن كاملا جدي هستند. بايد به صراحت به كمپاني‌هاي اروپايي در ملاءعام گفته شود كه به دليل تجارت با ايران مورد تحريم‌هاي امريكا قرار نخواهند گرفت. به ايران نيز بايد اميدواري و اطمينان داده شود كه مي‌تواند به بازار‌هاي جهاني دسترسي داشته باشد. به گزارش شوراي روابط خارجي اتحاديه اروپا، اين اتحاديه در حال حاضر مرور سياست‌هاي خود در قبال ايران در دهه 90 ميلادي را آغاز كرده است. در آن زمان نيز امريكا تحريم‌هايي را عليه ايران، ليبي و كوبا وضع كرده بود اما اروپا در اين مسير با واشنگتن همراه نشد و به تجارت عادي
با تهران ادامه داد.
سفير اتحاديه اروپا در واشنگتن: مطمئن هستيم كه امريكا از برجام خارج نخواهد شد
«آتلانتيك» در مصاحبه‌اي با ديويد او ساليوان، سفير اتحاديه اروپا در واشنگتن از وي درباره رويكرد اروپا در قبال رفتارهاي تهديدآميز رييس‌جمهور امريكا سوال كرده است. وي در بخش‌هايي از اين مصاحبه در پاسخ به سوالي در اين باره كه اگر امريكا از برجام خارج شود، اروپا چه خواهد كرد، مي‌گويد: نمي‌توان گفت كه اگر رييس‌جمهور امريكا پايبندي ايران به برجام را تاييد نكند، امريكا از برجام خارج شده است. حتي اگر وي اين پايبندي را تاييد نكند باز هم تاثير آن مربوط به مسائل سياست داخلي امريكا خواهد بود و ربطي به اجراي برجام در سطح بين‌المللي نخواهد داشت. ما هنوز هم مطمئن هستيم كه امريكا از برجام خارج نخواهد شد. اتحاديه اروپا و هر 28 عضو آن به اين توافق به شكل كامل پايبند هستند و اعتقاد داريم كه تا زماني كه ايران به تعهدات خود پايبند است كه تاكنون بوده، اين توافق برجا خواهد ماند و ما هم در اروپا در همين مسير گام برمي‌داريم.
اوساليوان كه چند روز پيش ديداري با برخي اعضاي كنگره امريكا در مورد برجام داشته در پاسخ به سوالي درباره سرنوشت برجام در كنگره مي‌گويد: من و سفراي سه كشور اروپايي براي آگاه شدن اعضاي كنگره به نگاه اروپا در مورد برجام با آنها گفت‌وگو مي‌كنيم اما به اعتقاد من آنها نيز منتظر هستند تا رييس‌جمهور، تصميم نهايي خود را اعلام كند و البته مي‌دانند كه اين سناريو نيز نبايد ناديده گرفته شود كه احتمالا برجام به آنها ارجاع داده خواهد شد. برآورد شخصي من اين است كه هرچند برجام منتقدان بسياري در داخل كنگره دارد و برخي نيز نسبت به آن محذوريت‌هايي دارند اما نگاه عمومي اين است كه اين توافق تاكنون كارايي داشته و بهتر است آن را نگه داشت.
اوساليوان در پاسخ به سوال ديگري درباره تداوم برجام بدون امريكا مي‌گويد: شش كشور در اين توافق با ايران حضور داشته‌اند و شوراي امنيت سازمان ملل نيز بر آن صحه گذاشته است. فكر نمي‌كنم كه هيچ‌كدام از اعضا بدانيم كه اگر يكي از ما از اين توافق خارج شود بقيه چه مسيري را در پيش خواهند گرفت. در صورتي كه اين اتفاق در ميدان عمل رخ دهد اين ساير اعضا هستند كه بايد در مورد گام‌هاي بعدي خود تصميم‌گيري كنند. اما حقيقت اين است كه من هيچ نشانه محكمي نمي‌بينم كه تاكيد كند امريكا به دنبال خروج از برجام است.
